"Το Λεξικό των Ονομάτων" - Πολιτιστικό Πρόγραμμα "Η περιπέτεια των ονομάτων"

Ετυμολογία και ιστορική προέλευση των ονομάτων των μαθητών και μαθητριών του 1^ου Γυμνασίου Κοζάνης (Βαλταδώρειο)

A.

Άγγελος: λέξη που απαντάται από τα έργα του Ομήρου. Αρχικά σήμαινε αυτόν που φέρνει ειδήσεις, τον αγγελιοφόρο και από τη χριστιανική εποχή το άυλο  ον  που μεταφέρει το θέλημα του θεού στους ανθρώπους. Είναι αγνώστου ετυμολογίας και προελληνικής προέλευσης. Ίσως να σχετίζεται με την περσική λέξη άγγαρος (έφιππος ταχυδρόμος), σύμφωνα με το λεξικό Σταματάκου ενώ η συσχέτιση της με την σανσκριτική λέξη angiras (αγγελιοφόρος) είναι αμφίβολη σύμφωνα με τα λεξικά  Μπαμπινιώτη και Πάπυρος. Το όνομα εορτάζεται στις 8 Νοεμβρίου (Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ).


Αθανάσιος – Αθανασία : τα ονόματα Αθανάσιος – Αθανασία ετυμολογούνται από το στερητικό – α και το ουσιαστικό θάνατος. Από τα αρχαία χρόνια η σημασία τους παραμένει ίδια με τώρα δηλαδή αθάνατος – άφθαρτος.  Ο Άγιος Αθανάσιος εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 18 Ιανουαρίου (Αγίου Αθανασίου του Μεγάλου).
 
Αθηνά: άγνωστης ετυμολογίας. Θεά Αθηνά, κόρη του Δία στο ελληνικό δωδεκάθεο. Εορτάζεται την 1^η Σεπτεμβρίου († Αγίων Σαράντα Παρθένων και Ασκητριών).

 
Αικατερίνη: αβέβαιης ετυμολογίας. Πιθανές ετυμολογήσεις του ονόματος:
α. Από το κύριο όνομα Εκατερός (εκάτερος = ο καθένας από τους δύο) + -ίνη. β. Από τη λέξη καθαρός. γ. Από το όνομα Εκάτη (θεότητα της αρχαιότητας). δ. Από τη λέξη αικία = σωματική κάκωση,  βασανιστήριο. ε. Από Κοπτικό όνομα, που σημαίνει η καθαγίαση του ονόματός σου. Η Αγία Αικατερίνη ή Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας, γνωστή και ως Μεγαλομάρτυς Αγία Αικατερίνη και κατά τους υμνολόγους της Ορθόδοξης Εκκλησίας Αικατερίνα (282 -305_, ήταν μία από τους Μεγαλομάρτυρες της Ορθοδοξίας, που έμεινε ακλόνητη στα πιστεύω της παρά τις πιέσεις και τα βασανιστήρια που υπέστη, κατά τον πρώιμο 4^ο αι.. Εορτάζει στις 25 Νοεμβρίου (Αικατερίνης Μεγαλομάρτυρος).
 
Αλέξανδρος – Αλεξάνδρα: ετυμολογείται από τις λέξεις αλέξω (αποκρούω, προστατεύω) + ανήρ (γεν. ανδρός). Αυτός/ή που προστατεύει τους ανθρώπους. Γνωστότερος εκπρόσωπος του ονόματος ο Μέγας Αλέξανδρος (356-323 π.Χ), γιος του Φιλίππου του Β’ και της Ολυμπιάδας. Από την Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάται στις 30 Αυγούστου  ο  Αλέξανδρος  Πατριάρχης  Κωνσταντινουπόλεως.
 
Αλκιβιάδης: αλκίβιος < αλκή (δύναμη) + βίος + παραγωγικό επίθημα άδης. Αλκιβιάδης: (αλκή + βία), ο τολμηρότατος. Εορτάζει στις 16 Αυγούστου (Αλκιβιάδου μάρτυρος).
Αναστάσιος –Αναστασία: ετυμολογείται από τη λέξη ανάστασις (ο σχετιζόμενος με την Ανάσταση του Χριστού). Εορτάζεται την Κυριακή του Πάσχα και της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας (22 Δεκεμβρίου).
 
Ανατολή:  προέρχεται από την ομώνυμη λέξη. Εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία  στις 3 Ιουλίου  († Ανατολίου Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως).
 
Ανδρέας – Ανδριάνα: από τη λέξη ανήρ (γεν. ανδρός). Η ιστορία του ονόματος ανάγεται στην αρχαιότητα, ωστόσο έγινε γνωστό από το όνομα του αποστόλου Ανδρέου του πρωτόκλητου, ο οποίος ήταν ο θεμελιωτής και ιδρυτής της Εκκλησίας στο Βυζάντιο. Τιμάται στις 30 Νοεμβρίου (Ανδρέου Αποστόλου του Πρωτοκλήτου).
 
