Εισαγωγή
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει τους τρόπους με τους οποίους συγκροτείται χωρικά η συλλογική μνήμη, την κοινωνική διάσταση και τις πολλαπλές όψεις της, τις ανατροπές και αμφισβητήσεις στη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου, αλλά και τις συλλογικές δράσεις που αναπτύσσονται σε θέματα ταυτοτήτων και μνήμης με επίκεντρο συγκεκριμένους αστικούς και μνημονικούς τόπους αλλά και θεσμούς. Τέλος, θα εξετάσουμε τη λειτουργία της δημόσιας ιστορίας σε χωρικό επίπεδο ως διαμεσολάβηση αλλά και ως συμπαραγωγό ιστορικής γνώσης.
Μνημονικοί τόποι και ερμηνείες
Καθώς η συγκρότηση της ατομικής όσο και της συλλογικής μνήμης είναι στενά συνυφασμένη με τον χώρο και τον υλικό κόσμο εν γένει, καμιά δραστηριότητα και καμιά κοινωνική ομάδα δεν νοείται έξω από έναν καθορισμένο χώρο.[1] Η σταθερή παρουσία του τόπου είναι αυτή που διατηρεί και τη σταθερότητα της μνήμης και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτός από τις διαφορετικές ομάδες.[2] Αλλαγές στα τοπόσημα αλλά κι η εισδοχή νέων διεκδικήσεων σε σχέση με το δημόσιο χώρο ανατρέπουν την εικόνα της αδιασάλευτης μνήμης και δημιουργούν νέους συμβολισμούς και ανταγωνιστικές ερμηνείες που αντανακλούν κάθε φορά την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της περιόδου αλλά και τις μεταβολές στις πολιτισμικές αξίες.[3]
Η δημόσια μνήμη λοιπόν ως κοινωνική κατασκευή αναπαριστά το παρελθόν στο παρόν μέσα από διάφορους και πολλαπλά μεταβαλλόμενους τρόπους, έχοντας ως κεντρική αναφορά ένα χωρικό πλαίσιο. Πεδία μάχης, κοιμητήρια, στρατόπεδα συγκέντρωσης μετατρέπονται σε «τοπία μνήμης», όπου με τη μεσολάβηση των αναμνηστήριων τελετών αναπαράγονται τα γεγονότα του παρελθόντος και συνδέονται με το παρόν εμπλέκοντας έτσι συναισθηματικά τους παριστάμενους.[4] Η ιστορική σημασία ενός τόπου αναδεικνύεται μέσα από την αναφορά και την ανάδειξη των παραμέτρων της, μια σύνθετη διαδικασία προϊόν πολλαπλών νοητικών διεργασιών.[5]
Αλλά ενώ οι ιστορικοί τόποι –ακόμη και όταν δεν σημειώνονται συμβολικά από την παρουσία κάποιου «σήματος»- είναι αυστηρά χωροθετημένοι και καταχωρημένοι στο ιστορικό γίγνεσθαι, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα μνημεία. Η ένταξη ενός μνημείου σε έναν συγκεκριμένο χώρο λειτουργεί βέβαια ως υπόμνηση ενός ιστορικού υποκειμένου ή γεγονότος, εισάγει όμως και μια νέα παράμετρο στην οργάνωση και τη δυναμική του τοπίου. Η επιλογή τοποθεσίας του νέου μνημείου αποτελεί μια πρώτη διακήρυξη προθέσεων για τον έλεγχο του χώρου και την σημασία του στη συλλογική ταυτότητα της πόλης. Η νέα μνημειακή παρουσία είτε θα συγκλίνει με τον προϋπάρχοντα χώρο υπομιμνήσκοντας νοηματικές συνάφειες με το παρελθόν του είτε θα εισαγάγει μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση, ανατρέποντας τη μέχρι τότε σταθερή νοηματοδότηση του τοπίου.[6]
Ως φθαρτά κατασκευάσματα, προϊόντα πολιτικών ή κοινωνικών συγκλίσεων, πέρα από τον συμβολικό τους χαρακτήρα ενέχουν και τον κίνδυνο της προσωρινότητας, καθώς η ανέγερσή τους, η χωροθέτησή τους και η διατήρηση της παρουσίας τους εξαρτώνται στο πέρασμα των χρόνων από συνεχείς διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις κυρίαρχες και στις νέες ομάδες που εισέρχονται στη συζήτηση και οι οποίες διεκδικούν λόγο στο νόημα του έργου.[7] Υποκείμενα και ποικίλες κοινωνικές ομάδες με την ιδιότητά τους ως φορείς μνήμης παρεμβαίνουν στο δημόσιο χώρο διεκδικώντας μέσω πρακτικών αναπαράστασης τη νοηματοδότηση ιστορικών γεγονότων αλλά και της δράσης ιστορικών προσώπων.[8] Η «συλλογική ενθύμηση» -όρος που χρησιμοποιείται από τους Jay Winter και Emmanuel Sivan αντί της «συλλογικής μνήμης»- δηλώνει κυρίως την οργανωμένη δράση κοινοτήτων μνήμης,[9] η οποία λαμβάνει χώρα σε χρόνο και χώρο που υπαγορεύεται από την υπόμνηση του ιστορικού γεγονότος και έχει δημόσιο χαρακτήρα. Η είσοδος αυτή στο δημόσιο χώρο σηματοδοτεί και την πρόθεση ελέγχου των συμβολισμών και των νοηματοδοτήσεων των υλικών αναπαραστάσεων της μνήμης.
