Κ.Π. Καβάφης, "Θερμοπύλες"

 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
 (1863-1933)
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε το 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, γιος του μεγαλεμπόρου και σημαντικού παράγοντα της ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια Πέτρου Καβάφη και της συζύγου του Χαρίκλειας. Και οι δύο κατάγονταν από παλιές οικογένειες Φαναριωτών. Ο Κωνσταντίνος είχε οχτώ μεγαλύτερα αδέρφια όλα αγόρια και έχασε τον πατέρα του όταν ήταν εφτά χρόνων. Το 1872 μετακόμισε με τη μητέρα και τα αδέρφια του στο Λίβερπουλ της Αγγλίας και τέσσερα χρόνια αργότερα η επιχείρηση του πατέρα του καταστράφηκε κατά τη διάρκεια οικονομικού κραχ στην Αίγυπτο. Το 1877 η οικογένεια Καβάφη έμεινε στο Λονδίνο και στο τέλος του χρόνου επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια. Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού έτους 1881-1882 ο Κωνσταντίνος φοίτησε στην εμπορική σχολή Λύκειο Ερμής και ξεκίνησε τη συγγραφή ενός ιστορικού λεξικού το οποίο διέκοψε στο λήμμα Αλέξανδρος. Το καλοκαίρι του 1882 η οικογένεια εγκατέλειψε ξανά την Αλεξάνδρεια, αυτή τη φορά εξαιτίας της εξέγερσης στην πόλη που οδήγησε στην καταστροφή της από τους Άγγλους.
Κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, στο πατρικό σπίτι της Χαρίκλειας, όπου φιλοξενήθηκαν από τον πατέρα της Γεωργάκη Φωτιάδη.  Τότε φαίνεται πως ολοκλήρωσε τις σπουδές του και εξέφρασε την επιθυμία να ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία και την πολιτική. Το 1884 ξεκίνησε την ενασχόλησή του με την ποίηση ενώ ενημερωνόταν για τις εξελίξεις στην Αλεξάνδρεια μέσω των εκεί φίλων του Μικέ Ράλλη και Στέφανου Σκυλίτση. Στη γενέτειρά του επέστρεψε ένα χρόνο αργότερα μαζί με τη μητέρα του και τα αδέλφια του Παύλο και Αλέξανδρο. Το 1886 κατείχε δημοσιογραφική ταυτότητα από το περιοδικό Τηλέγραφος και ξεκίνησε τη συνεργασία του με το λογοτεχνικό περιοδικό Έσπερος και την εφημερίδα Ομόνοια, όπου δημοσίευσε ποιήματα και πεζά.

