Διδώ Σωτηρίου, Ταξίδι χωρίς επιστροφή (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α' Γυμνασίου)

Βιογραφία - Εργογραφία 

Διδώ Σωτηρίου (1909-2004)

Περίληψη: Το απόσπασμα τοποθετείται χρονικά λίγο πριν την καταστροφή της Σμύρνης το 1922. Η Αλίκη βρίσκεται στο σπίτι της θείας της Ερμιόνης, όταν ο θείος της Γιάγκος φέρνει ανησυχητικά μηνύματα από το πολεμικό μέτωπο και τις παρακινεί να φύγουν για την Ελλάδα. Η Αλίκη αναχωρεί για το σπίτι της, για να ενημερώσει τους γονείς της. Ωστόσο, εκεί βρίσκει την οικογένειά της να διασκεδάζει, γεγονός που την προβληματίζει όσον αφορά τις πληροφορίες του θείου Γιάγκου. Παρ’ όλα αυτά ενημερώνει τη μητέρα της και της παραδίδει τις χρυσές λίρες που της είχε δώσει η θεία της. Ο πατέρας της αντιμετωπίζει την είδηση με αδιαφορία και η Αλίκη αναχωρεί από το σπίτι της με βαθιά ανησυχία για το μέλλον.

Δομή -Ενότητες:

1^η: «Δεν πρόλαβε … να πάρεις τίποτε»: Οι κακές ειδήσεις από το μέτωπο και οι αντιδράσεις

2^η: « Όταν έφυγε … για το σταθμό»: Οι οδηγίες της θείας Ερμιόνης.

3^η: «Σ’ όλη τη διαδρομή …και γιατί;»: Τα ερωτήματα της Αλίκης για τα αίτια του πολέμου

4^η: «Όταν φτάσαμε … Ακούς;» Οι αντιδράσεις της οικογένειας στο άκουσμα της είδησης

5^η: «Καθώς διέσχιζα …το μέλλον;»: Τα άσχημα προαισθήματα της Αλίκης για το μέλλον

Τόπος: το εξοχικό στο Μπουτζά, η διαδρομή με το τρένο, το σπίτι της Αλίκης στη Σμύρνη.

Χρόνος: Καλοκαίρι του 1922 – γραμμική αφήγηση σύμφωνη με τη χρονολογική σειρά, αναδρομή (η αναφορά στο Αϊδίνι), πρόληψη (τ’ αμπέλια που θα πότιζαν …Σμυρνιών)

Γλώσσα: απλή, ζωντανή, παραστατική,  ελάχιστες σμυρναίικες ιδιωματικές λέξεις (Αϊντινίου, σουλήνες).

Ύφος: απλό, λιτό, φυσικό, παραστατικό.

Χαρακτηρισμοί:

-Αλίκη: ένα ευαίσθητο κορίτσι που βασανίζεται λόγω του πολέμου από την αγωνία για το μέλλον. Συγκινείται βαθιά από τη χειρονομία της θείας Ερμιόνης για την οποία αισθάνεται ευγνωμοσύνη και αγάπη. Στο ταξίδι της με το τρένο κατακλύζεται από συναισθήματα για τον τόπο της και αναπάντητα ερωτήματα και οργή για τη φύση του πολέμου, ερωτήματα που δίνουν και το φιλειρηνικό και αντιπολεμικό χαρακτήρα του αποσπάσματος. Η άφιξη στο σπίτι της την κάνει προσωρινά να αμφιβάλει για την κρισιμότητα της κατάστασης, ωστόσο έχει την ωριμότητα να ολοκληρώσει την αποστολή της. Η αναχώρησή της συνοδεύεται από άσχημα προαισθήματα και αμφιβολίες για το αν θα ξαναδεί τον τόπο της.

Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Με αφορμή μια ταινία: Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα" - Εκπαιδευτική Επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη

 Στο πλαίσιο του πολιτιστικού προγράμματος «Με αφορμή μια ταινία: Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα» μαθητές και μαθήτριες του 1^ου Γυμνασίου Τυρνάβου επισκέφτηκαν στις 8 Μαρτίου τη Θεσσαλονίκη, τη Madre of Israel.