Η συνάντηση όμως σ’ έναν διεκδικούμενο μνημονικό τόπο νέων, διαφορετικών ή και αντιτιθέμενων κοινωνικών και πολιτικών ομάδων, ορμώμενων από ποικίλα κίνητρα και σκοπιμότητες, μετατρέπει ένα –θεωρητικά- αμετάβλητο ερμηνευτικό πλαίσιο σε χώρο συγκρούσεων για τον ιδεολογικό έλεγχο του παραγόμενου μηνύματος.[10]
Τυπικό παράδειγμα της εισόδου νέων ερμηνειών σε προϋπάρχοντες μνημειακούς τόπους αποτελεί η εξελισσόμενη σύγκρουση -σε ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο- στις ΗΠΑ, σε σχέση με τα μνημεία, τα αφιερωμένα στους στρατηγούς της Συνομοσπονδίας.[11] Η ήττα των Νοτίων στον αμερικανικό εμφύλιο ούτε έγινε παραδεκτή ούτε σηματοδότησε την ήττα της κυρίαρχης αντίληψης της «λευκής ανωτερότητας», όπως μαρτυρά η πληθώρα των μνημονικών τόπων αλλά και των ιστορικών αναπαραστάσεων που συνδέονται με τα γεγονότα. Η σοβούσα όμως κοινωνική κρίση -όπως προκύπτει από τα τελευταία αιματηρά γεγονότα- ανάμεσα στο μαύρο πληθυσμό και μερίδας λευκών κατοίκων ακροδεξιών και ρατσιστικών αντιλήψεων στο νότο των ΗΠΑ[12] έφεραν στην επιφάνεια τα αισθήματα οργής και ταπείνωσης, το τραύμα εν γένει,[13] που γεννούν τα συγκεκριμένα μνημεία στις κοινότητες των μαύρων. Ο αγώνας λοιπόν εστιάζεται στον έλεγχο του χώρου που αντανακλά τις νέες κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές αξίες του νότου, οι οποίες θα ήταν αδιανόητες μερικές δεκαετίες πριν και ίσως θα είναι οι κυρίαρχες στο μέλλον.[14]
Το αίτημα για οριστική απομάκρυνση ενός μνημείου και επομένως για την αναθεώρηση των ιστορικών γεγονότων επανέρχεται ιδιαίτερα εμφατικά, καθώς οι περιθωριοποιημένες μέχρι τώρα ομάδες διεκδικούν τη δική τους ερμηνεία πάνω στα γεγονότα. Δεν είναι σπάνιο βέβαια σε καιρούς ραγδαίων πολιτικών εξελίξεων, όπως στην κατάλυση ενός απολυταρχικού καθεστώτος, οι καταπιεσμένοι πληθυσμοί να εκδηλώνουν την απαρέσκειά τους προς την παρελθούσα κατάσταση στρεφόμενοι βίαια προς τα μνημεία που συνδέονται στη συλλογική μνήμη με συνθήκες καταπίεσης. Αγάλματα του Χουσεΐν, του Καντάφι ή του Μουμπάρακ, είναι μερικά παραδείγματα των τελευταίων χρόνων. Ο κατάλογος ωστόσο είναι μακρύς και σύμφυτος με την ιστορική εξέλιξη.[15]
Η πλέον γενικευμένη αντίδραση κατά των μνημείων μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου σημειώθηκε με την πτώση των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης. Το τέλος του σοσιαλιστικού μπλοκ επισφραγίστηκε με την απομάκρυνση μνημείων- ορόσημων της σοβιετικής παρουσίας, χωρίς να λείψουν και περιστατικά βανδαλισμών, με το πιο ευφάνταστο στο Μνημείο του Σοβιετικού Στρατιώτη στη Σόφια της Βουλγαρίας. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις ωστόσο τμήματα του πληθυσμού, τα οποία συνέδεαν τη συλλογική τους μνήμη και ταυτότητα με την ύπαρξη των συγκεκριμένων μνημείων, -όπως ο ρωσικός πληθυσμός της Εσθονίας- αντιτάχθηκαν σθεναρά στην απομάκρυνσή τους, καταγγέλλοντας τις νέες πολιτικές ηγεσίες των χωρών τους για παραποίηση των γεγονότων και προκλητική αναθεώρηση της ιστορίας.[16]