Πέντε χρόνια αργότερα πέθανε ο αδερφός του Πέτρος-Ιωάννης και ο θείος του Γεώργιος Καβάφης. Συνέχισε να δημοσιεύει κείμενά του σε εφημερίδες και περιοδικά της Αλεξάνδρειας και της Λειψίας και το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου έστειλε το ποίημα Κτίσται στο Αττικόν Ημερολόγιον. Το 1892 προσλήφθηκε στην Υπηρεσία Αρδεύσεων. Το 1893 ταξίδεψε στο Κάιρο. Το 1896 πέθανε ο παππούς του Γεωργάκης Φωτιάδης. Την ίδια χρονιά ο Γεώργιος Τσοκόπουλος επισήμανε την αξία του ποιητικού του έργου. Ένα χρόνο αργότερα εξέδωσε τα "Τείχη" με παράλληλη μετάφραση στα αγγλικά από τον αδερφό του Τζων, με τον οποίο ταξίδεψε στο Παρίσι και το Λονδίνο. Τον επόμενο χρόνο δημοσίευσε και εξέδωσε ποιήματα στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα. Το 1899 πέθανε η μητέρα του. Το 1901 επισκέφτηκε την Αθήνα για πρώτη φορά, όπου γνωρίστηκε με τους Κίμωνα Μιχαηλίδη, Ιωάννη Πολέμη και Γρηγόριο Ξενόπουλο και δημοσίευσε έργα σε διάφορα περιοδικά, ανάμεσα σ’ άλλα και στα Παναθήναια. Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και το 1902 πέθανε ο αδερφός του Αριστείδης. Ένα χρόνο αργότερα ταξίδεψε ξανά στην Αθήνα. Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου δημοσιεύτηκε από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο η πρώτη εκτενής κριτική παρουσίαση της ποίησής του, στα Παναθήναια. Το 1904 έκδοσε στην Αλεξάνδρεια την πρώτη συλλογή ποιημάτων του. Το 1907 μετακόμισε στην οδό Λέψιους 10, ξεκίνησε να ζει ως μποέμ και μπήκε στο λογοτεχνικό κύκλο της Νέας Ζωής μετά από γνωριμία του με τον ποιητή Παύλο Πετρίδη. Το 1910 χρονολογείται η έκδοση του δεύτερου τεύχους συλλογής ποιημάτων του. Το 1912 ξεκίνησαν τα επικριτικά σχόλια για την ποίησή του από αθηναϊκούς και αλεξανδρινούς κύκλους. Ο Καβάφης ετοίμαζε τότε την πρώτη συλλογή ποιημάτων του σε μονόφυλλα( η οποία συνεχίστηκε τα έτη 1917 [η δεύτερη], 1918 [η τρίτη], 1920 [η τέταρτη και η πέμπτη], 1924 [η έκτη και η έβδομη] , 1929 [η όγδοη και η ένατη], 1930 [ η δέκατη]). Το 1914 γνωρίστηκε με τον άγγλο μυθιστοριογράφο Έντουαρντ Μόργκαν Φόστερ, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του τελευταίου στην Eλλάδα. Η κριτική διαμάχη γύρω από την ποίησή του κράτησε ως το τέλος της ζωής του με αμείωτη ένταση και συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Το 1917 πραγματοποιήθηκε έκδοση επιλογής εικοσιενός ποιημάτων του Καβάφη μαζί με μια μελέτη του Γ.Βρισιμιτζάκη για το έργο του με έγκριση του ποιητή στη σειρά των Γραμμάτων Βιβλία της Ζωής. Το βιβλίο γνώρισε δυο εκδόσεις που εξαντλήθηκαν. Το 1918 πέθανε ο ξάδερφός του Γ.Ψύλλιαρης, με τον οποίο σύμφωνα με πληροφορίες ο ποιητής είχε τον πρώτο του ερωτικό δεσμό σε εφηβική ηλικία. Τότε πραγματοποιήθηκε και η διάλεξη του Αλέκου Σεγκόπουλου για την καβαφική ποίηση στην αίθουσα του επιστημονικού συλλόγου Πτολεμαίος Α΄. Το κείμενο της διάλεξης, γραμμένο όπως αποδείχτηκε από τον ίδιο τον Καβάφη προκάλεσε αντιδράσεις. Την ίδια χρονιά ο ποιητής κυκλοφόρησε την τρίτη συλλογή μονοφύλλων του. Ένα χρόνο αργότερα ο E.M. Forster δημοσίευσε το ιστορικής αξίας δοκίμιο για τον Καβάφη στο περιοδικό Atheneum του Λονδίνου (το 1922 εξέδωσε το αφιερωμένο στον ποιητή βιβλίο Alexandria. A history and a guide). Το 1920 πέθανε στη Γαλλία σε ηλικία εξήντα χρόνων ο αδερφός του Παύλος. Το 1921 σημειώθηκαν η διάλεξη του Τέλλου Άγρα και το άρθρο του Παλαμά στο Εμπρός για τον Καβάφη. Το 1922 ο Καβάφης παραιτήθηκε από την Εταιρεία Αρδεύσεων και ένα χρόνο αργότερα πέθανε ο αδερφός του Τζων. Το 1924 κυκλοφόρησε το αφιερωμένο στον Καβάφη τεύχος της Νέας Τέχνης και δημοσιεύτηκε η Ιθάκη στο περιοδικό Criterion από τον Thomas Eliot. Το 1926 τιμήθηκε από τη δικτατορία του Παγκάλου με το παράσημο του Φοίνικος και εξέδωσε το περιοδικό Αλεξανδρινή Τέχνη. Το 1927 συνδέθηκε φιλικά με τη Μαρίκα Κοτοπούλη που είχε τότε επισκεφτεί την Αλεξάνδρεια και γνωρίστηκε με το Νίκο Καζαντζάκη. Το 1932 μετά από ιατρική διάγνωση για καρκίνο του λάρυγγα ο Καβάφης μετακόμισε στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ. Την ίδια χρονιά υποβλήθηκε σε τραχειοτομή και έχασε τη φωνή του, μεταφέρθηκε για ανάρρωση στην κλινική Καψαλά στην Κηφισιά και τύπωσε το ποίημα Μέρες του 1908. Το 1933 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και στις αρχές Απριλίου αναγκάστηκε να μπει στο νοσοκομείο. Στις 28 του ίδιου μήνα έπαθε εγκεφαλική συμφόρηση και πέθανε τα ξημερώματα της επομένης, τη μέρα των γενεθλίων του.
[Πηγή: Εθνικό  Κέντρο Βιβλίο http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=193]

