"Του γιοφυριού της Άρτας": Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου

 

• Σχετικά με το μύθο του γεφυριού της Άρτας, εδώ. 
• Ο Θρύλος του Γεφυριού της Άρτας, οπτικοποιημένο, εδώ.
  
• "Ποτάμια που χωρίζουν, γεφύρια που ενώνουν", Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης από το 1ο Γυμνάσιο Κοζάνης (Βαλταδώρειο). Η παρουσίαση του προγράμματος, εδώ.
• Ακούστε παραλλαγή του τραγουδιού εδώ (Ανατολικής Θράκης),εδώ (Σκιάθου) και εδώ:
• Ακούστε "Της Τρίχας το γεφύρι" (παραλλαγή) στην ποντιακή διάλεκτο.
  
• Ακούστε και μια ουγγρική παραλλαγή (Τρανσυλβανία Ρουμανίας) με τίτλο "μαστρο-Κέλεμεν".

Δημοτικά Τραγούδια: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου

  Περιηγηθείτε στον πλούτο του δημοτικού μας τραγουδιού μέσα από τους παρακάτω ιστότοπους:

• Μυριόβιβλος
• Εθνική Μουσική Συλλογή-Δημοτικά Τραγούδια [πηγή: Ελληνική Μουσική Βιβλιοθήκη] 

 

Δημοτική ποίηση: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου

Η ποίηση γενικά διακρίνεται σε προσωπική και απρόσωπη. Στην προσωπική ποίηση ανήκουν όλα τα ποιητικά κείμενα που έχουν γραφεί από γνωστούς δόκιμους ποιητές (π.χ. Κάλβος, Σολωμός, Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Σεφέρης, Ελύτης κ.ά.).

Στη λεγόμενη απρόσωπη ποίηση ανήκουν όλα τα ποιητικά κείμενα για τα οποία δεχόμαστε καταρχήν ότι δημιουργός τους είναι ο λαός. Τα ποιητικά κείμενα αυτής της κατηγορίας, που ο αρχικός τους δημιουργός παραμένει άγνωστος και ανώνυμος και τα αποδίδουμε στη λαϊκή ποιητική δημιουργία, τα ονομάζουμε γενικά δημοτικά τραγούδια.

Το πρόβλημα του πώς δημιουργούνται τα δημοτικά τραγούδια το αντιμετώπισε πρώτος ο Νικόλαος Πολίτης. Συγκεκριμένα, στη μελέτη του Γνωστοί ποιηταί λαϊκών ασμάτων, ο Ν. Πολίτης υποστήριξε και θεμελίωσε τις ακόλουθες απόψεις: ποίηση ομαδική, δηλαδή ποίηση που να δημιουργείται με τρόπο συλλογικό από μια ομάδα προσώπων, δεν μπορεί να υπάρξει. Έτσι, πίσω από κάθε δημοτικό τραγούδι κρύβεται πάντοτε ένας δημιουργός που όμως δεν είχε τη φιλοδοξία της ατομικής προβολής και γι' αυτό παρέμεινε άγνωστος και ανώνυμος.

Αυτή, ακριβώς, η ποιητική δημιουργία του ενός, του άγνωστου και ανώνυμου, επειδή σε μια ορισμένη στιγμή εκφράζει και απηχεί την ψυχική κατάσταση και τα συναισθήματα μιας ευρύτερης ομάδας ή γενικότερα του λαού, γίνεται κτήμα και αγκαλιάζεται από πολλούς.  Έτσι, το ποίημα από τον αρχικό και ανώνυμο δημιουργό, περνάει σταδιακά με τη λεγόμενη προφορική παράδοση (=από στόμα σε στόμα) στην ολότητα και υφίσταται μια συνεχή δευτερογενή επεξεργασία. Ο αποδέκτης, δηλαδή, λαός αφαιρεί (ή και προσθέτει) οτιδήποτε δεν ταιριάζει στη δική του ψυχοσύνθεση και στη δική του εκφραστική. Αυτή τη σταδιακή επεξεργασία, μέχρι να φθάσει το ποίημα στην τελική του και ολοκληρωμένη μορφή, ο Ν. Πολίτης την ονομάζει «φθαρτική». Ο όρος αυτός έχει την έννοια ότι ο λαός αφαιρεί ή προσθέτει στοιχεία που αλλοιώνουν (=φθείρουν) την αρχική ποιητική δημιουργία και την προσαρμόζουν στην έκφραση του ομαδικού λαϊκού πνεύματος.

