Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ: Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α

•   Αμερικέν (αμερικάνικο πλάνο): Καδράρισμα στο οποίο η ανθρώπινη μορφή δείχνεται από το γόνατο ως το κεφάλι.
• Αναδρομή - flashback: Η μετατροπή της αφηγηματικής σειράς της ιστορίας, κατά την οποία η πλοκή κινείται προς τα πίσω, για να δείξει γεγονότα που συνέβησαν νωρίτερα από αυτά που έχουν ήδη περιγραφεί.
• Αντίστοιχα πλάνα - shot/reverse shot: Δυο ή περισσότερα πλάνα που μοντάρονται μαζί και εναλλάσσουν πρόσωπα, συνήθως σε μια συζήτηση.
• Αξελερέ: Όταν τα πρόσωπα και τα αντικείμενα του κάδρου κινούνται γρηγορότερα από το κανονικό. Το αντίθετο του slow - motion.
•   Αποστασιοποίηση: Ο όρος μετά τις ταινίες του Αντονιόνι, έχει διαφορετική σημασία από εκείνη, που του έδινε ο Μπρέχτ. Για τον Μπρέχτ είναι η αποδέσμευση από την γοητεία του θεάματος και η κριτική αντιμετώπισή του, χωρίς την γνωστή (Αριστοτελική) συναισθηματική ταύτιση (του ηθοποιού με το ρόλο που υποδύεται, του θεατή με τον ήρωα του έργου). Για τον Αντονιόνι είναι η αδυναμία επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου με τους συνανθρώπους του.
•  Απότομο άλμα - jump cut: Το απότομο κόψιμο που μοιάζει να διακόπτει ένα μεμονωμένο πλάνο. Είτε τα πρόσωπα φαίνονται ν'αλλάζουν στιγμιαία, ενώ το φόντο παραμένει το ίδιο, είτε το φόντο αλλάζει ξαφνικά με τα πρόσωπα να παραμένουν σταθερά.
• Ασύγχρονος ήχος: Ήχος που δεν συμπίπτει χρονικά με τις κινήσεις που βλέπουμε στην οθόνη, όπως όταν ο διάλογος είναι ασυγχρόνιστος με τις κινήσεις των χειλιών.
• Αυτοαναφορικότητα: Η τάση, χαρακτηριστική του κινηματογραφικού μοντερνισμού, να εφιστά κανείς την προσοχή στην αντίληψη  πως η ταινία είναι ένα τεχνούργημα ή μια ψευδαίσθηση. Ενώ ο κλασικός κινηματογράφος προσπαθεί να αποκρύψει το γεγονός ότι η ταινία είναι μία κατασκευή και με διάφορες μεθόδους προσπαθεί να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας, ο μοντέρνος κινηματογράφος πολλές φορές κάνει ακριβώς το αντίθετο.
•  Αφήγηση - narration: Η διαδικασία μέσα από την οποία η πλοκή μεταδίδει ή κατακρατά πληροφορίες για την ιστορία.

• Αφηρημένη μορφή: Τύπος οργάνωσης της κινηματογραφικής ταινίας σύμφωνα με την οποία τα μέρη της σχετίζονται μεταξύ τους μέσα από την επανάληψη και την παραλλαγή οπτικών ιδιοτήτων, όπως το σχήμα, το χρώμα, ο ρυθμός και η κατεύθυνση της κίνησης. Η ταινία  δεν περιέχει πρόσωπα, καταστάσεις, χώρους και επομένως αφήγηση μιας ιστορίας αλλά αφηρημένα σχήματα και χρώματα σε κίνηση και ρυθμικά συνδεδεμένα.