Ανδρομάχη: (ανήρ +μάχομαι), η πρόμαχος. Με το όνομα Ανδρομάχη αναφέρεται η σύζυγος του Έκτορα. 12 Οκτωβρίου († Ανδρομάχου μάρτυρος) γιορτάζει.

Άννα:  εξελληνισμένος τύπος του εβραϊκού ονόματος Channah ή Hannah, που σημαίνει «εύνοια, χάρη». Άννα λεγόταν και η μητέρα της Παναγίας που έφερε στον κόσμο τον Υιό του θεού. Στην ορθόδοξη Εκκλησία η Αγία Άννα εορτάζεται στις 9 Σεπτεμβρίου († Προπατόρων Ιωακείμ και Άννης ), στις 9 Δεκεμβρίου († Σύλληψη της Αγίας Άννης) και στις 25 Ιουλίου († Κοίμηση της Αγίας Άννης).
 
Αντώνιος: εξελληνισμένος τύπος του λατινικού ονόματος antonius αγνώστου ετυμολογίας. Γνωστότερος εκπρόσωπος του ονόματος ο  Μάρκος  Αντώνιος   (83-30 π.χ.) Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός ,ο οποίος συμμετείχε συμμετείχε στη δεύτερη Τριανδρία μαζί με τον Οκταβιανό και τον Λέπιδο. Στην ορθόδοξη εκκλησία τιμάται  στις  17 Ιανουαρίου (Αντωνίου του Μεγάλου).
 
Απόλλων: αρχαίας ελληνικής προέλευσης. Το όνομα τού Θεού προέρχεται από το ρήμα «απόλλυμι», που σημαίνει «καταστρέφω, εξαφανίζω», άρα Απόλλων είναι «ο καταστροφέας, ο ολετήρας», όνομα που απηχεί την ιδιότητα τού Θεού ως τοξευτή και καταστροφέα των εχθρικών στρατευμάτων. Η λατρεία τού Απόλλωνα ως Θεού τού φυσικού και νοητού φωτός δεν αντικατοπτρίζεται σε αυτό το όνομα, αλλά στο Φοίβος, που σημαίνει «φωτεινός, διαυγής, λαμπρός» και προέρχεται από τον όρο «φάος», δηλαδή «φως». Το όνομα ετυμολογείται  από το στερητικό “α” και τη λέξη «πολλών», δηλαδή αυτός που δεν προορίζεται για τους πολλούς. Ίσως, να θεωρήθηκε πως λόγω των μαντικών του ικανοτήτων, τις οποίες σε λίγους ανθρώπους μετέδιδε, ήταν ο θεός «των λίγων και εκλεκτών».Άλλες εκδοχές είναι οι εξής: το όνομα Απόλλων ίσως σχετίζεται με τη φράση «ἀπέλλαι σηκοί» = ιεροί λίθοι, κατά τον λεξικογράφο Ησύχιο, οι οποίοι ήταν σημαντικοί στη λατρεία του θεού ή με το ρήμα «πέλομαι ή πολέω-ῶ» = περιφέρομαι, κινούμαι πέριξ ή με τη λέξη «ἀπελος» = ισχύς, δύναμη. 
 
Απόστολος: απόστολος <(αρχαίο Ελληνικό) αποστέλλω (αγγελιοφόρος, διαβιβαστής μηνυμάτων). Εορτάζεται στις 30 Ιουνίου (Αγίων 12 Αποστόλων).
 
Αργυρή: Το όνομα Αργυρή προέρχεται από το μεσαιωνικό επίθετο ἀργυρός «αυτός που έχει φτιαχτεί από ασήμι ή αυτός που έχει το χρώμα ή τη λάμψη του ασημιού». Εορτάζεται την 1^η  Νοεμβρίου (Κοσμά και Δαμιανού των Αναργύρων).
 
Αρετή: Το όνομα πιθανώς να συνδέεται με το ραρίσκω (=συνδέω, ἀ συνταιριάζω, συνενώνω). Αρετή, ηθικό προτέρημα, ως ευχή να την αποκτήσει ο φορέας του ονόματος. Γιορτάζει την 1η Δεκεμβρίου.

Αριστείδης: ετυμολογείται από το Αριστεύς + ίδης (ο γιος του Αριστέα). Γνωστότερος ο Αθηναίος στρατηγός Αριστείδης. Γιορτάζει στις 13 Σεπτεμβρίου (Αριστείδου μάρτυρος).

 
Αρτιόλα: αλλοδαπής προέλευσης.
 
Αφροδίτη: α. Λέξη προελληνική, αγνώστου ετυμολογίας. Υποστηρίζεται ότι το όνομα της Αφροδίτης προέρχεται από τις διαλέκτους των προϊστορικών αυτοχθόνων κατοίκων της Κύπρου των οποίων η γλώσσα έχει στοιχεία άγνωστα. β. Ο Πλάτωνας στο διάλογο «Κρατύλος» υποστηρίζει ότι προέρχεται από τις λέξεις αφρός και δύομαι («δια την του αφρού γένεσιν», 406d). Εορτάζεται την 1^η  Σεπτεμβρίου (Αγίων Σαράντα Παρθένων και Ασκητριών). 