Ένα δημοτικό τραγούδι (π.χ. ένα μοιρολόι ή ένα κλέφτικο) είναι δυνατό να μας έχει παραδοθεί σε διάφορες μορφές. Έτσι, πολλά δημοτικά τραγούδια μπορεί να έχουν το ίδιο θέμα ή να αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο αλλά να παρουσιάζονται με διαφορετικές μορφές. Αυτές τις διαφορετικές μορφές τις ονομάζουμε παραλλαγές. Ο Ν. Πολίτης συνήθιζε, με βάση τις διαφορετικές παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού, να συνθέτει μια «νέα» τελική μορφή, ως συνισταμένη όλων των παραλλαγών. Αυτή όμως η μέθοδος θεωρείται σήμερα λαθεμένη, επειδή τελικά παραβιάζει και παραχαράσσει τη μορφή και το χαρακτήρα των παραλλαγών.

Τα δημοτικά τραγούδια μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

• α) στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε όλα τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται γενικά στο λεγόμενο δημόσιο βίο (π.χ. ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι για την άλωση πόλεων κτλ.)
• β) στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσουμε όσα δημοτικά τραγούδια αναφέρονται σε εκδηλώσεις και συνήθειες του ιδιωτικού βίου (π.χ. της ξενιτιάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, της αγάπης κτλ.)
• γ) στην τρίτη κατηγορία θα ενταχθούν οι λεγόμενες παραλογές (βλ. λέξη), που αποτελούν από μόνες τους μιαν ιδιότυπη και ξεχωριστή μορφή δημοτικών τραγουδιών. Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν ορισμένα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα εξής:
•  
•  
  
•  α) τα περισσότερα δημοτικά τραγούδια, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είναι γραμμένα σε μέτρο ιαμβικό και σε στίχο δεκαπεντασύλλαβο, που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια (το πρώτο είναι οκτασύλλαβο, το δεύτερο επτασύλλαβο)
  π.χ.
  

Από μακριά τη χαιρετά  || κι από κοντά της λέγει
1  2   3      4   5    6    7    8        9   10 11   12  13  14  15

• β) πολύ συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη και νοηματική αναδίπλωση του πρώτου

π.χ. Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων

•  
• γ) κανονικά η ομοιοκαταληξία είναι στοιχείο που δε χαρακτηρίζει τα δημοτικά τραγούδια· σπάνια και σε ορισμένα μόνο είδη δημοτικών τραγουδιών, όπως είναι λ.χ. τα λιανοτράγουδα, θα συναντήσουμε το φαινόμενο της ομοιοκαταληξίας
• δ) στα δημοτικά τραγούδια, ο κάθε στίχος εκφράζει κανονικά ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα· χαρακτηρίζεται δηλαδή ο κάθε στίχος και από συντακτική αυτοτέλεια και από νοηματική πληρότητα.

π.χ. Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρη τον κερνούσε

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η αρχή και το χαρακτηριστικό γνώρισμα «στίχος και νόημα» παραβιάζεται (ιδιαίτερα όταν ο στίχος περιέχει κλητική προσφώνηση)

π.χ. Ήλιε μου και τρισήλιε μου και κοσμογυριστή μου

• ε) η γλωσσά των δημοτικών τραγουδιών είναι ιδιαίτερα δραστική, ζωντανή και παραστατική· αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ποιητική εκφραστική στηρίζεται κυρίως στην πληθωρική χρήση του ρήματος και του ουσιαστικού

π.χ. Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο

•  στ) σε πολλά δημοτικά τραγούδια συναντάμε το χαρακτηριστικό γνώρισμα των άστοχων ερωτημάτων 

π.χ. Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;

• ζ) ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι οι σταθεροί εκφραστικοί τρόποι που, καθώς χρησιμοποιούνται αναλλοίωτοι από ποίημα σε ποίημα, αποτελούν πλέον τα λεγόμενα εκφραστικά μοτίβα
• η) ιδιαίτερο επίσης χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών είναι ο λεγόμενος παμψυχισμός: όλα δηλαδή τα άψυχα (βουνά, ποτάμια, δέντρα κτλ.) αποκτούν φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες

π.χ. Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο  βουνά μαλώνουν

 Πηγή: Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων

 

Παραλογή : Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Γυμνασίου

 Οι παραλογές αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών. Έχουν όλα τα γνωρίσματα που διακρίνουν γενικά τη δημοτική ποίηση. Παράλληλα, όμως, παρουσιάζουν και ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τα οποία ξεχωρίζουν από τις άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών. Συγκεκριμένα, οι παραλογές, ως ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών, παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή, πλησιάζουν κάπως και συγγενεύουν με τα ακριτικά τραγούδια. Ορισμένες μάλιστα φορές, δεν είναι και τόσο ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ των παραλογών και των ακριτικών τραγουδιών.
• β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα γνωρίσματα και τα στοιχεία της αφηγηματικής ποιητικής γραφής: αρχή και δέση του μύθου, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση
• γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή
• δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που η λογική μας δεν τα δέχεται ως πραγματικά και φυσικά
• ε) παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό της αφηγηματικής πυκνότητας στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από έναν γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου
• στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.

