Νίκος Καζαντζάκης, Η Νέα Παιδαγωγική (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α' Γυμνασίου)

Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Ο ενήλικος πλέον Νίκος Καζαντζάκης αφηγείται τις εμπειρίες του από την περίοδο που ήταν μικρός μαθητής. Θυμάται την πρώτη μέρα στο σχολείο που με ανάμεικτα συναισθήματα, με την ευχή της μητέρας του και με τη συνοδεία του αυστηρού πατέρα του κατευθύνεται στο σχολείο. Εκεί ο πατέρας του τον παραδίδει στον δάσκαλο με την παρότρυνση να διαπαιδαγωγήσει τον γιο του με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτός όμως που αποτυπώνεται πιο έντονα στη μνήμη του Καζαντζάκη είναι ο δάσκαλος της τετάρτης τάξης. Παρόλο που σύμφωνα με τις φήμες ήταν φορέας της Νέας Παιδαγωγικής, στην πράξη αποδεικνύεται βίαιος, ένας άνθρωπος που τρομοκρατεί κι εκμεταλλεύεται τους μαθητές του.

ΔΟΜΗ -ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

1^η: «Με τα μαγικά …τη βίτσα» - Η πρώτη μέρα στο σχολείο

2^η: «Από το Δημοτικό … βούτυρο» - Η «Νέα Παιδαγωγική» του δασκάλου της τετάρτης τάξης.

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ:

Ο μικρός μαθητής: Τα συναισθήματα του μικρού Νίκου Καζαντζάκη την πρώτη μέρα του σχολείου είναι ανάμεικτα. Αισθάνεται χαρά για τη νέα σελίδα στη ζωή του αλλά ταυτόχρονα βιώνει φόβο και άγχος. Αντλεί το θάρρος του από την υποστηρικτική φιγούρα της μητέρας του αλλά και από την προστατευτική παρουσία του πατέρα του. Βιώνει την απόλυτη βαναυσότητα από το δάσκαλο της τετάρτης τάξης, την ανάμνηση του οποίου σχολιάζει ειρωνικά.

Η μητέρα: Γεμάτη αγάπη και στοργή ξεπροβοδίζει τον γιο της την πρώτη μέρα στο σχολείο . Η τρυφερότητα και η υποστήριξή της διακρίνονται από τις ευχές της, το βασιλικό και το σταυρουδάκι.

Ο πατέρας: Παρόλο που προσπαθεί να δείξει στοργή αυτήν την σημαντική μέρα, ωστόσο είναι φανερό ότι πρόκειται για έναν αυστηρό και αυταρχικό πατέρα, όπως επιβεβαιώνεται και από τη συνομιλία του με το δάσκαλο.

Ο δάσκαλος της Α’ τάξης: Η υποδοχή του μικρού μαθητή με τη βίτσα στο χέρι καθώς και ο διάλογος με τον πατέρα προϊδεάζουν για τις παιδαγωγικές μεθόδους που υιοθετεί.

Ο δάσκαλος της Δ’ τάξης: Βίαιος και αυταρχικός, τρομοκρατεί τους μαθητές του καλλιεργώντας την τυφλή υπακοή και την απόλυτη υποταγή. Χρησιμοποιεί τις προσβολές και βάναυσους ξυλοδαρμούς, για να «συμμορφώσει» τους μαθητές του, ενώ δεν διστάζει να τους εκμεταλλευτεί οικονομικά με πρόσχημα την εκπαιδευτική διαδικασία.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ/ΑΦΗΓΗΣΗ: πρωταγωνιστής, δραματοποιημένος ομοδιηγητικός, πρωτοπρόσωπη, αφήγηση με εσωτερική εστίαση, αυτοβιογραφικό κείμενο.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: ευθύγραμμος (αναδρομή στην παιδική ηλικία του αφηγητή)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ (ενδεικτικά παραδείγματα):

-αφήγηση: « Ήμουν σαν ένα …το χέρι του»

-περιγραφή: «Κοντοπίθαρος ... στραβοπόδης».

-διάλογος: «-Ετούτος είναι … - Έγνοια σου …τους ανθρώπους».

-Ευθύς λόγος: «Δε λέω λόγια. Θα δείτε έργα»

-(ελεύθερος) πλάγιος λόγος: «είχε φέρει, λέει, … Παιδαγωγική».