Β

•   Βάθος πεδίου - depth of field: Είναι η ζώνη καθαρότητας που εκτείνεται μπροστά και πίσω από το φωτογραφιζόμενο αντικείμενο. Οι διαστάσεις του χώρου που περιλαμβάνει τα κοντινότερα και τα πιο μακρινά επίπεδα μπροστά από την κάμερα, όταν μεταξύ τους τα πάντα είναι νεταρισμένα. Το μέρος του οπτικού πεδίου, όπου τα αντικείμενα παρουσιάζονται καθαρά (νετ). Ένα βάθος πεδίου από ενάμιση έως πέντε μέτρα για παράδειγμα, σημαίνει πως οτιδήποτε βρίσκεται πλησιέστερα από ενάμιση μέτρο και μακρύτερα από πέντε μέτρα είναι φλου.
•   Βερτικάλ (κατακόρυφη κίνηση): Η κίνηση της κάμερας, όταν στρέφεται προς τα πάνω ή προς τα κάτω, με την βάση της σταθερή.
•  Βολέ:  Μέθοδος σύνδεσης δύο πλάνων. Το ένα μπαίνει από το ένα μέρος του κάδρου, απωθώντας το δεύτερο προς το άλλο μέρος.

Γ

•   Γενικό πλάνο - long shot: Καδράρισμα στο οποίο φαίνεται ολόκληρη η ανθρώπινη φιγούρα
•  Γκάγκ: Κωμικό εύρημα, οπτικό ή ακουστικό, που βασίζεται στην έκπληξη.
•   Γκρο πλάνο - close up: καδράρισμα στο οποίο φαίνεται μόνο το πρόσωπο του ανθρώπου.
•   Γωνία λήψης: Οι θέσεις της μηχανής λήψης σε σχέση με το θέμα που κινηματογραφείται, δηλαδή οι γωνίες από τις οποίες "θα δει" το αντικείμενο. Από ψηλά η κάμερα κοιτάζοντας προς τα κάτω (πλονζέ), από κάτω η κάμερα κοιτάζοντας προς τα πάνω (κοντρ πλονζέ), οριζόντια στο ίδιο επίπεδο (ευθεία γωνία λήψης).

                                                                             Δ

•  Διαδοχικό μοντάζ: Μοντάζ το οποίο εναλλάσσει πλάνα από δύο ή περισσότερες δράσεις που εξελίσσονται στον ίδιο χρόνο, αλλά σε διαφορετικό χώρο.
•  Διανοητικό μοντάζ (ιδεολογικό): Η συσχέτιση δύο εικόνων στο μοντάζ από την οποία προκύπτει μια τρίτη αφηρημένη έννοια που δεν υπάρχει σε καμία από τις δύο εικόνες. Πρωτοεμφανίστηκε από τους σκηνοθέτες του σοβιετικού μοντάζ και ιδίως από τον Αϊζενστάϊν.
• Διάτιτλοι: Οι τίτλοι (λεζάντες) των βωβών ταινιών μέσα στην ταινία
• Διήγηση - diegesis: Σε μια αφηγηματική ταινία ο κόσμος της ιστορίας της ταινίας. Η διήγηση περιλαμβάνει γεγονότα που υποτίθεται ότι συνέβησαν, καθώς και ενέργειες και χώρους που δεν βλέπουμε στην οθόνη.
•   Διπλοτυπία: Μία ή περισσότερες εικόνες πάνω σε μία άλλη.

Ε

•   Είδη - genres: Διάφοροι τύποι ταινιών τους οποίους θεατές και κινηματογραφιστές αναγνωρίζουν από τις οικείες αφηγηματικές συμβάσεις τους. Συνηθισμένα είδη είναι το μιούζικαλ, το γουέστερν, η γκανγκστερική ταινία, κ.α.
•   Ελλειπτικό μοντάζ: Μεταβάσεις πλάνων που παραλείπουν κομμάτια ενός γεγονότος, προκαλώντας μια παράλειψη στη διάρκεια της πλοκής και της ιστορίας.
•   Έλλειψη: Σε μια αφηγηματική ταινία η συντόμευση της διάρκειας της πλοκής, που επιτυγχάνεται με την παράλειψη χρονικών διαστημάτων της διάρκειας της ιστορίας.
•   Εμψύχωση - animation: Οποιαδήποτε διαδικασία μέσω της οποίας δημιουργείται τεχνητή κίνηση με τη φωτογράφιση ξεχωριστά του ενός μετά του άλλο, μιας σειράς από σχέδια, αντικείμενα ή εικόνες φτιαγμένες στον υπολογιστή.
•   Ενότητα: Ο βαθμός στον οποίο τα μέρη μιας ταινίας σχετίζονται συστηματικά μεταξύ τους και παρέχουν αιτιολογήσεις για όλα τα χρησιμοποιούμενα στοιχεία.
•   Εστίαση βάθους - deep focus: Χρήση του κινηματογραφικού φακού και του φωτισμού που κάνει τόσο τα κοντινά όσο και τα απομακρυσμένα επίπεδα να φαίνονται νεταρισμένα (καθαρά).

