"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Α' Μέρος)

Τα παρακάτω κείμενα αποτελούν αποσπάσματα εργασίας (με κάποιες απαραίτητες διορθώσεις αλλά και προσθαφαιρέσεις) που εκπονήθηκε το 1994 στα πλαίσια Σεμιναρίου Κατάρτισης Στελεχών Πολιτιστικής Ανάπτυξης του τότε Δήμου Πυλαίας. Προϊόν του Σεμιναρίου ήταν το συλλογικό έργο Καπουτζήδα του χθες, Πυλαία του σήμερα (ISBN 960-7613-00-7) σε επιμέλεια του Γιάννη Σιδέρη. "Οι Βλάχοι της Πυλαίας" βασίστηκαν, κατά κύριο λόγο, σε προφορικές μαρτυρίες Βλάχων κατοίκων της Πυλαίας.

Ζαρδαβά Γεωργία, Χιωτέρη Αικατερίνη, "Οι Βλάχοι της Πυλαίας", στο Σιδέρης Γιάννης (επιμ.), Καπουτζήδα του χθες, Πυλαία του σήμερα, Δήμος Πυλαίας, 1994, σσ. 69-86.

ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΗΣ ΠΥΛΑΙΑΣ

Ι. ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Α. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΤΗΣ ΠΥΛΑΙΑΣ

Οι Βλάχοι της Πυλαίας έλκουν την καταγωγή τους από τα Μεγάλα Λιβάδια στο βουνό Πάικο του Κιλκίς. Οι Μεγαλολιβαδιώτες, ωστόσο, δεν είχαν κοινή καταγωγή. Πολλοί από αυτούς κατάγονταν από τη Μοσχόπολη, άλλοι από τη Γράμμοστα και άλλοι από το Περιβόλι της Ηπείρου.

Η εγκατάστασή τους στα Μεγάλα Λιβάδια, αν και είχε το χαρακτήρα της μονιμότητας (χτισμένα ιδιόκτητα σπίτια, αποθήκες, στάβλοι, μαντριά), παρ' όλα αυτά ήταν εποχιακή. Ως κτηνοτρόφοι οι Βλάχοι αναγκάζονταν να μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσουν πλούσια βοσκοτόπια για τις ανάγκες των κοπαδιών τους.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Β' Μέρος)

II. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

 Α. ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

Η έγκυος γυναίκα δεν ανακοίνωνε ποτέ την κατάστασή της είτε στο σύζυγό της είτε σε κάποια από τις γυναίκες του σπιτιού. Λόγω του αισθήματος ντροπής που αισθανόταν, η γυναίκα περίμενε να γίνει η εγκυμοσύνη της αντιληπτή από τους οικείους της, προτού το παραδεχτεί και η ίδια.

Η εγκυμοσύνη δεν γινόταν ποτέ αιτία, για να μειωθεί ο φόρτος εργασίας της γυναίκας. Η παρακολούθηση υπήρχε, βέβαια, ωστόσο η έγκυος γυναίκα δεν απαλλασσόταν από καμιά εργασία, όσο βαριά και αν ήταν. Συνέχιζε να ασχολείται με όλες τις δουλειές του σπιτιού, να πλένει, να ζυμώνει ή να μεταφέρει ξύλα, ακόμη και σε κατάσταση προχωρημένης εγκυμοσύνης. Έτσι, δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να γεννάει σε ανοιχτούς χώρους κατά τη διάρκεια κάποιας εργασίας της.

Οι Βλάχοι συνήθιζαν να προβλέπουν το φύλο του εμβρύου: εάν η κοιλιά ήταν ψηλά και στρογγυλή, τότε η έγκυος θα αποκτούσε αγόρι, ενώ, αν ήταν χαμηλά και πλατιά, τότε θα γεννούσε κορίτσι.

