"Η επέτειος της 11ης Οκτωβρίου στην Κοζάνη: τελετουργικό και αναθεωρήσεις" της Χιωτέρη Κατερίνας

Το (σύντομο) κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στο τελετουργικό που ακολουθήθηκε το 2018 για τον εορτασμό της επετείου της 11ης Οκτωβρίου στην Κοζάνη, και εξετάζει με συντομία κάποιες επιμέρους αλλαγές που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες καθώς και ενδεχόμενες μελλοντικές αναθεωρήσεις.

    

 Η τοπική επέτειος που θα μας απασχολήσει είναι η 11^η Οκτωβρίου 1912, ημέρα εισόδου του ελληνικού στρατού στην Κοζάνη και απελευθέρωσης της πόλης -κατά τη διάρκεια του α’ βαλκανικού πολέμου- από τον τουρκικό ζυγό.[1] Ο εορτασμός ακολουθεί το πρωτόκολλο και των άλλων (εθνικών) επετείων στην πόλη της Κοζάνης με μικρές μόνο  διαφοροποιήσεις.[2] Ο γενικός σημαιοστολισμός της πόλης δηλώνει  την ημέρα της επετείου και την έναρξη των εκδηλώσεων, ενώ στρατιωτική μπάντα και η Πανδώρα[3] παιανίζουν στους δρόμους της Κοζάνης.[4] Ακολουθεί η επίσημη έπαρση της σημαίας και η δοξολογία στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου. Με το πέρας της δοξολογίας οι επίσημοι με τους σημαιοφόρους των σχολείων μεταβαίνουν στην κεντρική πλατεία Νίκης,[5] όπου και το νέο μνημείο της πόλης «Στη μνήμη των Πολιτών, Αγωνιστών και Μαρτύρων»[6] για την επιμνημόσυνη δέηση. Ακολουθεί  ο πανηγυρικός της ημέρας, ο οποίος εκφωνείται  από εκπαιδευτικό[7] και ακολουθεί ιεραρχικά η κατάθεση στεφάνων από τις πολιτικές, δημοτικές και στρατιωτικές αρχές της πόλης καθώς και από συλλόγους. Με την ολοκλήρωση της κατάθεσης κρατείται ενός λεπτού σιγή και οι εκδηλώσεις στην πλατεία ολοκληρώνονται με τον εθνικό ύμνο. Ακολουθεί δεξίωση στο χώρο του Δημαρχείου. Στη συνέχεια οι πολίτες «καταλαμβάνουν» τα πεζοδρόμια της  Παύλου Μελά, για να παρακολουθήσουν την παρέλαση των μαθητών Δημοτικών –πολλοί ντυμένοι με παραδοσιακές τοπικές και εθνικές στολές-, Γυμνασίων και Λυκείων της πόλης καθώς και διαφόρων συλλόγων και συνδέσμων.[8] Η παρέλαση ξεκινά μόλις οι επίσημοι λάβουν τις θέσεις τους στην εξέδρα, ενώ τιμητική θέση απέναντι από τους επισήμους καταλαμβάνουν διάφορες αντιπροσωπείες.[9]

     Το πρόγραμμα της επετείου φαίνεται να έχει διαφοροποιηθεί σε σχέση με το παρελθόν,[10]  ακολουθώντας τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, με εμφανέστερη αλλαγή τη μεταφορά του γενικού προστάγματος των εκδηλώσεων από τις στρατιωτικές στις δημοτικές αρχές της πόλης. Η μελέτη των προγραμμάτων όλων των επετείων[11] θα μας αποκάλυπτε την έκταση και το βάθος αυτών των αναθεωρήσεων στο τελετουργικό, καθώς και τις «σταθερές», όπως η  παρουσία  των εκκλησιαστικών αρχών.[12] Στην ουσία ωστόσο το τυπικό ακολουθεί το τελετουργικό των εθνικών επετείων, διαμορφωμένο ήδη από το 19^ο αι., το οποίο και αποτελούσε αντιγραφή των ευρωπαϊκών.[13] Καθώς το μοντέλο που ακολουθήθηκε για την υποδήλωση μιας νέας εποχής με ταυτόχρονη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας[14] (της ενσωμάτωσης στο ελληνικό κράτος στην περίπτωσή μας και την  αντικατάσταση της οθωμανικής διοίκησης από την ελληνική) κρίνεται ως επιτυχημένο, η αναπαραγωγή του θεωρείται δεδομένη.

     Η μαζική παρουσία των πολιτών της Κοζάνης οφείλεται κατά κύριο λόγο στην παρέλαση των μαθητικών τμημάτων και στη διαδικασία της επιλογής του σημαιοφόρου και των παραστατών, που προηγείται της εκδήλωσης. Με αυτόν τον τρόπο συνδέονται άρρηκτα οι έννοιες της οικογένειας, της αριστείας  με τις προγονικές παρακαταθήκες και το μέλλον του έθνους.[15] Η συμμετοχή μαζικοποιείται λόγω και της  παρουσίας πολιτιστικών συλλόγων που εκπροσωπούν διαφορετικές περιοχές της χώρας στέλνοντας μήνυμα εθνικής ενότητας και συμπόρευσης.[16] Η εκδήλωση επιτυγχάνει λοιπόν τον στόχο της, που δεν είναι παρά η ενίσχυση του εθνικού αισθήματος μέσω της συμμετοχής.[17] Γι’ αυτό και η οποιαδήποτε παρέκκλιση[18] γίνεται αντιληπτή ως προσβολή του ίδιου του έθνους[19] και για αυτό είναι σχεδόν πάντα συγκυριακή.