Ζ

•   Ζενερίκ: οι τίτλοι της αρχής, ή του τέλους μιας ταινίας, στους οποίους αναγράφονται οι συντελεστές και οι ηθοποιοί.

Ι

•   Interquel: Όταν υπάρχουν ήδη δύο έργα της ίδιας σειράς, το interquel μπορεί να παρουσιάσει γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ των δύο έργων, γεφυρώνοντας τις ιστορίες τους.

Κ

•   Κεκλιμένο κάδρο - canted framing: Όταν η δεξιά ή η αριστερή πλευρά του κάδρου είναι χαμηλότερη από την άλλη, κάνοντας τα αντικείμενα της σκηνής να μοιάζουν σαν να έχουν αποκλείνει από την όρθια θέση τους.
• Κομπάνιον  Πιης -Companion Piece:Companion Piece ονομάζεται ένα έργο που παράγεται ως συμπληρωματική δημιουργία σε ένα άλλο αυτόνομο έργο που δεν έχει σχέση με τον προκάτοχο του.Τα δύο έργα μπορεί να μην βρίσκονται στο ίδιο φανταστικό σύμπαν, να μην έχουν κοινούς χαρακτήρες και πλοκή αλλά να καλύπτουν μια κοινή αρχική ιδέα ή θέμα.
•   Κόντρα φωτισμός (οπίσθιος) - backlighting: Φωτισμός που πέφτει στα πρόσωπα της σκηνής από τη μεριά που βρίσκεται απέναντι στη κάμερα, δημιουργώντας συνήθως ένα λεπτό φωτεινό περίγραμμα στις σιλουέτες τους.
•   Κοντράστο (φωτιστική αντίθεση) - contrast: Στην κινηματογραφική φωτογραφία, η διαφορά μεταξύ των φωτεινότερων και των σκοτεινότερων περιοχών μέσα στο κάδρο.
•   Κύριος φωτισμός (φωτισμός κλειδί) - key light: Στο σύστημα φωτισμού τριών σημείων, ο εντονότερος φωτισμός που πέφτει πάνω στη σκηνή.

Μ

•   Μεσαίο πλάνο: καδράρισμα στο οποίο η ανθρώπινη φιγούρα φαίνεται από τη μέση και πάνω.
•  Μεσότιτλοι: βλέπε "διάτιτλοι"
•   Μιζανσέν - mise en scene: Όλα τα στοιχεία που είναι τοποθετημένα μπροστά στην κάμερα για να κινηματογραφηθούν, τα σκηνικά, ο φωτισμός, τα κουστούμια, το μακιγιάζ και η συμπεριφορά των ηθοποιών ουσιαστικά είναι ταυτόσημη έννοια με την σκηνοθεσία.
•   Midquel: τo Midquel είναι ένα έργο που εξιστορεί γεγονότα που έχουν πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια κάποιου χρονολογικού κενού που παρουσιάστηκε σε κάποιο προηγούμενο έργο.
•   Μονοπλάνο: πλάνο που διαρκεί για ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από τη μετάβαση στο επόμενο πλάνο.
•   Μοντάζ - editing: η εργασία της επιλογής και της σύνδεσης των εικόνων - πλάνων του φιλμ.
•   Μοτίβο - motif: το στοιχείο μιας ταινίας που επαναλαμβάνεται, προκειμένου να υπογραμμίσει κάτι που έχει σημασία.
•   Μουβιόλα: Συσκευή πάνω στην οποία γίνεται το μοντάζ.
•  Μπουμ - boom: η ράβδος πάνω στην οποία μπορεί να στερεωθεί ένα μικρόφωνο, ώστε το τελευταίο να μετακινείται καθώς κινούνται οι ηθοποιοί.