    Μνημείο αφιερωμένο στους Εβραίους φοιτητές στο χώρο του ΑΠΘ

 

 Αφετηρία της ιστορικής διαδρομής στην πόλη αποτέλεσε η πλατεία Ελευθερίας και το μνημείο του Ολοκαυτώματος που βρίσκεται σ’ αυτή. Βασικός προορισμός της εκπαιδευτικής επίσκεψης ήταν το Εβραϊκό Μουσείο, όπου οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να πληροφορηθούν για τη μακραίωνη παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη και τις πολιτιστικές, πολιτικές και οικονομικές τους δραστηριότητες στην πόλη. Η αίθουσα με τα τεκμήρια από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος ήταν αυτή που προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, ευρύτερη συζήτηση για τα ιστορικά γεγονότα αλλά και την αντιμετώπιση του «διαφορετικού». Επόμενη στάση η αγορά Μοδιάνο, έργο του Εβραίου αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο, πλήρως αποκατεστημένη και ανακαινισμένη  και ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα των κλειστών αγορών. Τελευταία στάση της ιστορικής διαδρομής μας το Α.Π.Θ.,  όπου μας υποδέχτηκε ο κ. Γιώργος Αντωνίου, Επίκουρος καθηγητής και κάτοχος της έδρας  Εβραϊκών Σπουδών του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής. Ο κ. Αντωνίου αναφέρθηκε στη δημιουργία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου αλλά και στην  καταστροφή το 1942, από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους, του Παλαιού Εβραϊκού Νεκροταφείου, το οποίο βρισκόταν στο χώρο της σημερινής Πανεπιστημιούπολης. Εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι τα μάρμαρα των εκατοντάδων χιλιάδων τάφων του νεκροταφείου  χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σε διάφορα σημεία της πόλης. Τη μνήμη τόσο του νεκροταφείου όσο και  του Ολοκαυτώματος στο χώρο του Α.Π.Θ. διασώζει  μνημείο,  αφιερωμένο στους Εβραίους φοιτητές που έχασαν τη ζωή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα του Άουσβιτς -Μπιρκενάου.

 

Τους μαθητές και τις μαθήτριες συνόδεψαν οι φιλόλογοι: Ταμπαθάνη Θέλμα, Χιωτέρη Κατερίνα, Χρήστου Δέσποινα.

Γιώργος Ιωάννου, "Να' σαι καλά, δάσκαλε!" [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β' Γυμνασίου]

Περίληψη: Το διήγημα αναφέρεται στις μεθόδους διδασκαλίας ενός νέου φιλολόγου σε ένα επαρχιακό γυμνάσιο. Ο φιλόλογος υιοθετεί έναν καινοτόμο για τα δεδομένα της εποχής τρόπο διδασκαλίας, αφού καλεί τους ίδιους τους μαθητές να συμβάλλουν στη διαδικασία του μαθήματος, καταθέτοντας όσα οι ίδιοι γνωρίζουν για τον πολιτισμό της περιοχής τους, Η προσέγγιση αυτή ενθουσιάζει τους μαθητές που βιώνουν ένα ευχάριστο μάθημα, αλλά και τους κατοίκους της περιοχής που  αισθάνονται ότι ο φιλόλογος σέβεται τους ίδιους και τον τόπο τους. Ο αφηγητής ωστόσο, μαθητής στο σχολείο,  δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του μαθήματος, καθώς δεν είναι ντόπιος. Αυτό τον οδηγεί στο να διαπράξει μια  μικρή απάτη, που όμως γίνεται αντιληπτή. Το περιστατικό αυτό οδηγεί τον ώριμο πλέον αφηγητή να προβληματιστεί για τη σχέση του σχολείου με τον πολιτισμό.

Θεματικά κέντρα: α) η σημασία της παράδοσης σ’ έναν κόσμο που αλλάζει με γοργούς ρυθμούς, β) η αντίθεση επαρχίας και αστικών κέντρων όσον αφορά τη διατήρηση της παράδοσης, και γ) τα διαφορετικά μοντέλα διδασκαλία και ο ρόλος του εκπαιδευτικού.