ΓΛΩΣΣΑ -ΥΦΟΣ: δημοτική, φράσεις κρητικού ιδιώματος και λέξεις κατασκευασμένες από τον συγγραφέα /ειρωνεία, χιούμορ, εκφραστικότητα.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ (ενδεικτικά παραδείγματα):

·         Παρομοιώσεις: σαν κρανία

·         Μεταφορές: μαγικά μάτια

·         Προσωποποιήσεις: Πού είναι, κυρ δάσκαλε, η Νέα Παιδαγωγική;

·         Εικόνες: μ’ ένα κόκκινο …από το χέρι

·         Επαναλήψεις: πηγαίναμε, πηγαίναμε

·         Ασύνδετο σχήμα: πηγαίναμε, πηγαίναμε, … με χάδεψε

·         Υπερβολή: τα μάτια μας τέσσερα

Άντον Τσέχωφ, Ο Βάνκας

 

Άντον Τσέχωφ (1860-1904)

Περίληψη: Ο Βάνκας είναι ένα εννιάχρονο ορφανό αγόρι που εργάζεται σε ένα τσαγκαράδικο στη
Μόσχα. Την παραμονή των Χριστουγέννων αποφασίζει να γράψει μια επιστολή στον παππού του που ζει στο χωριό , που είναι και ο μοναδικός του συγγενής. Στην επιστολή του περιγράφει τις σκληρές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει και την κακομεταχείριση που του επιφυλάσσουν τα αφεντικά του. Αναθυμάται με νοσταλγία όλες τις ευτυχισμένες στιγμές που έζησε στο χωριό και εκλιπαρεί τον παππού του να τον πάρει κοντά του, γιατί δεν αντέχει πλέον. Τέλος, ο Βάνκας ταχυδρομεί την επιστολή, χωρίς όμως να γράψει διεύθυνση. Ονειρεύεται ωστόσο τη στιγμή που ο παππούς του θα διαβάσει το γράμμα και ο ίδιος θα γυρίσει στο χωριό.

Ο Βάνκας: από μικρός στην ορφάνια, αναγκάζεται να αφήσει το χωριό του και τον πολυαγαπημένο του παππού και να αναζητήσει μια καλύτερη τύχη στη Μόσχα. Εκεί όμως το μόνο που γνωρίζει από τα αφεντικά του είναι η κακομεταχείριση, η φτώχεια και οι απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Ο φόβος και η απελπισία τον αναγκάζουν να στραφεί για βοήθεια στον παππού του, σαν τη μοναδική σανίδα σωτηρίας. Η μεγάλη πόλη τού φαίνεται παράξενη σε σχέση με αυτά που ήξερε στο χωριό του. Αναφέρεται με αγάπη, σεβασμό και τρυφερότητα στα πρόσωπα που  τον περιέβαλλαν στο χωριό, γεγονός που δείχνει την ευγένεια και την αγνότητα της ψυχής του. Η επιστολή δείχνει την αποφασιστικότητα του Βάνκα να αλλάξει τη ζωή του, ενώ η παράλειψη της διεύθυνσης μαρτυρά την παιδική αθωότητα.

Ο παππούς Κωσταντής Μακάριτς: ένας απλός άνθρωπος του λαού, τρυφερός, ευγενής, κοινωνικός και καλοσυνάτος.  Φέρεται με αγάπη στο εγγόνι του, όπως φαίνεται από τα αισθήματα που τρέφει ο Βάνκας γι’ αυτόν.

Τα αφεντικά του Βάνκα: χρησιμοποιούν την κοινωνική και οικονομική τους δύναμη για να εκμεταλλευθούν και να ταπεινώσουν τους αδύναμους, όπως είναι ο Βάνκας. Η βαναυσότητά τους φανερώνεται από τη συμπεριφορά τους σε ένα μικρό παιδί, ενώ το εικονοστάσι στο τσαγκαράδικο μαρτυρά την υποκρισία τους, αφού μέσα τους δεν υπάρχει σταλιά χριστιανικής αγάπης.

Ενότητες -Πλαγιότιτλοι:

1.      «Ο Βάνκας Ζούκοφ … εσύ μου απόμεινες»: Η επιστολή του Βάνκα στον παππού την παραμονή των Χριστουγέννων.

2.      «Ο Βάνκας κοίταξε …για τις γιορτές»: Η νοσταλγία για τις ευτυχισμένες μέρες στο χωριό.