 Πηγή: Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων

Ο Μεταφραστής της Οδύσσειας: Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης (1929-2016)

Δ.Ν.Μαρωνίτης,  Κώστας Ντιος,  2016, 25Χ18 (μολύβι)

 Ο Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης (1929-2016) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Γυμνασιακές σπουδές στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Προπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου. Μεταπτυχιακές σπουδές σε πανεπιστήμια της πρώην Δυτικής Γερμανίας με υποτροφία της Humboldt-Stiftung. Διδάκτωρ και εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έως το 1967. Απολύεται, συλλαμβάνεται και βασανίζεται από τη στρατιωτική χούντα. Επανέρχεται και παραμένει καθηγητής της ίδιας Σχολής από το 1975 έως το 1996. Επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας και Κύπρου και των ΗΠΑ. Από το 1994 έως το 2001 πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στη Θεσσαλονίκη, και στη συνέχεια συντονιστής του προγράμματος "Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση", που εκπονήθηκε από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας. Έγραψε βιβλία, μονογραφίες και άρθρα για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Σοφοκλή, τον Ηρόδοτο, τον Αλκαίο, τη Σαπφώ, που, ενμέρει ή εν όλω, και μετέφρασε. Για τον ίδιο προείχε η μετάφραση της "Οδύσσειας", η πρώτη που συντελέστηκε. Συγχρόνως μελέτησε και δημοσίευσε δοκίμια για μείζονες νεοέλληνες ποιητές και πεζογράφους (Σολωμό, Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Αλεξάνδρου, Αναγνωστάκη, Πατρίκιο, Σαχτούρη, Σινόπουλο, Χειμωνά, κ.ά.), επιμένοντας σε εκπροσώπους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Έφυγε από τη ζωή στις 12 Ιουλίου 2016, σε ηλικία 87 ετών, ύστερα από μάχη με τον καρκίνο.
Πηγή: www.BiblioNet.gr

Ανάλυση των ιστορικών πηγών

•  Οδηγός ανάγνωσης των ιστορικών πηγών
• Μορφολογία των ιστορικών πηγών -Δυνατότητες και αδυναμίες 
• Ιστορικά Ερωτήματα και πηγές: Η διαμόρφωση του ιστορικού ερωτήματος
  
• Τυπολογία ερωτήσεων επί των ιστορικών πηγών  
•  
  

  ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΓΡΑΠΤΩΝ ΠΗΓΩΝ -ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ

  Με τον όρο ιστορικές πηγές εννοούμε κάθε είδους υλικό από το οποίο πηγάζουν οι γνώσεις μας για το παρελθόν. Ο ιστορικός, λόγω της χρονικής του απόστασης από τα γεγονότα που μελετά, για να ανασυνθέσει την ιστορική εικόνα, στηρίζεται στα κάθε λογής κατάλοιπα του παρελθόντος, τις πηγές.
  Οι ιστορικές πηγές της Σύγχρονης και Νεότερης Ιστορίας διακρίνονται σε άμεσες και έμμεσες.
  