Και αν προϋπάρχοντα μνημεία εξελίσσονται σε τόπους διαρκών συγκρούσεων, νέα μνημεία που εισέρχονται στο χώρο μπορούν να προκαλέσουν την ευρύτερη αναθεώρηση της συλλογικής μνήμης μιας περιοχής. Τυπικό παράδειγμα μνημείου, που η τοποθέτησή του διέρρηξε την επιβληθείσα κατά τη δεκαετία του ’80 πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης, είναι ο ανδριάντας του Άρη Βελουχιώτη στη Λαμία (1991).[17] Οι διαφορετικές θεωρήσεις των τοπικών κοινοτήτων μνήμης, όσον αφορά στον ιστορικό ρόλο του πλέον προβεβλημένου συμβόλου της ασυμβίβαστης αντίστασης, θα αναζωπυρώσουν διαμάχες και θα αποκαλύψουν την εύθραυστη εικόνα μιας καθολικής ομοφωνίας. Η επιλογή επιπρόσθετα της Πλατείας του Λαού, με το πλούσιο αγωνιστικό παρελθόν ως ο αρμόζων χώρος για το νέο μνημείο, θα δημιουργήσει τις απαραίτητες συνάφειες στη συλλογική ταυτότητα της πόλης.[18]
Πεδίο σύγκρουσης όμως μπορούν να αποτελέσουν και οι ονομασίες πλατειών, κτιρίων και οδών. Μπορεί τυπικά οι ονομασίες, κυρίως δρόμων, να έχουν κυρίως χρηστική λειτουργία,[19] δεν παύουν ωστόσο να επιτελούν έναν τρόπο νομιμοποίησης της κυρίαρχης ιδεολογίας ελέγχοντας τη δημόσια μνήμη μέσω της απομνημόνευσης ονομάτων ιστορικών υποκειμένων και γεγονότων. Οι διενέξεις γύρω από τα οδωνύμια και οι μετονομασίες συνιστούν στην πραγματικότητα μια προσπάθεια ελέγχου του χώρου, ώστε να αντανακλά αξίες και αντιλήψεις του παρόντος.[20]
Η σημασία της ονοματοθεσίας και η συσχέτισή της με το ιστορικό παρελθόν και το ιδεολογικό και πολιτικό βάρος που αυτό φέρει είναι έκδηλο σε περιπτώσεις τόπων- συμβόλων, όπως η πόλη του Στάλινγκραντ. Η εμβληματική μάχη του Στάλινγκραντ κατά των ναζιστικών δυνάμεων αποτελεί ακόμη και σήμερα πηγή υπερηφάνειας αλλά και οδύνης για τους Ρώσους.[21] Η μετονομασία σε Βόλγκογκραντ σηματοδότησε την αποσυσχέτιση του ονόματος από τον ηγέτη της περιόδου, Ιωσήφ Στάλιν, σε μια προσπάθεια αποκάθαρσης του παρελθόντος.[22] Η αμφισβήτηση ωστόσο της συμβολής της ΕΣΣΔ στο Β’ΠΠ αναζωπύρωσε το αίτημα της μετονομασίας και πάλι της πόλης σε Στάλινγκραντ,[23] τιμώντας όχι τον Στάλιν, όπως ισχυρίζονται οι θιασώτες αυτής της διεκδίκησης, αλλά τις θυσίες του ρωσικού λαού και τη μεγαλειώδη νίκη. Έτσι το όνομα γίνεται το συμβολικό πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στις δυτικές δυνάμεις που υποβαθμίζουν τη συνεισφορά των Σοβιετικών και τη σημερινή ρωσική ηγεσία που φροντίζει να υπενθυμίζει τη σημασία της μάχης δίνοντάς της σύγχρονες πολιτικές διαστάσεις.[24]
Ο έλεγχος του χώρου και άρα της συλλογικής μνήμης δεν επιτυγχάνεται όμως μόνο με την είσοδο ενός ή περισσότερων μνημείων στο τοπίο αλλά και με την απουσία τους. Η έλλειψη ενός μνημονικού τόπου συνδεδεμένου με τραυματικά γεγονότα υπονομεύει τη συλλογική μνήμη και εντείνει τους διαχωρισμούς ανάμεσα στις κυρίαρχες και στις θυματοποιημένες ομάδες.[25] Η σιωπή που επιβάλλεται στον αστικό χώρο περιθωριοποιεί κοινωνικές ομάδες και τις αποκλείει από κάθε αναφορά της επίσημης μνήμης, έτσι όπως εκφράζεται στην καθημερινή ζωή. Παράδειγμα τέτοιας αποκλεισμένης μνήμης αποτελεί ο εκτοπισμός και η συνακόλουθη εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού στα κρεματόρια κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, κυρίως σε πόλεις που χαρακτηρίζονταν από την έντονη παρουσία τους, όπως τα Ιωάννινα και η Θεσσαλονίκη. Η ανοχή ή και ανοικτή συνεργασία τόσο των τοπικών αρχών όσο και ντόπιων κατοίκων με τους κατακτητές στην περίπτωση των Ιωαννίνων αποτέλεσε ανοικτό τραύμα στο συλλογικό σώμα της πόλης. Πολύ περισσότερο όταν, οι ελάχιστοι που γύρισαν, βρήκαν τα σπίτια τους κατειλημμένα, τις επιχειρήσεις τους λεηλατημένες και την επιστροφή τους εντέλει ανεπιθύμητη.[26]