Β

Βάιος – Βαΐα: Ετυμολογείται από το βάιον < βάις < αιγυπτιακά b’j = κλάδος φοίνικα. Εορτάζεται την Κυριακή των Βαΐων.

Βαρβάρα: Από τη λέξη βάρβαρος, η οποία προέρχεται από τον αναδιπλασιασμό της συλλαβής βαρ (βαρ - βαρ, ο ήχος με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες απέδωσαν το ακατανόητο γι' αυτούς άκουσμα από τις γλώσσες άλλων λαών). Αρχικά, βάρβαρος ήταν ο αλλόγλωσσος και μεταγενέστερα η λέξη έλαβε την έννοια του άξεστου, του απολίτιστου. Γιορτάζει στις 4 Δεκεμβρίου (Βαρβάρας μεγαλομάρτυρος).

Βασίλειος – Βασιλική: Είναι ελληνιστικό όνομα από το αρχ. επίθ. βασίλειος < βασιλεύς, άρα θα σήμαινε «ο βασιλικός, αυτός που ανήκει στον βασιλιά». Το θηλυκό ανήκει, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, στην κατηγορία των βαφτιστικών που προέρχονται από άνθη και φυτά(βασιλικός). Γιορτάζει στις 1 Ιανουαρίου († Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου).

Βενετία: Από τη λατινική ονομασία του τοπωνυμίου Venetia (Venezia, Βενέτσια στα ιταλικά), εξ ου και το Βενετσάνος. Εορτάζει των Αγίων Πάντων.

Βίκυ: υποκοριστικό του ονόματος Βασιλική.

Γ.

Γεράσιμος: Είναι όνομα μεσαιωνικής προέλευσης από το αρχ. γέρας «αριστείο, έπαθλο», οπότε θα σήμαινε «τιμημένος, βραβευμένος» ή «αξιοτίμητος, σεβάσμιος». Γιορτάζει στις 20 Οκτωβρίου († Οσίου Γερασίμου, του νέου ασκητού).

Γεώργιος –Γεωργία: Το όνομα είναι ελληνιστικό και προέρχεται από το αρχ. γεωργός (<γη + έργον), άρα θα σήμαινε « σχετικός με την καλλιέργεια της γης // γεωργός». Το όνομα γνώρισε διάδοση μετά τον 4ο αι. μ.Χ. λόγω του ομώνυμου αγίου μεγαλομάρτυρος που μαρτύρησε επί Διοκλητιανού, και σήμερα είναι στατιστικά μαζί με το Κώστας, ίσως το πιο διαδεδομένο ανδρικό όνομα. Γιορτάζει στις 23 Απριλίου († Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος του Τροπαιοφόρου).

Γιετμίρ: αλλοδαπής προέλευσης.

 

Γλυκερία : Το όνομα Γλυκερία προέρχεται  από δύο μάρτυρες της ορθόδοξης εκκλησίας. Η σημασία του ονόματος αυτού είναι «η υπερβολικά γλυκιά». Εορτάζει στις 13 Μαΐου.

Δ.

Δέσποινα: Θηλυκό του δεσπότης. Προσφώνηση της Παναγίας και των αρχαίων θεών Δήμητρας και Περσεφόνης. Κυρία, αρχόντισσα. Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου († Γενέθλιον της Θεοτόκου), 21 Νοεμβρίου († Εισόδια της Θεοτόκου), 2 Φεβρουαρίου († Υπαπαντή του Κυρίου), 15 Αυγούστου († Κοίμηση της Θεοτόκου).

Δημήτριος – Δήμητρα: Δήμητρα < Δημήτηρ < Δαμάτηρ < δα (γη) + μήτηρ (η μάνα γη). Δημήτριος, ο σχετιζόμενος με τη θεά Δήμητρα. Τα ονόματα Δημήτριος - Δήμητρα χρησιμοποιούνταν πολύ στα αρχαία χρόνια στη Ρώμη και προέρχονται απο την θεά της γεωργίας Δήμητρα του αρχαίοελληνικού Δωδεκάθεου. Στην ορθόδοξη Εκκλησία τιμάται ο Άγιος Δημήτριος ο Μεγαλομάρτυς, πολοιούχος της Θεσσαλονίκης στις 26 Οκτωβρίου.

Δούκας: Το όνομα Δούκας είναι τίτλος ευγενείας καθώς και στρατιωτικός τίτλος από τη λατινική λέξη  dux, που σημαίνει στρατιωτικός διοικητής. Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία καθώς και στο Βυζάντιο συνέχισε να σημαίνει περιφερειακός διοικητής. Ο νεομάρτυς Δούκας τιμάται στις 24 Απριλίου.

Δωροθέα: Το όνομα αυτό σημαίνει δώρο του θεού. Εορτάζεται στις 5 Ιουνίου (Δωροθέου ιερομάρτυρος).

Ε.