• Επισκεφθείτε τον επίσημο δικτυακό τόπο του αρχείου Καβάφη: http://www.kavafis.gr/
• Ακούστε την Κατερίνα Διδασκάλου να απαγγέλλει "Θερμοπύλες": https://www.youtube.com/watch?v=Q4C6RchnLLU
  
• Δείτε από την Εκπαιδευτική Τηλεόραση την ταινία "Σπάρτη- Θερμοπύλες ΙΙΙ" με θέμα τη μάχη των Θερμοπυλών κατά το 480 π.χ. Η ταινία αναλύει τη στρατηγική της οπλιτικής φάλαγγας, που είναι σύστοιχη με τη σπαρτιατική ηθική, και τα γεγονότα κυρίως της τελευταίας πράξης της σθεναρής άμυνας των Ελλήνων υπό τις διαταγές του Λεωνίδα. http://www.edutv.gr/deyterobathmia/sparti-thermopyles-sparti-iii
• Διαβάστε από τις "Ηροδότου Ιστορίες" για τη μάχη των Θερμοπυλών: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2342,8931/ 

 Παράλληλα κείμενα

1. Κ.Π. Καβάφη, «Yπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες»

Aνδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ' ευκλεώς·
τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.
Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος κι ο Κριτόλαος.
Όταν θα θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν,
«Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε
για σας. Έτσι θαυμάσιος θάναι ο έπαινός σας.—

Εγράφη εν Aλεξανδρεία υπό Aχαιού·
έβδομον έτος Πτολεμαίου, Λαθύρου.
[πηγή: Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ. Β΄, επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα, σ. 31]

2. Ανδρέα Κάλβου, «Εις τον ιερόν λόχον» (απόσπασμα)

α΄.
    Ας μη βρέξη ποτέ                                                 
  το σύννεφον, και ο άνεμος
σκληρός ας μη σκορπίση
το χώμα το μακάριον
                      'πού σας σκεπάζει.

β΄.
    Ας το δροσίση πάντοτε
με' τ' αργυρά της δάκρυα
η ροδόπεπλος κόρη·
και αυτού ας ξεφυτρώνουν
                      αιώνια τ' άνθη.
γ΄.
    Ω γνήσια της Eλλάδος
τέκνα· ψυχαί 'πού επέσατε
εις τον αγώνα ανδρείως,
τάγμα εκλεκτών Hρώων,
                      καύχημα νέον·
δ΄.
    Σας άρπαξεν η τύχη
την νικητήριον δάφνην,
και από μυρτιάν σάς έπλεξε
και πένθιμον κυπάρισσον
                    στέφανον άλλον.
ε΄.
    Αλλ' αν τις απεθάνη
δια την πατρίδα, η μύρτος
είναι φύλλον ατίμητον,
και καλά τα κλαδιά
                      της κυπαρίσσου.
ς΄.
    Αφ' ου εις του πρώτου ανθρώπου
τους οφθαλμούς, η πρόνοος
φύσις τον φόβον έχυσε,
και τας χρυσάς ελπίδας,
                      και την ημέραν·
ζ΄.
    Eπί το μέγα πρόσωπον
της γης πολυβοτάνου,
ευθύς το ουράνιον βλέμμα
βαθυσκαφή εφανέρωσε
                      μνήματα μύρια.
η΄.
    Πολλά μεν σκοτεινά·
φέγγει επ' ολίγα τ' άστρον
το της αθανασίας·
την εκλογήν ελεύθερον
                      δίδει το θείον.
θ΄.
    Έλληνες, της πατρίδος
και των προγόνων άξιοι·
Έλληνες σεις, πώς ήθελεν
από σας προκριθείν
                      άδοξος τάφος;
[πηγή: Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί, κριτ. έκδ. Filippo Maria Pontani, Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ. 50-52]

3. Διονύσιου Σολωμού, «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» (απόσπασμα)

77.
Τρέχουν άρματα χιλιάδες
Σαν το κύμα εις το γιαλό·                                         
Αλλ' οι ανδρείοι παλληκαράδες
Δεν ψηφούν τον αριθμό.

78.
Ω τρακόσιοι! σηκωθήτε
Και ξανάλθετε σ' εμάς·
Τα παιδιά σας θέλ' ιδήτε
Πόσο μοιάζουνε με σας.

[...]

[πηγή: Διονύσιος Σολωμός, Άπαντα. Τόμος πρώτος. Ποιήματα, επιμ.-σημ. Λίνος Πολίτης, Ίκαρος, Αθήνα ²1961, σ. 84]