Πιο δυναμικά αντέδρασαν οι επιζήσαντες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, [27]καθώς διεκδίκησαν ήδη από το 1954 την ορατότητα της Σοά στο συλλογικό σώμα της πόλης, αρχικά τη δεκαετία του ’60 με την τοποθέτηση ενός μικρού μνημείου στο εβραϊκό νεκροταφείο της Σταυρούπολης και στη συνέχεια (1997) με το μνημείο της Σοά[28] και το Εβραϊκό Μουσείο. Είχε προηγηθεί το 1987 η μετονομασία μιας μικρής πλατείας στην Τούμπα σε Εβραίων Μαρτύρων, αποδίδοντας με αυτήν την κίνηση νέους συμβολισμούς στο χώρο. Ο κατεξοχήν τόπος μνήμης και τραύματος για την εβραϊκή κοινότητα εξακολουθούσε ωστόσο να είναι η πλατεία Ελευθερίας, στόχος που επετεύχθη το 2007, κάνοντας ορατό και κατακτώντας το ιστορικό κέντρο της πόλης αυτό που μέχρι τότε από αρχές και ντόπιους ήταν αόρατο και βυθισμένο στη λήθη.[29] Η παρουσία όμως του μνημείου αποτέλεσε και αποτελεί ένα νέο μνημονικό τόπο συγκρούσεων και ανταγωνιστικών ερμηνειών που εκδηλώνονται σε επίπεδο ποικίλων δράσεων ή ακόμη και βανδαλισμών.[30]
Το γυναικείο φύλο μπορεί να μην είναι ορατό στο δημόσιο χώρο ως μνημειακό ιστορικό υποκείμενο, -παρά μόνο ως σύμβολο ή ως αρχέτυπο-[31] η φυσική παρουσία του ωστόσο με την υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών δράσης που αμφισβητούν τις κυρίαρχες εθνικές πολιτικές μνήμης, εντείνεται. Με όχημα την έμφυλη ταυτότητα και την εξωτερίκευση του συναισθήματος μέσω της σωματοποίησης, γυναικείες οργανώσεις ναρκοθετούν τον επίσημο μνημονικό λόγο καταλαμβάνοντας, έστω και εφήμερα, χώρους που συνδέονται με την εθνική ηγεμονική αφήγηση. Μνημεία, πλατείες, εθνικά τοπόσημα γίνονται τοπία αμφισβήτησης των «Γυναικών στα Μαύρα»,[32] μιας φεμινιστικής οργάνωσης που δρα στο Βελιγράδι. Μέσω της εκδήλωσης ενός δημόσιου υπερ-εθνικού πένθους, καταγγέλλει την πολιτική αποσιωπήσεων του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος της Σερβίας κατά τη διάρκεια των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, προτάσσοντας το τραύμα που το δικό τους έθνος προκάλεσε στους άλλους και εγκαλώντας τις έμφυλες, εθνικιστικές και πατριαρχικές επιβολές στη δημόσια μνήμη. Η αντι-μνήμη ή «εναλλακτική ιστορία»[33] προτάσσει το ανθρώπινο πάνω από το εθνικό, απορρίπτοντας την έννοια της «συλλογικής έκφρασης του έθνους» κατά τη διάρκεια πολεμικών αναμετρήσεων.[34]
«Οι μητέρες της Πλατείας ντε Μάγιο»[35] στην Αργεντινή αποτελούν παράδειγμα μιας πολυετούς γυναικείας διεκδίκησης σε δημόσιο χώρο και διάρρηξης του πλέγματος κρατικής σιωπής γύρω από την τύχη των δικών τους αγνοούμενων προσώπων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Η μαζικοποίηση της δράσης τους αποτελεί πλέον υπόδειγμα μη-βίαιης αντίστασης σ’ ένα απολυταρχικό καθεστώς, το οποίο απογυμνώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο και οδηγήθηκε στην πτώση του.