Έβελιν: αλλοδαπής προέλευσης, κοινή καταγωγή με το  Ευαγγελία.

Ειρήνη: προέρχεται από το ομώνυμο ουσιαστικό. Το ουσιαστικό ειρήνη εικάζεται ότι προέρχεται από το ρήμα είρω (συνδέω). Το όνομα προέρχεται από τη θεά των αρχαίων Ελλήνων, Ειρήνη. Κόρη του Δία και της Θέμιδος ήταν μια από τις Ώρες και αποτελούσε την προσωποποίηση της ειρήνης και του πλούτου. Στην τέχνη απεικονιζόταν σαν μια νεαρή όμορφη γυναίκα που κρατούσε το Κέρας της Αμάλθειας με σκήπτρο και έναν πυρσό. Γιορτάζει στις 5 Μαΐου (Αγία Ειρήνη η Μεγαλομάρτυς).

Ελένη: παρότι η ακριβής ετυμολογία του παραμένει άλυτο μυστήριο, το όνομα Ελένη κατά την αρχαιότητα σήμαινε λαμπερή, απαστράπτουσα.  Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιες «εναλλακτικές» ετυμολογικές προσεγγίσεις: Υποστηρίζεται πως πρόκειται για σύνθετο όνομα, από τον αόριστο β’ του ρήματος «αιρώ» (καταστρέφω) και ναυς (πλοίο), και πρόκειται επομένως για εκείνη που εξαιτίας της καταστράφηκαν τα πλοία του Τρωικού Πολέμου. Υπάρχει όμως και η πιθανολογούμενη συγγένεια με την «σελήνη»: Το «Ελένη» στην κλασική του ορθογραφία διέθετε δασεία πριν το αρχικό γράμμα, η οποία αντικατέστησε το γράμμα «σ». Η θεωρία αυτή λέει πως το «Ελένη» προήλθε από το «σέλας» (φως, λάμψη), εκ του οποίου πιθανότατα προήλθαν και οι λέξεις Σελήνη, Έλλη και Ελλάς. Η Αγία Ελένη στην οποία οφείλεται η ορθόδοξη γιορτή της 21ης Μαΐου  γεννήθηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα στη Βιθυνία. Σύζυγος του στρατηγού Κωνστάντιου Α’ του Χλωρού. Όταν ο σύζυγός της και αξιωματικός της Αυτοκρατορίας, Κωνστάντιος, σκοτώθηκε, ο γιος τους Κωνσταντίνος κλήθηκε να χριστεί Καίσαρας. Σε ηλικία 78 ετών, η Ελένη ξεκίνησε ένα ταξίδι προς τα Ιεροσόλυμα, όπου φρόντισε να ιδρυθούν εκκλησίες, να γίνουν ανασκαφές και να χτιστούν ο Ναός της Γέννησης και της Ανάστασης στον Γολγοθά

Ελευθέριος: Από το επίθετο ελευθέριος < ελεύθερος. Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας που έζησε τον 2^ο αι., μαρτύρησε επί Σεπτιμίου Σεβήρου. Εορτάζει στις 15 Δεκεμβρίου.

Ελισάβετ: Εξελληνισμένος τύπος του εβραϊκού ονόματος Elisheva. (Ο Θεός μου φέρνει την αφθονία ή ο Θεός είναι ο όρκος μου). Με το όνομα Ελισάβετ υπάρχουν και άγιες, όπως η μητέρα του Ιωάννη του Βαπτιστή,  συγγενούς  της Παναγίας. Με το όνομα αυτό αναφέρονται πολλές βασίλισσες στην ιστορία. Εορτάζεται στις 5 Σεπτεμβρίου (Ζαχαρίου και Ελισάβετ) και 24 Απριλίου (Οσίας Ελισάβετ Θαυματουργού).

Εμιλιάνο: αλλοδαπής προέλευσης. Από το ρωμαϊκό όνομα Aemilianus < Aemilius (ρωμαϊκό όνομα, που, κατά μία εκδοχή, σημαίνει αντίπαλος).

Εμμανουήλ: Ονομασία που αποδίδει ο προφήτης Ησαΐας στον αναμενόμενο Μεσσία (εβραϊστί Immanu'el ( עִמָּנוּאֵל )= μεθ' ημών ο Θεός). Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου  ο Εμμανουήλ ταυτίζεται με τον Ιησού Χριστό. Εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 25 Δεκεμβρίου.

Ένι: αλλοδαπής προέλευσης.

Έραλντ: αλλοδαπής προέλευσης.

Εργκίς: αλλοδαπής προέλευσης.

Ευάγγελος –Ευαγγελία: Αρχαίο όνομα από το επίρρημα ευ (καλά, εύκολα) + το ουσιαστικό άγγελος (αυτός που φέρει καλές ειδήσεις). Γιορτάζει στις 25 Μαρτίου († Ευαγγελισμού της Θεοτόκου).

Ευθύμιος – Ευθυμία: Από το επίθετο εύθυμος > ευ + θυμός (αυτός που έχει καλή καρδιά, καλό εσωτερικό εαυτό, αυτός που έχει καλή διάθεση). Εορτάζεται στις  20 Ιανουαρίου (Οσίου Ευθυμίου του Μεγάλου).