Τα μοντέλα διδασκαλίας: Στο κείμενο παρουσιάζονται δύο μοντέλα διδασκαλίας. Το πρώτο εκπροσωπείται από τον φιλόλογο, ο οποίος δεν παρουσιάζεται σαν αυθεντία που τα γνωρίζει όλα αλλά και ο ίδιος μαθαίνει μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία και την αλληλεπίδραση με τα παιδιά του σχολείου. Σέβεται την προσωπικότητα των μαθητών του και τους ενθαρρύνει να ξεδιπλώσουν τις γνώσεις τους και να γίνουν ενεργά μέλη. Οι μαθητές αποβάλλουν το φόβο τους και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες με την καθοδήγηση του δασκάλου τους, που τους συμβουλεύει και τους κατευθύνει στην ανακάλυψη της γνώσης, χωρίς να επιβάλλεται και χωρίς να προσβάλλει. Το δεύτερο μοντέλο ήταν αυτό που ξέραν οι μαθητές και το πλέον διαδεδομένο για την εποχή. Η καταπίεση, οι φωνές, ο φόβος των κακών βαθμών, η απόλυτη υποταγή και η απουσία οποιασδήποτε ενεργητικής συμμετοχής ήταν η καθημερινότητά τους. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την απόκτηση γνώσης μόνο μέσω της αποστήθισης χωρίς την ανάπτυξη κριτικής σκέψης.

Ο φιλόλογος: πρότυπο εκπαιδευτικού, δημιουργικός και ευρηματικός ενθαρρύνει με κάθε τρόπο τους μαθητές του. Αγαπητός σε όλους, κοινωνικός και εγκάρδιος, γνώστης και λάτρης του λαϊκού πολιτισμού εμφυσά τον ενθουσιασμό του σε μικρούς και μεγάλους. Υιοθετεί καινοτόμους  τρόπους διδασκαλίας εμπλέκοντας τους μαθητές του σε κάθε βήμα της διαδικασίας λειτουργώντας υποστηρικτικά και συμβουλευτικά.

Ενότητες -πλαγιότιτλοι:

1.      «Πρόπερσι που φοιτούσα… μας ταιριάζουν απόλυτα»: Η αγάπη του νέου φιλολόγου για τον λαϊκό πολιτισμό.

2.      «Και σε λίγο καιρό … να τα διορθώσετε»: Η μέθοδος διδασκαλίας των δημοτικών τραγουδιών.

3.      «Πάντως, η δική μου η θέση … αμέσως αμέσως»: Η μικρή απάτη του αφηγητή.

4.      «Αλλά σε λίγο …όταν το ξαναπήρε»: Το πάθημα ενός δεύτερου μαθητή.

Αφήγηση/ αφηγητής: α’ πρόσωπη, ομοδιηγητικός

Γλώσσα: απλή, δημοτική με λέξεις της καθημερινότητας.

Ύφος: ζωντανό, παραστατικό / στοχαστικό.

Εκφραστικά μέσα:

Παρομοιώσεις: π.χ. σαν ένα θησαυρός

Μεταφορές: π.χ. ξέρανε τη ρίζα τους και τη φύτρα τους.

Επαναλήψεις: π.χ. ξέρετε αυτό, ξέρετε εκείνο, ξέρετε το άλλο.

ασύνδετα σχήματα: π.χ. έφερνε δίσκους ,μαγνητόφωνα, σλάιτς.

 

Γιώργος Ιωάννου, 1927-1985

Ο Γιώργος Ιωάννου - το πραγματικό του όνομα ήταν Σορολόπης και το άλλαξε στα 1955 - γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Φιλολογία. Δούλεψε ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και για κάποια χρόνια στο Υπουργείο Παιδείας.

Στην αρχή εμφανίστηκε στα ελληνικά Γράμματα ως ποιητής και στη συνέχεια στράφηκε στην πεζογραφία. Πολλά όμως από τα θέματα των ποιημάτων του και ιδίως τα αυτοβιογραφικά στοιχεία απαντώνται και στα αφηγηματικά του κείμενα. Η αμαρτία, η ενοχή, η ειρωνεία και ο αυτοσαρκασμός, αλλά και το χιούμορ, αποτελούν τα βασικότερα.