Ν

•   Νοητός άξονας: η νοητή γραμμή που περνάει από τη μία άκρη στην άλλη μεταξύ των κύριων ηθοποιών, χωρίζοντας τα στοιχεία της σκηνής σε αυτά που βρίσκονται αριστερά και εκείνα που βρίσκονται δεξιά του άξονα. Υποτίθεται πως η κάμερα δεν πρέπει να υπερβαίνει τον άξονα σε δύο διαφορετικές λήψεις, διότι έτσι αποπροσανατολίζεται ο θεατής σχετικά με τις θέσεις των αντικειμένων και των ηθοποιών στον χώρο και μπερδεύεται. Λέγεται επίσης και "άξονας των 180 μοιρών", ή απλώς "άξονας".
•   Ντεκουπάζ: Είναι η τελική διαμόρφωση του σεναρίου, μία περαιτέρω ανάλυσή του, από τον σκηνοθέτη πλέον. Είναι ένα είδος γραπτής προσκηνοθεσίας, λίγο πριν αρχίσουν τα γυρίσματα. Είναι οι σημειώσεις του σκηνοθέτη πάνω στις οποίες θα βασιστεί η αισθητική της ταινίας. Εδώ ο σκηνοθέτης καθορίζει τις γωνίες λήψης, τον τύπο του πλάνου, τις κινήσεις της κάμερας σε σχέση με τους ηθοποιούς και το περιβάλλον, αναλύει την κάθε σκηνή του σεναρίου και την "τεμαχίζει" σε πλάνα.
•   Ντίσταντ- Distant: Όταν το sequel εξιστορεί γεγονότα σε πολύ μεγάλη χρονολογική διαφορά με την αυθεντική ιστορία τότε το sequel ονομάζεται distant. Αν και κάποια βασικά χαρακτηριστικά μένουν ίδια, οι χαρακτήρες και τα δεδομένα μπορεί να έχουν μεγάλες διαφορές.
•   Ντόλι - dolly: Το στήριγμα της κάμερας με ρόδες, που χρησιμοποιείται για το γύρισμα των τράβελινγκ.
•   Ντουμπλάζ: Η διαδικασία αντικατάστασης μέρους ή όλων των φωνών στην μπάντα του ήχου, για να διορθωθούν λάθη, ή για να επανεγγραφούν διάλογοι.

Π

•  Πανοραμίκ: Η κίνηση της κάμερας δεξιά ή αριστερά, χωρίς να μετακινείται η βάση της.
•   Παράλληλο μοντάζ - crosscutting: Μοντάζ το οποίο εναλλάσσει πλάνα από διαφορετικές δράσεις που εξελίσσονται όχι μόνο σε διαφορετικό χώρο (όπως στο διαδοχικό μοντάζ), αλλά και σε διαφορετικό χρόνο. Πολλοί ταυτίζουν το παράλληλο με το διαδοχικό μοντάζ.
•   Πειραματικός κινηματογράφος: Κινηματογραφική δημιουργία που αποφεύγει τις συμβάσεις των ταινιών μαζικής ψυχαγωγίας και επιζητεί να διερευνήσει ασυνήθιστες όψεις του μέσου ή θέματα που είναι απαγορευμένα ή ταμπού.
•   Πλάνο - shot: Πλάνο ονομάζεται μια λήψη ενός αντικειμένου (ανθρώπου, τοπίου, κλπ.), από την στιγμή που πατήσουμε το κουμπί της κάμερας για να αρχίσει αυτήν να λειτουργεί, μέχρι την στιγμή που το ξαναπατήσουμε για να σταματήσει την λειτουργία της. Το πλάνο θεωρείται η μονάδα του κινηματογραφικού φίλμ (όπως περίπου η λέξη στον γραπτό λόγο)
•   Πλάνο εδραίωσης - establishing shot: Γενικό πλάνο με το οποίο δείχνονται τα αντικείμενα οι ηθοποιοί και οι μεταξύ τους σχέσεις στον χώρο σε μία σκηνή. Σκοπός του είναι να προσανατολίσουν τον θεατή για τις θέσεις και σχέσεις των αντικειμένων σε μία σκηνή και γι'αυτό κάθε νέα σκηνή ξεκινά συνήθως (όχι όμως πάντα), μ'ένα τέτοιο πλάνο.
•   Πλάνο σεκάνς (πλάνο ενότητα): Ένα πλάνο μεγάλης συνήθως διάρκειας, που περιέχει μία ολόκληρη σκηνή η σεκάνς.
•   Πλοκή - plot: Σε μια ταινία μυθοπλασίας, όλα τα γεγονότα που μας παρουσιάζονται απευθείας, συμπεριλαμβανομένων των αιτιακών τους σχέσεων και της χρονολογικής τους σειράς. Είναι το αντίθετο της ιστορίας, που είναι η νοητική ανακατασκευή όλων των γεγονότων της αφήγησης από τον θεατή.
•  Prequel: Όταν τα γεγονότα που εξιστορούνται στο έργο, προηγούνται της αυθεντικής ιστορίας τότε το έργο ονομάζεται Prequel.
•   Προδρομή - flashforward: Μια μετατροπή της αφηγηματικής σειράς της ιστορίας, κατά την οποία η παρουσίαση της πλοκής κινείται προς τα εμπρός, προς μελλοντικά γεγονότα, σε αντίθεση με το flash-back που είναι επιστροφή στο παρελθόν.