Συλλογική δράση και Δημόσια Ιστορία
Η έκρηξη αυτών των διεκδικήσεων -με επίκεντρο το χώρο και επίδικο ζήτημα τη σχέση μνήμης και ταυτότητας- βρίσκει μια σημαντική μορφή έκφρασης μέσα από συλλογικές δράσεις, οι οποίες εκπορεύονται από οργανωμένους θεσμούς, όπως μνημονικοί τόποι, μουσεία, βιβλιοθήκες, ιστορικά αρχεία πόλεων και πανεπιστημιακά ιδρύματα ή ακόμη και κρατικοί θεσμοί. Ίσως μια από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελεί η πόλη του Βερολίνου -με το εξαιρετικά ταραχώδες παρελθόν- και τις πολυεπίπεδες πολιτικές μνήμης που εισάγει στο δημόσιο χώρο.[36] Με μια σειρά δράσεων που έχουν ως επίκεντρο χώρους που ταυτίζονται με το ναζιστικό παρελθόν της πόλης -όπως στρατόπεδα συγκέντρωσης- ή λειτουργούν ως υπόμνησή του –μνημεία και μουσεία- οι κάτοικοι και οι επισκέπτες διαλέγονται με το χώρο και τις εκδοχές δημόσιας μνήμης και ταυτότητας που το γερμανικό κράτος προωθεί.
Ξεχωριστός
είναι ο ρόλος των μουσείων, κυρίως των μουσείων πόλεων. Απορρίπτοντας τη λογική
της μονοδιάστατης και κυρίαρχης αφήγησης και ενστερνιζόμενα αξίες, όπως η
συνεργασία και η ενδυνάμωση των κοινοτήτων μέσα στις οποίες δρουν,
λειτουργώντας πολλές φορές θεραπευτικά μετά από ένα συλλογικό τραύμα, εισάγουν
ένα συμμετοχικό μοντέλο συμπεριλαμβάνοντας στα εκθέματά τους το μέχρι τότε
ασήμαντο και περιθωριοποιημένο, που όμως
αποτελεί κομμάτι του πολυδιάστατου σύγχρονου αστικού φαινομένου.[37] Μέσω
πληθοποριστικών διαδικασιών και δράσεων προφορικής ιστορίας,[38] πολλές
φορές σε προγράμματα τοπικής ιστορίας που διασυνδέουν το τοπικό με το
παγκόσμιο,[39] μουσεία, βιβλιοθήκες και ιστορικά αρχεία
γίνονται συλλέκτες και θεματοφύλακες αποκλεισμένων μνημών και
περιθωριοποιημένων ταυτοτήτων, διαπραγματευόμενα μέχρι και θέματα ταμπού ή τραυματικά γεγονότα.[40] Άλλοι
πάλι οργανισμοί υιοθετούν μια ακόμη πιο εξωστρεφή στάση μεταφέροντας τις
δράσεις τους έξω από τον περιχαρακωμένο χώρο στον οποίο συνήθως λειτουργούν και
εμπλέκοντας ανθρώπους που κάτω από άλλες συνθήκες θα παρέμεναν αμέτοχοι.[41]
Αντί επιλόγου
Από τα τελευταία παραδείγματα μπορούμε να υποστηρίξουμε τη σημασία της Δημόσιας Ιστορίας στην παραγωγή και τη διάχυση της ιστορικής γνώσης έξω από τον στενό ακαδημαϊκό χώρο. Μέσα από δράσεις είτε τοπικής ιστορίας είτε σε παγκόσμιο επίπεδο -με τη μεσολάβηση του διαδικτύου- ενεργοποιείται μια κουλτούρα συμμετοχής τόσο μεμονωμένων ατόμων όσο και οργανωμένων ομάδων στη συν-παραγωγή της δικής τους ιστορίας. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους π.χ. με την ευκαιρία μιας επετείου ή της αναζήτησης και συλλογής αντικειμένων ή προφορικών μαρτυριών.[42] Η δημόσια ιστορία άλλωστε ορίζεται «ως μια διαδικασία με την οποία το παρελθόν οικοδομείται σε ιστορία και σε μια πράξη που έχει την ικανότητα να εμπλέκει τόσο ανθρώπους όσο και έθνη και κοινότητες στη δημιουργία των δικών τους ιστοριών».[43]
Βιβλιογραφία –Δικτυογραφία
Σημείωση: τελευταία προσπέλαση ιστοτόπων: 28/12/2018.
ABC, Erasing History? The debate over Confederate monuments, https://abcnews.go.com/ThisWeek/video/erasing-history-debate-confederate-monuments-49322678
Αθανασίου Αθηνά, «Το μαύρο στην πλατεία: Χαρτογραφώντας την απαγορευμένη μνήμη» της, στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010
Argentina, Mothers of the Plaza de Mayo, What-When-How, http://what-when-how.com/women-and-war/argentina-mothers-of-the-plaza-de-mayo/
Assis Garcia Luiz Henrique, «Museum intervention on urban space: history, culture and citizenship at “Lagoa do Nado” Park», História (São Paulo) 2/32 (2013), σ. 87-104.