Ευστάθιος: από το επίθετο ευσταθής. Ανάλογη σημασία με  το λατινογενές όνομα Κωνσταντίνος. Εορτάζεται στις 20 Σεπτεμβρίου (Ευσταθίου Μεγαλομάρτυρος) .

Ζ.

Ζήσης: από την ευχή «Να ζήσει» <ζω. Το όνομα σχετίζεται επίσης με τη Ζωοδόχο Πηγή (τότε εορτάζεται), δηλαδή την Παναγία. Σύμφωνα με λαογραφικές μελέτες το όνομα παρουσιάζεται το Μεσαίωνα και στο παρελθόν χαρακτηριζόταν ως φυλαχτό.

Θ.

Θεμιστοκλής: Από τις λέξεις θέμις + κλέος (η δόξα του δικαίου και της τάξης). Γνωστότερος εκπρόσωπος του ονόματος ο Αθηναίος στρατηγός Θεμιστοκλής, ο θριαμβευτής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας το 480 π/Χ. Γιορτάζει στις 21 Δεκεμβρίου (Θεμιστοκλέους μάρτυρο).

Θεόδωρος- Θεοδώρα: Το όνομα ετυμολογείται από το Θεός + Δώρο (Δώρο του Θεού). Ο Άγιος Θεόδωρος εορτάζει στις 17 Φεβρουαρίου.  Το θηλυκό Θεοδώρα συνδέεται με πολλές αυτοκράτειρες του Βυζαντίου.

Θωμάς: Από το αραμαϊκό όνομα Taoma, που σημαίνει «δίδυμος». Εορτάζεται την Κυριακή του Θωμά.

Ι.

Ιάσονας: Από το απαρέμφατο ιάσθαι του ρήματος ιώμαι = θεραπεύω. Γνωστός είναι ο  ήρωας Ιάσων, στρατηγός της αργοναυτικής εκστρατείας, γιος του Ίσωνα και της Πολυμήδης. Εορτάζει στις 29 Απριλίου (Ιάσονος αποστόλου).

Ιφιγένεια: Από την οργανική πτώση ίφι του ουσιαστικού ις (ισχύς στη γλώσσα του Ομήρου) + -γένεια < γένος. Η γεννημένη δυνατή. Η Ιφιγένεια ήταν κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Εορτάζεται στις 16 Νοεμβρίου (Ιφιγένειας παρθενομάρτυρος).

Ιωάννης –Ιωάννα: Το όνομα είναι ελληνιστικό και αποτελεί εξελληνισμένη μορφή εβρ. ονόματος που σήμαινε «ο Θεός έχει δείξει εύνοια» και διαδόθηκε λόγω της μεγάλης τιμής που αποδίδει η εκκλησία στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζει στις 7 Ιανουαρίου († Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου).

Κ.

Καλλινίκη: (θηλ. του Καλλίνικος= αυτός/η που σημειώνει μία λαμπρή νίκη (καλλι < καλός  +  νίκος < νίκη). Ο μάρτυρας Καλλίνικος του Κίλικος εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 29 Ιουλίου.

Καρολίνα: Λατινικής προέλευσης. Όνομα βασιλισσών διαφόρων χωρών.

Κλέβις: αλλοδαπής προέλευσης.

Κλεοπάτρα: ετυμολογείται από τις λέξεις κλέος + πάτρη (=η  δόξα της πατρίδας). Αναφέρεται ως όνομα βασίλισσας της Αιγύπτου (69-30 π.Χ.),  περίφημης για την ομορφιά της και την πολιτική δεινότητά της.

Κριστιάνι: αλλοδαπής προέλευσης. Συνδυασμός των ονομάτων Χρίστος και Ιωάννης.

Κυριακή:  Ετυμολογικά συνδέεται με την ημέρα της εβδομάδας < αυτός που αναφέρεται, ανήκει στο Θεό. Όνομα αγίας (Μεγαλομάρτυς) της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εορτάζεται στις 7 Ιουλίου.

Κωνσταντίνος –Κωνσταντίνα: Το ελληνιστικό αυτό όνομα που διαδόθηκε προέρχεται από το λατ. όνομα Constantinus, το όνομα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, αυτοκράτορα του Βυζαντίου που ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη < επίθ. constans «σταθερός, βέβαιος», οπότε θα σήμαινε «υπομονετικός» ή «αποφασιστικός». Γιορτάζει στις 21 Μαΐου.

Λ.