Ρ

•   Ρεμπούτ –Reboot: Όταν το έργο βασίζεται στην ίδια πλοκή και στους ίδιους χαρακτήρες με ένα προηγούμενο έργο όμως δεν συνεχίζει την ιστορία αλλά την διηγείται από την αρχή με πρόθεση να δημιουργήσει μια καινούρια σειρά έργων τότε ονομάζεται reboot.
•   Ριμέικ- Remake: Remake ονομάζεται το έργο που έχει ένα παλιότερο έργο ως αναφορά και πηγή άντλησης των βασικών χαρακτηριστικών του.

Σ

•   Σεκάνς - sequense: Μία ή περισσότερες σκηνές που παρουσιάζουν ενότητα χώρου, χρόνου, ή δράσης, π.χ. 1η σεκάνς: στο σπίτι του πρωταγωνιστή, 2η σεκάνς: στο ξενοδοχείο όπου περνά τις διακοπές του, κλπ. 
•   Σήκουελ – Sequel: Ονομάζεται ένα έργο (θεατρικό,κινηματογραφικό) που συνεχίζει μια ιστορία που παρουσιάστηκε σε ένα προηγούμενο έργο. Το sequel παρουσιάζει γεγονότα στο ίδιο φανταστικό σύμπαν με το προηγούμενο έργο όπου η αυθεντική ιστορία συνεχίζεται με τους ίδιους χαρακτήρες να εξελίσσονται.
• Σκηνή: Ένα ή περισσότερα πλάνα που αναφέρονται στον ίδιο χώρο (ντεκόρ) και στον ίδιο χρόνο. Όταν ένα από τα δύο αλλάζει έχουμε αλλαγή σκηνής. Ταυτίζουμε εδώ το χώρο με το ντεκόρ και δεν τον εννοούμε με την ευρεία του έννοια, διότι όταν για παράδειγμα μία δράση διεξάγεται στον 5ο όροφο μιας πολυκατοικίας και μεταφερθεί στο ισόγειό της, έχουμε αλλαγή σκηνής (αφού άλλαξε το ντεκόρ), έστω και αν ο χώρος με την ευρεία του έννοια παρέμεινε ο ίδιος (η πολυκατοικία).
•   Σκληρός φωτισμός: Φωτισμός που δημιουργεί σκιές με έντονα περιγράμματα.
•  Σπιν-οφ - Spin-Off: Όταν τα γεγονότα του έργου διεξάγονται στο ίδιο φανταστικό σύμπαν με την αυθεντική ιστορία αλλά το έργο έχει διαφορετική πλοκή και πιθανόν διαφορετικούς χαρακτήρες αλλά κάποιο συνδετικό κρίκο τότε λέγεται spin-off.