Βαν Μπούσχοτεν Ρίκη και Πεντάζου Ιουλία, «Σχεδιάζοντας το Μουσείο πόλης του Βόλου. Η υπόσχεση και οι προκλήσεις των προφορικών μαρτυριών» στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015
«Βεβήλωσαν το Μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη», Καθημερινή,27/6/2018
Capps Kriston, The Gender Gap in Public Sculpture, CityLab, 24/2/2016
https://www.citylab.com/design/2016/02/the-gender-gap-in-public-sculpture/463170/
Γιαννιτσιώτης Γιάννης, «Ο Άρης Βελουχιώτης επιστρέφει στη Λαμία. Διαμάχες γύρω από έναν μνημονικό τόπο», στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.
Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης https://digitalcollections.nypl.org/
Dixon Seth, Cultural Meaning in Moving Monuments, Geography Education, https://geographyeducation.org/articles/cultural-meaning-in-moving-monuments/
Δρουμπούκη Άννα Μαρία, Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, Πόλις, Αθήνα 2014.
Φλάισερ Χάγκεν, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια ιστορία, Αθήνα, Νεφέλη, 2008.
Foote Kenneth E. & Azaryahu Maoz, «Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration», Journal of Political and Military Sociology, 2007.
Fortin Jacey, Topling Monuments, a Visual History, The New York Times,17/8/2017
https://www.nytimes.com/2017/08/17/world/controversial-statues-monuments- destroyed.html
Halbwachs Maurice, «Η συλλογική μνήμη και ο χώρος», στο Halbwachs Maurice, Η συλλογική μνήμη (επιστημονική επιμέλεια-πρόλογος: Άννα Μαντόγλου – μτφρ. Τίνα Πλυτά), Αθήνα: εκδ. Παπαζήση, 2013.
Hernandez Vladimir, Argentine Mothers mark 35 years marching for justice, BBC Mundo, 29/4/2012 https://www.bbc.com/news/world-latin-america-17847134
Hignett Kelly, Monumental Makeover in Bulgaria Illustrates the Contested Status of Soviet-Era War Memorials https://thevieweast.wordpress.com/2011/07/04/monumental-makeover-in-bulgaria-illustrates-the-contested-status-of-soviet-era-war-memorials/
Ιστορικό Αρχείο της πόλης του Σίδνεϋ:
City of Sydney. Learn. https://www.cityofsydney.nsw.gov.au/learn/search-our-collections
Ιστορικό Μουσείο της Φιλαδέλφειας, ΗΠΑ, http://www.philadelphiahistory.org/
Kean Hilda,“Introduction” στο H. Kean και P. Martin (επιμ.), The Public History Reader, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2015.
Κωστόπουλος Τάσος, Ψαρρά Άντα, Ψαρράς Δημήτρης, Γερμανία 1945-2015: Τα όρια της μνήμης, Ο Ιός, Εφημερίδα των Συντακτών, 24/5/2015
http://www.efsyn.gr/arthro/germania-1945-2015-ta-oria-tis-mnimis
Luhn Alec, Volgograd in the spotlight: is Stalingrad being used as propaganda once again?, The Guardian, 31/7/2017, https://www.theguardian.com/cities/2017/jul/31/volgograd-spotlight-battle-stalingrad-second-world-war
Μούλιου Μάρλεν, «Η δική μου/μας πόλη… Συμμετοχικές πρακτικές για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου και η συμβολή των μουσείων πόλεων», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015.
Mooney-Melvin Patricia, “Engaging the Neighborhood: The East Rogers Park Neighborhood History Project and the Possibilities and Challenges of Community Based Initiatives”, Journal of Urban History 40/3 (2014), σ. 462-478.
Μπάδα Κωνσταντίνα «Σιωπές και μνήμες της πόλης των Ιωαννίνων στη δεκαετία του 1940», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και άλλοι (επιμ.), Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, ΕΠΙ & εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 2016.
MUSEUM. The story of Berlin https://www.youtube.com/watch?v=R3R7Em--iN8
Noiret Serge, «Υπάρχει τελικά διεθνής δημόσια ιστορία;», στο, Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, μτφρ. Μαρία Δουκάκη –Ελένη Πασχαλούδη, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015,σσ.51-64.