3.      Ο Βάνκας αναστέναξε  … παππού, έλα.»: Η περιγραφή της ζωής στη Μόσχα και οι αναμνήσεις με τον παππού και την Όλγα.

4.      «Ο Βάνκας δίπλωσε …κουνώντας την ουρά του…»: Η ταχυδρόμηση της επιστολής και η μάταιη ελπίδα.

 

·         Αφήγηση/αφηγητής: γ’ πρόσωπη, μηδενική εστίαση/ετεροδιηγητικός, παντογνώστης/ στην επιστολή: πρωταγωνιστής.

·         Αφηγηματικός χρόνος: κινείται σε δύο επίπεδα, το παρόν (μέσω της επιστολής) και το παρελθόν (αναδρομική αφήγηση)

·         Αφηγηματικές τεχνικές: αφήγηση, περιγραφή, ευθύς λόγος π.χ. «-Θα πάρετε λίγη πρέζα;».

 

Εκφραστικά μέσα (ενδεικτικά):

·         Εικόνες πχ. «Πολλές φορές … πισινά του πόδια»

·         Μεταφορές π.χ. «…να λευτερώσει το λαιμό του από έναν κόμπο που τον έπνιγε»

·         Παρομοίωση:  «έτσι που νομίζεις πως τον σφουγγάρισαν και τον έτριξαν με χιόνι για τις γιορτές»

·         Προσωποποιήσεις π.χ. «αστέρια που λαμπυρίζουν χαρούμενα».

·         Ασύνδετα σχήματα π.χ. «Το πρωί ξεροκόμματο, το μεσημέρι κουρκούτι, το βράδυ πάλι ξεροκόμματο»

·         Επαναλήψεις π.χ. «Αγαπημένε μου παππού»

«Κοντά στους γονείς: Θέματα ασφάλειας στο Διαδίκτυο» «Το Χαμόγελο του Παιδιού» συναντά τους γονείς και κηδεμόνες του 1ου Γυμνασίου Τυρνάβου (Αχιλλέας Τζάρτζανος)

 Τα ζητήματα ασφάλειας και προστασίας των παιδιών που προκύπτουν από τη χρήση του Διαδικτύου ανέδειξε, την Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου 2023 σε διαδικτυακή επιμορφωτική συνάντηση, η ψυχολόγος του «Χαμόγελου του Παιδιού», κα Ανθή Παΐλα. Απευθυνόμενη στους γονείς και κηδεμόνες η κα Παΐλα επισήμανε ότι στόχος της συνάντησης δεν είναι η δαιμονοποίηση του Διαδικτύου αλλά η αναγνώριση των κινδύνων  και η σωστή χρήση του. Αρχικά αναφέρθηκε στις συστάσεις του Π.Ο.Υ. για το χρόνο θέασης των οθονών, ανάλογα με την ηλικία, και στην ανάγκη γονικού ελέγχου και επίβλεψης. Σύμφωνα με την κα Παΐλα, οι κίνδυνοι από τη χρήση του Διαδικτύου συνίστανται στο περιεχόμενο που μπορεί να δει ένα παιδί, στην επικοινωνία που μπορεί να έχει αλλά και στη διαδικτυακή  συμπεριφορά του ίδιου του παιδιού. Στη συνέχεια ανέλυσε  τις μορφές του ηλεκτρονικού εκφοβισμού και την τυπολογία των δραστών, τη συσχέτιση μεταξύ βίαιων βιντεοπαιχνιδιών και βίαιης συμπεριφοράς, καθώς και τα διαγνωστικά κριτήρια για τον εθισμό στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ωστόσο, η κα Παΐλα τόνισε ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ανάλογα με το είδος τους, μπορούν να προσφέρουν και οφέλη στα παιδιά. Ολοκληρώνοντας την παρέμβασή της η κα Παΐλα έθεσε το ζήτημα των ορίων στα παιδιά, όσον αφορά τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων, αλλά και στα μέτρα ασφάλειας που μπορούν να πάρουν οι γονείς, για να προστατεύσουν τους ανήλικους από πιθανούς κινδύνους.

Η δράση υλοποιήθηκε από την ομάδα εκπαιδευτικών του θεματικού άξονα «Σχέση Οικογένειας - Σχολείου»: Χιωτέρη Αικατερίνη, Καραλάζου Βάια, Ροκκά Ουρανία, Δάφνη Ελένη, Τσιάκα Ιωάννα.