Το πρώτο πεζογραφικό του έργο είναι το Για ένα Φιλότιμο (1964) που εκδόθηκε ένα χρόνο μετά την έκδοση της τελευταίας του ποιητικής συλλογής. Ακολούθησε Η σαρκοφάγος (1971) και Η μόνη Κληρονομιά (1974). Ο Ιωάννου εμπνέεται από τη Θεσσαλονίκη της κατοχικής και μετακατοχικής εποχής, τους προσφυγικούς συνοικισμούς, τα Εβραίικα. Ο αφηγητής στα κείμενά του είναι συνήθως ένας ευαίσθητος, ντροπαλός έφηβος, βασανισμένος και φτωχός. Αυτός ο αφηγητής μέσα από τη λειτουργία της μνήμης αναφέρεται σε ό,τι έχει παρατηρήσει, με γλώσσα υπαινικτική, όπου κυριαρχούν οι μικρές περίοδοι, ενώ η σύνδεση των προτάσεων είναι κυρίως παρατακτική. Συχνά το πρώτο πρόσωπο εναλλάσσεται με το τρίτο και με αυτό τον τρόπο η δεδομένη συμμετοχή του αφηγητή διαβαθμίζεται. Ο χώρος των κειμένων του συγγραφέα είναι η πόλη, έστω και κατακερματισμένη, μακριά όμως από τη φύση.

[ΠΗΓΗ: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας]

• Δείτε την ανάλυση του αποσπάσματος σε μια δημιουργία της Κατερίνας Προκοπίου.

 

Γ. Iωάννου νασαι καλά δάσκαλε from Κατερίνα Προκοπίου

• 
  Νικόλαος Πολίτης (1852-1921). Λαογράφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τα μαθητικά του χρόνια αναπτύσσεται το έντονο ενδιαφέρον του για το λαϊκό βίο. Μαθητής γυμνασίου ακόμη, δημοσιεύει λαογραφικές μελέτες στα περιοδικά Ευτέρπη και Πανδώρα. Σπούδασε φιλολογία και νομικά, και έγινε μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός. Εξέδωσε με τον Σπυρίδωνα Λάμπρου τα "Νεοελληνικά Ανάλεκτα Παρνασσού". Συνδέθηκε φιλικά με τον βυζαντινολόγο Κάρλ Κρουμπάχερ. Εργάστηκε στην Βιβλιοθήκη της Βουλής και κατέλαβε θέσεις στο Υπουργείο Παιδείας. Εισηγήθηκε την διδασκαλία της δημοτικής στα σχολεία. Το 1890 έγινε καθηγητής Μυθολογίας και Ελληνικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, του οποίου διετέλεσε και πρύτανης. Το 1908 ίδρυσε την Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, το 1909 εξέδωσε το περιοδικό "Λαογραφία" και το 1918 ίδρυσε το Λαογραφικό Αρχείο. Σημαντικότερα έργα του είναι: "Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού" και "Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού". 

Διαμαντής Αξιώτης, "Η Άννα του Κλήδονα" [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β' Γυμνασίου]

Διαμαντής Αξιώτης (1942)

Ο Διαμαντής Αξιώτης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1942, όπου και ζει. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές "Ιχώρ" (1966), "Ποσοστό ευθύνης" (1974), "Διαμπερές", εκδ. "Σκαπτή Ύλη" (1976), "Ύπνος μεσημβρίας", εκδ. "ΑΣΕ" (1985). Επίσης, τις ανθολογίες "Καβαλιώτες ποιητές" (1983), "Καβαλιώτες πεζογράφοι" (1985), "Διηγήματα Φώτη Πρασίνη" (1987), όλες από τις εκδόσεις της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καβάλας. Πεζογραφική παρουσία, η συλλογή αφηγημάτων "Το μισό των Κενταύρων", εκδ. "Παρατηρητής" (1990), "Ξόβεργα με μέλι", 1η έκδοση εκδ. "Τραμ" (1994), 2η έκδοση εκδ. "Νεφέλη" (1994). Υπεύθυνος, επί σειρά ετών, των λογοτεχνικών περιοδικών "Σκαπτή Ύλη" και "Υπόστεγο". Από το 1986 συνεργάζεται με την Ελληνική Ραδιοφωνία.
[Πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]