Πούτιν Βλαντιμίρ, https://www.youtube.com/watch?v=Gl0zaUp9D2Y
Ρεπούση Μαρία, «Τοπικές ιστορίες στο σχολείο. Από το γενικό παρελθόν στο παρελθόν του τόπου». http://marrep.webpages.auth.gr/images/PUBLICATIONS_EL_REPOUSI/papers/topikes_istories_sto_sxoleio.pdf
Rose-Redwood Reuben, Alderman Derek, Confederate Memorials and the Unjust Geography of Memory, Citylab, 28/8/2017https://www.citylab.com/equity/2017/08/what-the-history-of-street-renaming-can- teach-us-about-americas-confederate-monument-battle/538161/
Schuessler Jennifer, ΗΠΑ: Η διαμάχη για τα μνημεία της Συνομοσπονδίας, Καθημερινή, 17/8/2017. http://www.kathimerini.gr/922906/article/epikairothta/kosmos/hpa-h-diamaxh-gia-ta-mnhmeia-ths-synomospondias
Φωτογραφία εξωφύλλου: https://ergasianews.gr/2017/09/13/afstiropiisi-pinon-gia-vandalismous-mnimion/
[1] Maurice Halbwachs, «Η συλλογική μνήμη και ο χώρος», στο Halbwachs Maurice, Η συλλογική μνήμη (επιστημονική επιμέλεια-πρόλογος: Άννα Μαντόγλου – μτφρ. Τίνα Πλυτά), Αθήνα: εκδ. Παπαζήση, 2013,σσ.167-168.
[2] Στο ίδιο,σ.169.
[3] Kenneth E. Foote & Maoz Azaryahu, «Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration», Journal of Political and Military Sociology, 2007,σ. 125.
[4]Στο ίδιο,σσ.126-128.
[5] Μαρία Ρεπούση, «Τοπικές ιστορίες στο σχολείο. Από το γενικό παρελθόν στο παρελθόν του τόπου». http://marrep.webpages.auth.gr/images/PUBLICATIONS_EL_REPOUSI/papers/topikes_istories_sto_sxoleio.pdf
[6]Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης επιστρέφει στη Λαμία. Διαμάχες γύρω από έναν μνημονικό τόπο», στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010,σσ.286-289.
[7] Kenneth E. Foote & Maoz Azaryahu, «Toward a geography…, ό.π.,σσ. 129-130.
[8] Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης …ό.π.,σσ.273-274.
[9] Στο ίδιο,σ.273.
[10] Στο ίδιο,σ.286.
[11] Ενδεικτική η εξισωτική λογική του Τραμπ , στο Jennifer Schuessler, ΗΠΑ: Η διαμάχη για τα μνημεία της Συνομοσπονδίας, Καθημερινή, 17/8/2017.
[12] Για τα γεγονότα στο Σάρλοτσβιλ και σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ καθώς και για τη διαμάχη για την απομάκρυνση ή όχι των μνημείων στο, ABC, Erasing History? The debate over Confederate monuments, https://abcnews.go.com/ThisWeek/video/erasing-history-debate-confederate-monuments-49322678
[13] Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης …ό.π.,σ.308.
[14] Seth Dixon, Cultural Meaning in Moving Monuments, Geography Education, https://geographyeducation.org/articles/cultural-meaning-in-moving-monuments/.
[15] Ένας ευρύτερος κατάλογος καταστροφής μνημείων σε συνθήκες βίαιων ανατροπών, στο άρθρο του Jacey Fortin, Topling Monuments, a Visual History, The New York Times,17/8/2017.
https://www.nytimes.com/2017/08/17/world/controversial-statues-monuments-destroyed.html
[16] Για την τύχη των σοβιετικών μνημείων μετά την πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στο, Kelly Hignett, Monumental Makeover in Bulgaria Illustrates the Contested Status of Soviet-Era War Memorials https://thevieweast.wordpress.com/2011/07/04/monumental-makeover-in-bulgaria-illustrates-the-contested-status-of-soviet-era-war-memorials/
[17] Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης …ό.π.,σσ.270-271.
[18] Στο ίδιο,σ.288, 301.
[19] Kenneth E. Foote & Maoz Azaryahu, «Toward a geography…, ό.π.,σ.128.
[20] Reuben Rose-Redwood, Derek Alderman, Confederate Memorials and the Unjust Geography of Memory, Citylab, 28/8/2017 https://www.citylab.com/equity/2017/08/what-the-history-of-street-renaming-can-teach-us-about-americas-confederate-monument-battle/538161/
[21] Για τις απώλειες στη μάχη και τη σημασία της στη ρωσική συνείδηση, Χάγκεν Φλάισερ, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια ιστορία, Αθήνα, Νεφέλη, 2008,σσ.164, 167-169.
[22] Στο ίδιο,σ.165.