  
  Στις άμεσες περιλαμβάνονται τα αυτούσια κατάλοιπα του παρελθόντος (μνημεία, νομίσματα, γραπτά κείμενα με πρακτικό σκοπό κλπ.), ενώ στις έμμεσες περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά έργα, εκκλησιαστικές ιστορίες, ιστοριογραφικά έργα, απομνημονεύματα κλπ.
  Οι  πηγές με τις οποίες θα ασχοληθούμε φέτος ( στην Γ' Γυμνασίου  ) είναι οι εξής: 
  1. Δημόσια  και δημοσιευμένα έγγραφα: κυβερνητικά έγγραφα (π.χ. πρακτικά Βουλής, συνθήκες), βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, καταχωρημένες διαφημίσεις, χάρτες, διαγράμματα, στατιστικοί πίνακες κλπ.
  2. Ιδιωτικά και αδημοσίευτα έγγραφα: ημερολόγια, προσωπικές επιστολές, διαθήκες κλπ.
  3. Προφορικές παραδόσεις και ιστορίες: συνεντεύξεις/ ηχογραφήσεις ηλικιωμένων κλπ.
  4. Ηχητικά αρχεία: προεκλογικές ομιλίες, κήρυξη πολέμου κλπ.
  5. Οπτικά ντοκουμέντα και έργα τέχνης: πίνακες ζωγραφικής, γελοιογραφίες, φωτογραφίες, ταινίες (επίκαιρα, κινηματογράφος) κλπ.
  Η ΑΝΑΛΥΣΗ
  Μετά την πρώτη ανάγνωση και τη γλωσσική εξομάλυνση - εάν είναι απαραίτητο - της γραπτής πηγής, ακολουθούμε μια σειρά βήματα που θα μας βοηθήσουν στην πληρέστερη κατανόηση του κειμένου. Συνήθως θέτουμε τα ακόλουθα ερωτήματα:
  1. Ποιος είναι ο συντάκτης (πομπός) αυτής της πηγής;
  2. Ποιος είναι ο παραλήπτης (δέκτης);
  3. Πότε συντάχθηκε η ιστορική πηγή;
  4. Σε ποιο ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται;
  5. Τι είδους πηγή είναι (επιστολή, δημόσιο έγγραφο, διαθήκη κλπ);
  6. Ποιες πληροφορίες/ απόψεις διατυπώνονται;
  7. Είναι άμεση ή έμμεση πηγή;
  
  
  
  Μετά την πρώτη επεξεργασία είμαστε έτοιμοι να περάσουμε στο επόμενο, πολύ σημαντικό στάδιο, του ελέγχου της αξιοπιστίας.
  1. Ποια είναι η χρονική απόσταση της πηγής από τα γεγονότα που ιστορούνται; Γράφτηκε την εποχή που έλαβε χώρα το γεγονός ή μεσολάβησε κάποιο χρονικό διάστημα;
  2. Ο συγγραφέας  συμμετείχε στα γεγονότα ή ήταν  αυτόπτης μάρτυρας ;
  3. Ανήκε ο συγγραφέας σε κάποια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων με ιδιαίτερα συμφέροντα; Διακρίνονται στοιχεία για την αντικειμενικότητα ή προκατάληψη του συγγραφέα; Είναι η πηγή αξιόπιστη;
  4. Ποιος είναι ο σκοπός της συγκεκριμένης πηγής;
  5. Ποιες πληροφορίες παρέχονται, ποιες αποκρύπτονται και γιατί;
  6. Διακρίνεται το γεγονός / πληροφορία από τη γνώμη ή το συμπέρασμα;
  7. Οι πληροφορίες που παρέχονται επιβεβαιώνονται ή διαψεύδονται από άλλες πηγές;
  
  
  ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΗΓΗΣ ΜΕ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ
  Τώρα είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε στο ερώτημα, το σχετικό με την γραπτή  πηγή.
  Ακολουθούμε πάντα τις βασικές αρχές παραγωγής λόγου (πρόλογος, κυρίως απάντηση -κύριο θέμα-  επίλογος) τηρώντας τις βασικές αρχές παραγραφοποίησης. Η απάντησή μας πρέπει να είναι σαφής, χωρίς αοριστολογίες και σεβόμενοι τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες.
• ΠΡΟΛΟΓΟΣ: κάνουμε μια σύντομη αναφορά στο είδος της πηγής  (απομνημονεύματα, διακήρυξη κλπ.) και μια σύντομη εισαγωγή στο ιστορικό γεγονός με το οποίο θα ασχοληθούμε στην απάντησή μας.
• ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ: συνδυάζουμε, όσο το δυνατόν πιο δημιουργικά, τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου με αυτές της πηγής. Αποφεύγουμε σε κάθε περίπτωση να γράφουμε το νόημα της πηγής ή να μεταφέρουμε αυτούσια αποσπάσματα από την πηγή (εξαιρούνται οι ιστορικοί όροι / ορολογία) ή να διατυπώνουμε την προσωπική μας άποψη, στην περίπτωση που αυτό δεν μας ζητείται.
• ΕΠΙΛΟΓΟΣ: καταγράφουμε κάποια γενικότερα συμπεράσματα σχετικά με την απάντηση που δώσαμε ή μπορούμε να αναφερθούμε συνοπτικά, στηριζόμενοι στις ιστορικές μας γνώσεις, στις μετέπειτα εξελίξεις.