Β. ΓΕΝΝΗΣΗ -ΛΟΧΕΙΑ

Με τους πρώτους πόνους ειδοποιούνταν η μαμμή. Στη διαδικασία του τοκετού παραβρισκόταν συνήθως μόνο η πεθερά, ενώ η μητέρα της ετοιμόγεννης, ο σύζυγός της και οι υπόλοιποι συγγενείς περίμεναν έξω από το σπίτι. Η μητέρα της εγκύου παραβρισκόταν σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις: εάν δεν βρισκόταν κοντά η πεθερά ή της το ζητούσε η συμπεθέρα της.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Γ' Μέρος)

ΙΙ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Ε.  ΛΟΓΟΣ - ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ 

Ο αρραβώνας αποφασιζόταν πάντα από τους πατέρες του αγοριού και του κοριτσιού, χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση των γυναικών τους είτε του γαμπρού και της νύφης. Η συμφωνία για τον αρραβώνα επερχόταν και σε στιγμές κεφιού ανάμεσα σε φίλους, με τη φράση "δεν συμπεθεριάζουμε;". Εφόσον αποφασιζόταν το συμπεθεριό, ο πατέρας του γαμπρού θα έστελνε μια λίρα στη μέλλουσα νύφη του, σημάδι ότι τώρα πλέον είναι αρραβωνιασμένη. Δεν ήταν σπάνιες οι φορές που οι αρραβώνες αυτού του είδους γίνονταν σε πολύ μικρή ηλικία, από 5 -10 ετών.

Δεν έλειπε, ωστόσο, και ο θεσμός του προξενητή. Η πρωτοβουλία ανήκε πάντοτε στον πατέρα του γαμπρού, ο οποίος θα έστελνε στο σπίτι της κοπέλας τον προξενητή. Ο προξενητής μπορούσε να είναι άνδρας ή γυναίκα, συγγενικό ή ξένο πρόσωπο. Τα άτομα που αναλάμβαναν τα καθήκοντα του προξενητή έχαιραν πάντοτε ιδιαίτερης εκτίμησης από τη βλάχικη κοινότητα.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Δ' Μέρος)

ΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ

ΣΤ. ΓΑΜΟΣ

α) Αναγγελία γάμου

Ένα μήνα πριν το γάμο, οι γονείς του γαμπρού μαζί με τα αδέρφια του πήγαιναν στο σπίτι της νύφης. Μαζί της η πεθερά είχε το ποαμίλι (μαντήλι με ξηρούς καρπούς) και φλουριά, ως δώρο στη νύφη. Αφού  η νύφη κερνούσε τα πεθερικά της, οριζόταν και η ημερομηνία του γάμου: 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου, περίοδο κατά την οποία όλοι οι Βλάχοι βρίσκονταν στα Μεγάλα Λιβάδια. Μέχρι και το Β'ΠΠ οι γάμοι γίνονταν μόνο το Δεκαπενταύγουστο. Ο παπά του χωριού πήγαινε από σπίτι σε σπίτι για να τελέσει τους γάμους, ενώ όλο το χωριό ήταν καλεσμένο σε κάποιο γάμο. Εκείνη την ημέρα τελούνταν μέχρι και 20 γάμοι. Το έθιμο άλλαξε με την οριστική εγκατάσταση των Βλάχων στην Πυλαία.

Με τον ορισμό του γάμου, άρχιζε και η ετοιμασία της προίκας: βάψιμο μαλλιών (βελέντζες) και πλύσιμο. Οι γυναίκες που βοηθούσαν στην προετοιμασία τιμώνται με πλούσιο τραπέζι.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Ε' Μέρος)

ΙΙ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

ΣΤ. ΓΑΜΟΣ 

Γάμος στα Μεγάλα Λιβάδια (15 Αυγούστου 1927). Νύφη η  Μαρία (Μαρέγκα) Ρουσάκη (14 ετών) και γαμπρός ο Γιάννης Δόσπρας (16 ετών). Απέκτησαν 13 παιδιά από τα οποία έζησαν τα 7 (πέντε κόρες και δυο γιοι).