Λάζαρος – Λαζαρία: Εξελληνισμένος τύπος του εβραϊκού ονόματος El'azar (= ο Θεός βοήθησε). Καταγόταν από τη Βηθανία, αδερφός της Μάρθας και της Μαρίας, τον οποίο ο Χριστός ανάστησε μετά από 4 μέρες από το θάνατό του. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λάζαρος ήταν τότε 30 χρονών και έζησε άλλα 30 χρόνια. Έγινε επίσκοπος Κιτίου στην Κύπρο και πέθανε σε ηλικία 60 ετών. Τον Οκτώβριο του 890 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων ΣΤ' ο Σοφός βρήκε στην Κύπρο το λείψανο του Λαζάρου και το μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Το τοποθέτησε σε αργυρή θήκη στον ομώνυμο ναό που κτίσθηκε στη βασιλεύουσα. Η ανακομιδή των λειψάνων του εορτάζεται στις 17 Οκτωβρίου. Ο τάφος του Λαζάρου έχει υποδειχθεί μέσα σε βράχο (διαστάσεων 3x3μ.) στο Όρος των Ελαιών στην Ιερουσαλήμ. Η ανάμνηση του θαύματος της Ανάστασης του Λαζάρου εορτάζεται από την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία το Σάββατο της πέμπτης εβδομάδας («Κουφής») της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και στις 17 Μαρτίου.

Λεωνίδας: Λέων + δωρικό επίθημα -ίδας (ο γιος ή ο καταγόμενος από τον Λέοντα). Οι ρίζες του ονόματος ξεκινούν από τον βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα.

Λουκιανός: Από το λατινικό όνομα Lucius (Λούκιος στα ελληνικά), που προέρχεται από τη λέξη lux (φως). Λουκιανός = Ο προερχόμενος από την οικογένεια των Λουκίων.1) Αρχαίος σοφιστής και συγγραφέας 2) Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας από τη Συρία. Εορτάζει στις 15 Οκτωβρίου.

Μ.

Μαγδαληνή: Το όνομα δηλώνει την καταγόμενη από το χωριό Μάγδαλα, κωμόπολη κοντά στη λίμνη Γεννησαρέτ. Μάγδαλα στην Αραμαϊκή σημαίνει όμορφο μέρος. Γιορτάζει στις 22 Ιουλίου († Μαρίας της Μαγδαληνής).

Μαλαματένια: Ετυμολογείται από τη λέξη μάλαμα (=χρυσάφι). Κάποια που είναι από μάλαμα, πολύτιμη σαν το χρυσάφι.

Μαρία - Μάριος: Το όνομα Μαρία προέρχεται από την εβραϊκή λέξη Myriam/Marian που σημαίνει αυτή που επιθυμεί παιδί. Επίσης είναι το όνομα της Θεοτόκου. Εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου († Γενέθλιον της Θεοτόκου), 21 Νοεμβρίου († Εισόδια της Θεοτόκου), 2 Φεβρουαρίου († Υπαπαντή του Κυρίου), 15 Αυγούστου († Κοίμηση της Θεοτόκου).Το όνομα Μάριος ετυμολογείται  είτε ως την ελληνική εκδοχή του θηλυκού ονόματος Μαρία είτε από την λατινική λέξη Maris, που σημαίνει θαλασσινός αλλά υπάρχει και μία ακόμη εκδοχή από την επίσης λατινική λέξη Mars που είναι ο θεός Άρης. 

Μάρκος: α. Από το ρωμαϊκό όνομα Mars (Άρης) β. Από το ρωμαϊκό επώνυμο Marcus (marcus = σφυρί). 25 Απριλίου (Μάρκου του Ευαγγελιστή).

Μαρσέλ: αλλοδαπής  προέλευσης. Σχετίζεται με το όνομα Μάρκελλος, το Ρωμαίο αυτοκράτορα.

Μικέλ: αλλοδαπής προέλευσης. Σχετίζεται με το όνομα Μιχαήλ.

Μυρτώ: Το όνομα Μυρτώ προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα καθώς ήταν η εγγονή του Αριστείδη και η δεύτερη σύζυγος του Σωκράτη. Η ετυμολογία του είναι «η ευχάριστη ως Μυρτιά (δέντρο)».

Ν.

Νεκτάριος: Ετυμολογείται από τη λέξη «νέκταρ» που σύμφωνα μα τη μυθολογία ήταν το ποτό των θεών. Το νέκταρ είναι ο χυμός των λουλουδιών που οι μέλισσες μετατρέπουν σε μέλι. Εορτάζεται στις 9 Νοεμβρίου (Αγίου Νεκταρίου).

Νέστορας (Νέστωρ): Ο Νέστορας (Νέστωρ <(αρχαίο Ελληνικό)  νέομαι (έρχομαι, επιστρέφω) εξ' ού και νόστος, "αυτός που επιστρέφει από μακριά, ο ταξιδεμένος") ήταν μυθικός ήρωας της αρχαίας Ελλάδας και βασιλέας της Πύλου.

Νικόλαος: ετυμολογείται από τις λέξεις  νίκη+ λαός, νίκη του λαού. Ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται ο κατ' εξοχήν προστάτης των Ναυτικών καθώς και του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και Λιμενικού Σώματος, γιατί στον βίο του αναφέρονται θαύματα που έχουν σχέση με τη θάλασσα. Για το λόγο αυτό, όλα τα πλοία του πολεμικού ναυτικού, καθώς και όλα τα εμπορικά, φέρουν την εικόνα του. Επίσης θεωρείται και προστάτης της πόλης του Αγίου Νικολάου Κρήτης όπου τιμάται με την ημέρα που εορτάζεται (6 Δεκεμβρίου) ως επίσημη αργία σε όλη την πόλη. Επίσης είναι πολιούχος της πόλης μας , της Κοζάνης.