[23] Για τις οργανωμένες προσπάθειες μετονομασίας της πόλης, στο Alec Luhn, Volgograd in the spotlight: is Stalingrad being used as propaganda once again?, The Guardian, 31/7/2017, https://www.theguardian.com/cities/2017/jul/31/volgograd-spotlight-battle-stalingrad-second-world-war
[24] Για τους συμβολισμούς της μάχης σε δύο ομιλίες του Πούτιν
[25] Για ένα πανόραμα των θεωριών συσχέτισης μνήμης με το χώρο και τη συλλογική ταυτότητα, στο Κωνσταντίνα Μπάδα «Σιωπές και μνήμες της πόλης των Ιωαννίνων στη δεκαετία του 1940», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και άλλοι (επιμ.), Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, ΕΠΙ & εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 2016,σσ.230-231.
[26] Στο ίδιο,σσ.233-234.
[27] Για μια σύντομη αναφορά στα γεγονότα βλ., Άννα Μαρία Δρουμπούκη, Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, Πόλις, Αθήνα 2014,σσ.282-285.
[28] Για την τοποθέτηση αυτού του μνημείου επιλέχθηκε η περιοχή «151», στα όρια Κάτω Τούμπας και Χαριλάου, στο ίδιο,σ.291.
[29]Σημαντική η πίεση του αμερικανοεβραϊκού παράγοντα, στο ίδιο,σ.290, αλλά και η πολιτική που άσκησε ο Γιάννης Μπουτάρης ως Δήμαρχος.
[30] Ο πιο πρόσφατος βανδαλισμός έγινε το καλοκαίρι του 2018, βλ. «Βεβήλωσαν το Μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη», Καθημερινή,27/6/2018,
[31] Για την ταύτιση της γυναικείας παρουσίας με γενικότερα σύμβολα, στο Kriston Capps, The Gender Gap in Public Sculpture, CityLab, 24/2/2016
https://www.citylab.com/design/2016/02/the-gender-gap-in-public-sculpture/463170/
[32] Αθηνά Αθανασίου, «Το μαύρο στην πλατεία: Χαρτογραφώντας την απαγορευμένη μνήμη» της, στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010, σ.228-231.
[33] Στο ίδιο,σ.230.
[34] Στο ίδιο,σσ.237-239.
[35] Για την ιστορία και τη δράση των Madres de Plaza de Mayo κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Αργεντινή (1976-1983) αλλά και για τη συνεχιζόμενη διεκδίκησή τους, στο Argentina, Mothers of the Plaza de Mayo, What-When-How, http://what-when-how.com/women-and-war/argentina-mothers-of-the-plaza-de-mayo/ , Vladimir Hernandez, Argentine Mothers mark 35 years marching for justice, BBC Mundo, 29/4/2012 https://www.bbc.com/news/world-latin-america-17847134.
[36] Τάσος Κωστόπουλος, Άντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς, Γερμανία 1945-2015: Τα όρια της μνήμης, Ο Ιός, Εφημερίδα των Συντακτών, 24/5/2015 http://www.efsyn.gr/arthro/germania-1945-2015-ta-oria-tis-mnimis
[37] Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/μας πόλη… Συμμετοχικές πρακτικές για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου και η συμβολή των μουσείων πόλεων», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015,σσ.51-52,54.
[38] Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και Ιουλία Πεντάζου, «Σχεδιάζοντας το Μουσείο πόλης του Βόλου. Η υπόσχεση και οι προκλήσεις των προφορικών μαρτυριών» στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015,σσ.37-38.
[39] Μαρία Ρεπούση, «Τοπικές ιστορίες…,ό.π.,σσ.5-6.
[40]Ενδεικτικά: Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης https://digitalcollections.nypl.org/ Ιστορικό Μουσείο της Φιλαδέλφειας, ΗΠΑ, http://www.philadelphiahistory.org/ Ιστορικό Αρχείο της πόλης του Σίδνεϋ: City of Sydney. Learn. https://www.cityofsydney.nsw.gov.au/learn/search-our-collections
MUSEUM. The story of Berlin https://www.youtube.com/watch?v=R3R7Em--iN8
[41] Ενδεικτικά το πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Λογιόλα (Σικάγο), στο Patricia Mooney-Melvin, “Engaging the Neighborhood: The East Rogers Park Neighborhood History Project and the Possibilities and Challenges of Community Based Initiatives”, Journal of Urban History 40/3 (2014), σ. 462-478, και το «ανοιχτό» μουσείο, στο Luiz Henrique Assis Garcia, «Museum intervention on urban space: history, culture and citizenship at “Lagoa do Nado” Park», História (São Paulo) 2/32 (2013), σ. 87-104
[42] Serge Noiret, «Υπάρχει τελικά διεθνής δημόσια ιστορία;», στο, Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, μτφρ. Μαρία Δουκάκη –Ελένη Πασχαλούδη, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015,σσ.51-58.
[43] Hilda Kean,“Introduction” στο H. Kean και P. Martin (επιμ.), The Public History Reader, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2015, σ. xiii.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.