Τ

•   Τράβελινγκ: Κίνηση της κάμερας επάνω σε όχημα με ρόδες. Έχουμε τράβελινγκ εμπρός και πίσω όταν η κάμερα πλησιάζει ή απομακρύνεται από το αντικείμενο και τράβελινγκ λατεράλ, όταν κινείται παράλληλα προς το αντικείμενο.
•   Τρανσπαράνς: Μέθοδος με την οποία γυρίζονται σκηνές εξωτερικές σε στούντιο. Προβάλλεται μια ακίνητη εικόνα (σλάιντ) σε μια οθόνη μπροστά στην οποία παίζουν οι ηθοποιοί. Αν η εικόνα έχει κίνηση, τότε προβάλλουν ταινία και όχι σλάιντ, οπότε έχουμε "μπακγκράουντ προτζέκσιον". Έτσι φαίνονται ηθοποιοί να συζητούν κοντά στους καταρράκτες του Νιαγάρα για παράδειγμα, ή μέσα σ'ένα αεροπλάνο, ενώ στην πραγματικότητα είναι μέσα στο στούντιο, ακίνητοι.

Υ

•   Υποκειμενικό πλάνο - point of view shot: Το πλάνο που γυρίζεται από το ύψος των ματιών ενός χαρακτήρα και που δείχνει ότι θα μπορούσε να δει το πρόσωπο αυτό. Συνήθως παρεμβάλλεται πριν ή μετά από ένα πλάνο στο οποίο εμφανίζεται ο χαρακτήρας να κοιτάζει.
•  Ύφος - style: Οι επαναλαμβανόμενες και εξέχουσες χρήσεις κινηματογραφικών τεχνικών που χαρακτηρίζουν μία μοναδική ταινία, ή μια ομάδα ταινιών (για παράδειγμα το έργο ενός κινηματογραφιστή, ή ένα εθνικό κίνημα).

Φ

•   Φίλτρο: H επιφάνεια από γυαλί ή ζελατίνα που τοποθετείται μπροστά στο φακό της κάμερας, ή της τυπωτικής μηχανής, για να μεταβάλλει την ποιότητα ή την ποσότητα του φωτός που πέφτει πάνω στο φίλμ από την πόρτα.
•   Φλας μπακ: βλέπε "αναδρομή"
• Φοντύ: Τρόπος σύνδεσης δύο πλάνων. Έχουμε φέϊντ - ίν (fade - in) όταν το σκοτεινό πλάνο σταδιακά φωτίζεται καθώς εμφανίζεται το επόμενο πλάνο και φέιντ - άουτ (fade - out), όταν ένα πλάνο αρχίζει να σβήνει σιγά - σιγά μέχρι να σκοτεινιάσει εντελώς, πριν εμφανιστεί το επόμενο.
•  Φοντύ ανσαινέ: Σβήνει το ένα πλάνο σιγά σιγά και ταυτόχρονα εμφανίζεται το επόμενο. Στιγμιαία και μέχρι το δεύτερο πλάνο να επικρατήσει, οι δύο εικόνες συγχωνεύονται σε διπλοτυπία.
•   Φορμά: Το πλάτος της λωρίδας του φιλμ σε χιλιοστά του μέτρου. Οι καθιερωμένες διαστάσεις του φιλμ στην ιστορία του κινηματογράφου είναι 8mm, 16mm, 35mm και 70mm.

Χ

•  Χώρος εκτός οθόνης - off screen space: Οι έξι περιοχές του χώρου που δεν είναι ορατές στην οθόνη, αλλά αποτελούν παρόλα αυτά μέρους του χώρου της σκηνής: στην κάθε πλευρά (δεξιά και αριστερά), καθώς και πάνω και κάτω από το κάδρο, πίσω από το σκηνικό και πίσω από την κάμερα.

Δικτυογραφία

http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=7505.0

http://truestory.gr/?p=340

Αλεξία Βρόντζου, Ζωή Γαζή,  Μαργαρίτα Κρανιώτη