Ντιανόλα: αλλοδαπής προέλευσης. Σχετίζεται με το όνομα Ντιάνα, η Άρτεμη στα λατινικά.

Π.

Παναγιώτης – Παναγιώτα: Προς τιμήν της Παναγιάς παν+αγιότης < Παναγία. Γιορτάζει στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)

Παρασκευή: Προέρχεται από την ημέρα της εβδομάδα Παρασκευή (παρά + σκευή). Σημαίνει προετοιμασία, επειδή ήταν η μέρα που προηγείτο της μεγάλης γιορτής του Σαββάτου για τους Εβραίους. Στην ορθόδοξη Εκκλησία η Αγία Παρασκευή εορτάζεται στις 26 Ιουλίου (Παρασκευής Οσιομάρτυρος).

Παρθένα: από το θηλυκό τύπο του επιθέτου παρθένος (=αγνός, άσπιλος, καθαρός). Εορτάζεται στις   9 Ιανουαρίου Παρθένας της Εδεσσαίας) και 1 Σεπτεμβρίου (Των 40 Παρθένων).

Πέτρος –Πετρούλα: Προέρχεται από το αρχ. πέτρος «λίθος, πέτρα» , πέτρα με αλλαγή γένους. Στην Καινή Διαθήκη  το όνομα εμφανίζεται ως μετάφραση του αραμ. Cepha «πέτρα, βράχος», ενώ υπάρχει παράλληλα και ο εξελληνισμένος τύπος της αραμαϊκής: Κηφάς. Γιορτάζει στις 29 Ιουνίου († Αποστόλων Πέτρου και Παύλου).

Πολύβιος: Σύνθετο από το πολύ + βίος (αυτός που ζει πολλά χρόνια). Γιορτάζει στις 10 Απριλίου και 28 Οκτωβρίου.

Ρ.

Ραφαήλ – Ραφαέλα: το όνομα αυτό σημαίνει στα εβραϊκά «Ο θεός μας γιατρεύει» Rafa'el ( רָפָאֵל ). Εορτάζεται Τρίτη της Διακαινησίμου (Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης).

Σ.

Σουλτάνα: θηλ.του σουλτάνος [Ετυμ. <τουρκ. sultan <αραβική sultan   Είναι η γυναίκα του Σουλτάνου (ηθική –πνευματική εξουσία). Το όνομα αυτό δίνεται συνήθως σε παιδιά με καταγωγή τη Μικρά Ασία.

Σοφία: το όνομα Σοφία σημαίνει ευφυΐα και δεξιότητα.1) Η Σοφία συμβολίζει το δεύτερο όνομα της Αγίας Τριάδας. 2) Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, σύζυγος του Ιουστίνου Β’. 3) Μητέρα των Αγίων Μαρτύρων Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης. Εορτάζει στις 17 Σεπτεμβρίου.

Σταύρος: από το «σταυρός» με αναβιβασμό του τόνου ·Το όνομα προέκυψε από τη γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και της θεοποιήσεως και ιερού συμβολισμού του σταυρού του Κυρίου. Γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου.

Στέργιος: Προέρχεται από το ρήμα στερεώνω (και στεριώνω) < στερεός. Το όνομα δινόταν αρχικά έπειτα από προηγούμενες περιπτώσεις θνησιγονίας ή θηλεογονίας, με την ευχή να «στεριώσει» το νεογέννητο. Γιορτάζει στις 26 Νοεμβρίου (Αγίου Στυλιανού του Παφλαγόνος).

Στέφανος: από τη λέξη στέφανος (στεφάνι) < στέφω + παραγωγικό επίθημα -ανος.

Εορτάζει στις 27 Δεκεμβρίου (Στεφάνου Πρωτομάρτυρος).

Στυλιανός –Στυλιανή: Ίσως από το αρχαίο ουσιαστικό στύλος, ο σταθερός, ο υποστηρικτής, ο στύλος του σπιτιού αλλά κι ευχετικό να στεριώσει σαν στύλος, να γίνει η κολόνα του σπιτιού. Το όνομα ίσως δηλώνει και τη συνήθεια των στυλιτών μοναχών να ασκητεύουν πάνω σε στύλους.Γιορτάζει στις 26 Νοεμβρίου.

 Σωτήριος: Προέρχεται από τη λέξη «Σωτήρ» που σημαίνει λυτρωτής, σωτήρας, ως προσδιορισμός του Χριστού και ειδικότερα συνδέθηκε με την εορτή της Μεταμορφώσεως 6 Αυγούστου (που έχει καθιερωθεί ως Μεταμόρφωση τού Σωτήρος).

Τ.