γ) Η μέρα του γάμου

Τη μέρα του γάμου το ντύσιμο της νύφης γινόταν από τις φιλενάδες της. Το νυφικό ήταν βελούδινο σε χρώμα πράσινο, βυσσινί ή μοβ  και στολισμένο με πολλά φλουριά. Στο κεφάλι φορούσε άσπρη μεταξωτή μαντήλα με κορώνα (είδος γιρλάντας), την οποία και θα φορούσε για τρεις μέρες. Το ντύσιμο συμπληρωνόταν από ποδιά κεντημένη στο χέρι, ενώ στα πόδια φορούσε παπούτσια λουστρίνια. 

Την ώρα του στολισμού οι φιλενάδες τραγουδούσανε χαρούμενα αλλά και "βαριά" τραγούδια. Το πιο συνηθισμένο ήταν το ακόλουθο:

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (ΣΤ' Μέρος)

ΙΙ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Ζ. ΘΑΝΑΤΟΣ 

Τον νεκρό τον έντυναν πάντοτε με τα καλύτερά του ρούχα. Στην περίπτωση που ήταν σχετικά νέος του φορούσανε τα γαμπριάτικά του ρούχα. Τα χέρια και τα πόδια του νεκρού τα έδεναν με ένα μαντήλι, "για να μην είναι λεύτερα".

Τον νεκρό οι Βλάχοι συνήθιζαν να τον "ξημερώνουν", να τον κρατούν όλη τη νύχτα στο σπίτι μοιρολογώντας και παινεύοντας τα χαρίσματά του. Εάν ο νεκρός ήταν ανύπαντρος είτε κοπέλα είτε άντρας, μαζί με τα μοιρολόγια τραγουδούσαν και τραγούδια του γάμου.

Μόλις ο νεκρός μεταφερόταν έξω από το σπίτι, η νοικοκυρά έσπαζε στην είσοδο ένα βελόνι με ένα φλιτζάνι, "για να φύγει το κακό από το σπίτι".

Μετά την ταφή όλοι οι συγγενείς συγκεντρώνονταν στο σπίτι, όπου τους περίμενε στρωμένο τραπέζι. Το συνηθισμένο φαγητό ήταν τα φασόλια, αλλά μπορούσε να είναι και φακές ή ρύζι. Το φαγητό συνοδευόταν από άφθονο κρασί, ενώ στο τέλος σερβίρονταν ζεστές πίτες.

Οι συγγενείς του νεκρού για σαράντα μέρες μετά την κηδεία δεν μαγείρευαν ούτε έτρωγαν κρέας.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Ζ' Μέρος)

ΙΙ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Η. ΓΙΟΡΤΕΣ

α) Χριστούγεννα

Η καθιερωμένη νηστεία ξεκινούσε στις 15 Νοεμβρίου. Η διατροφή σε όλη τ διάρκεια της νηστείας ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη, γι' αυτό και οι προετοιμασίες για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν πολλές, έτσι ώστε το τραπέζι να είναι εξαιρετικά πλούσιο.

Μια εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα γινόταν η σφαγή των γουρουνιών. Η σφαγή αυτή των ζώων συνοδευόταν από γλέντι, μια που προσφερόταν άφθονος μεζές. Στο γλέντι συμμετείχαν μόνο οι άνδρες, ενώ οι γυναίκες συνέχιζαν τη νηστεία.

"Οι Βλάχοι της Πυλαίας" (Η΄Μέρος)

ΙΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Α. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Ο πατέρας ήταν ο απόλυτος κύριος του σπιτιού. Αυτός έπαιρνε όλες τις αποφάσεις, ενώ όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας όφειλαν τυφλή υπακοή στις εντολές του.
Ο αρραβώνας θεωρούνταν ιερός και η διάλυσή του ήταν αδύνατη. Η δύναμη του "λόγου", της υπόσχεσης που είχε δοθεί, ξεπερνούσε ακόμη και τα εμφανή "κουσούρια" που πιθανότατα παρουσίαζε ο γαμπρός ή η νύφη (αναπηρίες, ιδιαίτερα άσχημο παρουσιαστικό κλπ.) Το πρόβλημα παρουσιαζόταν ιδιαίτερα οξύ στους αρραβώνες που είχαν γίνει σε πολύ μικρή ηλικία.