Κριτική επεξεργασία και πηγές της ιστορίας

Οι ιστορικοί κατά την αναζήτησή τους στο σώμα των κάθε είδους πηγών έρχονται σε επαφή με σωρεία προβλημάτων, κάποτε δισεπίλυτων, που μπορεί να κυμαίνονται από τη απουσία επαρκών στοιχείων ως και την υπερπροσφορά πληροφοριών. Ένα ιδιαίτερο ωστόσο πρόβλημα που καλούνται κάθε φορά να αντιμετωπίσουν είναι αυτό της παραποίησης, της φαλκίδευσης ή και της εξολοκλήρου κατασκευής ενός εγγράφου ή αντικειμένου. Η δυνατότητα άσκησης εξωτερικής κριτικής, της εξακρίβωσης δηλ. της αυθεντικότητας μιας πηγής, αποτελεί βέβαια τη "λυδία λίθο", το πρωταρχικό ζητούμενο στην ιστορική έρευνα. Το χαρτί -η περγαμηνή-, το μελάνι, ο τρόπος γραφής, οι σφραγίδες, οι υπογραφές, οι τεχνοτροπίες κλπ. συγκρίνονται με πιστοποιημένα ως προς την αυθεντικότητά τους πρότυπα, έτσι ώστε να επιβεβαιώνεται ή να διαψεύδεται η ιστορική τους προέλευση.

Οι χημικές αναλύσεις, η ραδιοχρονολόγηση, οι ακτίνες χ αλλά και νέες επιστημονικές μέθοδοι μπορούν με ασφάλεια πλέον να εντάξουν χρονικά και τοπικά της πάσης φύσεως πηγές. Αυτό που οφείλει λοιπόν να κάνει σε πρώτο βαθμό ο ιστορικός, αν δεχτούμε ότι πλέον υπάρχει απόλυτη εξειδίκευση σε όλους τους τομείς,  είναι να εμπιστευθεί   τους ειδικούς, η εργασία των οποίων θα αποτελέσει το θεμέλιο της σπουδής του.

Η επιβεβαίωση όμως της αυθεντικότητας σε καμιά περίπτωση δεν εξασφαλίζει και την αξιοπιστία του περιεχομένου της πηγής. Η ελλιπής κατανόηση καταστάσεων από την πλευρά του συντάκτη,  η άγνοια, η εσκεμμένη ή αθέλητη παραποίηση, η αποσιώπηση κρίσιμων στοιχείων αλλά και το ολοφάνερο ψεύδος θέτουν σε δοκιμασία την ερευνητική προσπάθεια, κυρίως αν έχουν γίνει δεκτά "ελαφρά τη καρδία", χωρίς δηλαδή την εξαντλητική βάσανο της κριτικής.

Η πλαστότητα ωστόσο μιας πηγής δεν την εξοβελίζει απαραίτητα από το πεδίο του ιστορικού. Όπως σε πολλές πτυχές της έρευνας και σε αυτήν την περίπτωση η οπτική γωνία είναι αυτή που θα αναδείξει ή θα απαξιώσει το περιεχόμενο μιας πηγής αλλά και τη σημασία της μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Άλλωστε δεν είναι η αλήθεια αυτή που κινεί πάντα τα νήματα της ιστορίας.

Βιβλιογραφία

Μαυροσκούφης, Δ.,  2012. Αναζητώντας τα ίχνη της ιστορίας. Ιστοριογραφία, διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές, Θεσσαλονίκη:  Κυριακίδης, σελ. 13-22

Bloch, Μ., 1994. Απολογία για την ιστορία. Το επάγγελμα του ιστορικού, Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, δ’ εκδ., σελ. 101 – 126 

Cannadine, D., (επιμ.), 2007. Τι είναι η ιστορία σήμερα;, Αθήνα: Νήσος, σελ. 271 – 293  [Felipe Fernandez –Armesto, "Επίλογος. Τι είναι ιστορία σήμερα;"]

Offenstadt Ν., (δ/νση), 2004. Οι λέξεις του ιστορικού. Έννοιες – κλειδιά στη μελέτη της ιστορίας, Αθήνα: Κέδρος, σελ. 117