• Περισσότερες πληροφορίες για το έργο του Διαμαντή Αξιώτη θα βρείτε στην προσωπική του ιστοσελίδα: http://axiotisd.gr/
•  Για τη σημασία του μήνα Ιούνιου και το έθιμο του Κλήδονα: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82
• Για τα θρακικά έθιμα επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του Συλλόγου Θρακιωτών Επαρχίας Νέστου: http://www.syl-thrak-nestos.gr/images_sylogos/ethima/ethima.html
• Ακούστε το τραγούδι "Ο Κλήδονας" από την Αλέκα Μαβίλη και το παραδοσιακό "Τραγούδι του Κλήδονα" από την Κυριακή Σπανού.

Έλλη Αλεξίου, "Όμως ο μπαμπάς δεν ερχόταν" [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β' Γυμνασίου]

 Περίληψη: Με φόντο την μεταπολεμική Ελλάδα και την περίοδο των Χριστουγέννων, μια εργατική οικογένεια με πατέρα πολιτικό εξόριστο αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Η μητέρα αποφασίζει να στραφεί στην επαιτεία, γεγονός που όμως παρουσιάζει στα δυο παιδιά της με τη μορφή διασκέδασης. Το ενδιαφέρον των παιδιών στρέφεται στην απόκτηση ενός παιδικού παιχνιδιού, ενός σιδηρόδρομου. Το τρενάκι της βιτρίνας αποτελεί το αντικείμενο του πόθου για όλα τα παιδιά της γειτονιάς, τα οποία ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιο θα το αποκτήσει. Η απόκτηση του σιδηρόδρομου συνδέεται με την επιστροφή του εξόριστου πατέρα, ο οποίος όμως δεν έρχεται. Με το τέλος των γιορτών αποδεικνύεται ότι κανένα παιδί δεν κατάφερε να αποκτήσει τον σιδηρόδρομο. Ωστόσο το όνειρο παραμένει ζωντανό, όσο περιμένουν την επιστροφή του πατέρα.

Η μητέρα: μια απλή γυναίκα του λαού, που όμως αντιμετωπίζει τη ζωή και την απουσία του συζύγου με αγωνιστικότητα και καρτερικότητα. Το μαχητικό της πνεύμα φαίνεται στην απόφασή της να επαιτήσει, χωρίς αυτό να τη μειώνει ούτε στα δικά της μάτια ούτε στων παιδιών της. Είναι αποφασισμένη να επιβιώσει αυτή και η οικογένειά της, χωρίς όμως να δημιουργήσει κάποιο αίσθημα ταπείνωσης στα παιδιά. Αποφεύγει να διαψεύσει τα όνειρα των παιδιών, ενθαρρύνοντάς τα και συνδέοντας την εκπλήρωση των προσδοκιών τους με την έλευση του πατέρα.

Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Με αφορμή μια ταινία: Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα"

 

Οι Εβραίοι της Θεσσαλίας

Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας ήταν και εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλία και η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, μετά από αυτές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.

- Δημιουργήθηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή και έκτοτε διατηρεί μια ζωντανή παρουσία 2.000 περίπου χρόνων στην περιοχή. 

ΜΝΗΜΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ

-Η Κοινότητα ενισχύθηκε πληθυσμιακά με την άφιξη ομοθρήσκων από την Ισπανία το 1492, ενώ η εγκατάσταση, από τον 15^ο έως τον 19^ο αιώνα, Εβραίων προσφύγων από διάφορα μέρη της Ευρώπης και την Πελοπόννησο, κατέστησαν τη Λάρισα σημαντικό εβραϊκό κέντρο με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, γνωστή με το όνομα Madre de Israel (=μητρόπολη του Ισραήλ).

-Στην πόλη της Λάρισας είχε την έδρα του το Μέγα Ιεροδικείο Θεσσαλίας, το Μπεθ Ντιν, ενώ μέχρι τις αρχές του 20ου αι. λειτουργούσαν 7 Συναγωγές και η πανεπιστημιακή σχολή  «Γιεσιβά».