Τζουλιάνα: αλλοδαπής προέλευσης. Σχετίζεται με το όνομα Ιουλία, Ιουλιανή.

Τριαντάφυλλος: από τη λέξη τριαντάφυλλο (τριάντα + φύλλο), το γνωστό φυτό. Αυτός που είναι ωραίος σαν τριαντάφυλλο. Εορτάζει στις 8 Αυγούστου (Νεομάρτυρος Τριανταφύλλου του από Ζαγοράς).

Φ.

Φάνης: < (αρχαίο Ελληνικό)φαίνω.Θεότητα στο ορφικό σύστημα που αντιπροσωπεύει την πρώτη αρχή ή τη φανέρωση της ζωής.

Φοίβη: Το όνομα προέρχεται από το αρχαιοελληνικό επίθετο φοῖβος «καθαρός, αγνός, λαμπρός».Στην αρχαιοελληνική μυθολογία, η Τιτανίδα Φοίβη, κόρη του Ουρανού και της Γαίας, σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν μητέρα της Λητώς και γιαγιά της Άρτεμης. Επίσης, το Φοίβη ήταν επίθετο της θεάς Άρτεμης, γυναικείος τύπος του αντρικού Φοίβος (ο Απόλλων). Γιορτάζει στις 3 Σεπτεμβρίου († Φοίβης διακόνου).

Φώτιος –Φωτεινή: ετυμολογείται από τη λέξη φως. Όνομα πολλών Πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης. Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου (Θεοφάνεια).

Χ.

Χαράλαμπος: χαρά + λάμπης / λάμπος < λάμπω (λάμπει από χαρά). Ο ιερομάρτυρας Χαράλαμπος εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 10 Φεβρουαρίου.

Χαρίσιος: από το επίθετο χαρίσιος < χάρις + κατάλ. -ίσιος (αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στη χάρη, ευχαριστήριος). Μάρτυρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας εορτάζει την 1η Μαρτίου.

Χρήστος - Χριστίνα: Το όνομα Χρήστος ετυμολογείται από το επίθετο χρηστός (αγαθός, καλός), με αναβιβασμό του τόνου, ενώ το θηλυκό Χριστίνα (Χρίστος) από τη λέξη Χριστός (αυτός που φέρει το χρίσμα), με αναβιβασμό του τόνου. Τα ονόματα Χρήστος – Χριστίνα προέρχονται από το όνομα του Μεσσία, τον Ιησου Χριστό τον Υιο του Θεού. Εορτάζουν στις 25 Δεκεμβρίου (Της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού)), ενώ η Χριστίνα και στις 24 Ιουλίου (Χριστίνης της Μεγαλομάρτυρος))

Χριστιάν: αλλοδαπής προέλευσης. Συνδέεται με το όνομα Χριστιανός.

 

Χρύσα: από τη λέξη «χρυσός», αξίζει σαν χρυσός.

Χρυσοβαλάντου: ετυμολογείται από το χρυσός  +  βαλάντης < βαλάντιο (=πουγκί). Η Οσία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 28 Ιουλίου.

Βιβλιογραφία -Δικτυογραφία

http://www.onomatologio.gr/

 https://el.wiktionary.org/wiki

 http://www.24grammata.com/?p=9758

 http://gnoseisgiaolous.blogspot.gr/2012/02/blog-post_4812.html

http://grekamag.gr/2446/

http://www.votegreece.gr/archives/5147

Γιώργος Μπάτζιος - Μαρία Γαλάνη,

Ονομάτων επίσκεψις (υλικό από ραδιοφωνικές εκπομπές) http://users.uoa.gr/~nektar/history/language/giwrgos_mpatzios_onomatwn_episkepsis.htm

Γ. Μπαμπινιώτης, «Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας :Ιστορία των λέξεων: Με σχόλια και ... κύριων ονομάτων, επιστημονικών όρων, ακρωνυμίων».

Κίτσος Χρήστος, «Το όνομα των Ελλήνων, Εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ», Αθήνα, 2014

Το λεξικό των ονομάτων συνέταξαν οι μαθητές:

 Μπάλλα Παναγιώτα, Νταζάνης Νικόλαος, Παγούνη Αρετή –Γεωργία, Παπαγερίδης Θεόδωρος, Παπαδοπούλου Ειρήνη – Χρυσοβαλάντου, Παπαθεοδώρου Ιωάννης, Παπαϊωάννου Ειρήνη – Μαρία, Παπαϊωάννου Ραφαήλ – Χαρίσιος, Παπαϊωάννου Νικόλαος –Λάζαρος , Πατουλίδης Ιωάννης, Πεσλής Παναγιώτης, Σμαράγδα Άννα, Τάρας Παναγιώτης, Τερόλλι Μαρία, Φωτιάδης Νικόλαος.

Για τα ονόματα αλλοδαπής προέλευσης επεξεργάστηκαν και διένειμαν ερωτηματολόγια οι μαθητές Παπαδόπουλος Ιωάννης και Σκάκας Λεωνίδας.