   Κάτω από αυτό το πρίσμα είναι δύσκολο να ανασκευαστεί το τελετουργικό της επετείου[20] λόγω και της ιδιαίτερης σημασίας στην τοπική κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά ο φετινός εορτασμός (2018) σημαδεύτηκε από μια πολύ σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια: την κατάθεση των στεφάνων στο νέο μνημείο,[21] το οποίο προωθεί μια νέα εκδοχή δημόσιας μνήμης στην πόλη. Σε αντίθεση με την προτομή του  Παύλου Μελά, του κατεξοχήν συμβόλου του Μακεδονικού Αγώνα, η επιγραφή του νέου μνημείου εμπλέκει όλες τις κοινωνικές ομάδες της πόλης  ως δρώντα υποκείμενα,  όχι μόνο του ηρωικού αλλά και του καθημερινού αγώνα της. Το τελετουργικό με τη διαμεσολάβηση του νέου μνημείου προσδίδει λοιπόν διαφορετική ερμηνεία στη συλλογική ταυτότητα της πόλης.

---

[1] Νικόλαος Οικονόμου, Ο α’ βαλκανικός πόλεμος, Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1977, τόμος ΙΔ, σ. 292.

[2] Στον εορτασμό της 28^ης Οκτωβρίου για παράδειγμα, που λαμβάνει χώρα λίγες μέρες μετά, προβλέπεται  φωταγώγηση των δημόσιων καταστημάτων για δυο συνεχόμενα βράδια και απότιση φόρου τιμής από μαθητές στο χώρο της πλατείας την ημέρα των σχετικών εκδηλώσεων στα σχολεία, ενώ διαφοροποιείται ελαφρά και το πρωτόκολλο στην κατάθεση στεφάνων. Η σημαντικότερη προσθήκη είναι η παρέλαση των στρατιωτικών τμημάτων.

[3] Πρόκειται για την πολύ αγαπητή στους Κοζανίτες φιλαρμονική, που ανάγει την ίδρυσή της στα 1902. Κατά τη διάρκεια του μακεδονικού αγώνα –σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Φιλαρμονικής- η Πανδώρα παιάνιζε στους δρόμους της Κοζάνης τονώνοντας το ηθικό των Κοζανιτών. Περισσότερα για την Πανδώρα στον ιστότοπο του Οργανισμού Αθλητισμού, Πολιτισμού και Νεολαίας Δήμου Κοζάνης https://oapnkozanis.gr/filarmoniki-pandora/ Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην καρδιά του μακεδονικού αγώνα ο μαέστρος ονομαζόταν Χασάν Εφέντης (!).

[4] Ο εωθινός ακούγεται στην πόλη  από τις 07:30 ως τις 08:25.

[5] Μέχρι και το  2017 η επιμνημόσυνη δέηση γινόταν στο χώρο της προτομής του Παύλου Μελά, στον κοινόχρηστο χώρο στη συμβολή των οδών Π. Μελά και Λ. Παλαιολόγου, στο  «Οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό της 11^ης Οκτωβρίου», 11/10/2017, http://xronos-kozanis.gr/eortasmos-gia-tin-apeleftherosis-tis-polis/

[6] Με την ολοκλήρωση της ανάπλασης της πλατείας Νίκης τοποθετήθηκε στις 2 Αυγούστου 2016 νέο μνημείο, αντικαθιστώντας τον ορειχάλκινο ανδριάντα του μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, γνωστού για τη δράση του κατά τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης. Στην πλατεία υπήρχαν επίσης προτομές των Γεωργίου Λασσάνη και Γεωργίου Σακελλάριου. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες (2018) φυλάσσονται στο αμαξοστάσιο του Δήμου Κοζάνης, στο «Κοζάνη: Πού βρίσκονται και πότε «επιστρέφουν» οι προτομές των Λασσάνη & Σακελλαρίου, καθώς και το άγαλμα του Μητροπολίτη Ιωακείμ;»,13/8/2018 http://kozan.gr/archives/123869. Για το νέο μνημείο, στο «Τοποθετήθηκε το νέο μνημείο στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης, 4/8/2016 https://www.kozanilife.gr/2016/08/04/neo-mnimeio-plateias-kozanis-2016/, και για την απομάκρυνση του ανδριάντα στο Ι. Κορκάς, Η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας. Σημειώσεις ενός Κοζανίτη, Εφημερίδα Κοζάνη, 17/7/2014

https://efkozani.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%83-%CF%83%CE%B7%CE%BC/

[7] Ο πανηγυρικός του 2018 εκφωνήθηκε από τη φιλόλογο του ΓΕΛ Σερβίων κ. Τσικαρδάνη Ολυμπία. Ο λόγος έχει αναρτηθεί και στην επίσημη ιστοσελίδα της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.  http://dide.koz.sch.gr/cms/index.php/63-2009-03-16-09-48-40/1221-omilia-gia-tin-apeleftherosi-tis-kozanis-tis-olympias-tsikardani

[8] Αντιστασιακών, εφέδρων, αδελφών νοσοκόμων, αναπήρων πολέμου κλπ.

[9] Μακεδονομάχων (!), αναπήρων και θυμάτων πολέμου, Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Οργανώσεων Εφέδρων.

[10] Στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων της Νομαρχίας Κοζάνης για τα 50 χρόνια από την απελευθέρωση της Κοζάνης (11-10-1962) το γενικό πρόσταγμα φαίνεται να το έχει ο στρατός, ενώ προβλέπεται «λαμπαδοφηρία» από στρατιώτες και προσκόπους, 15 κανονιοβολισμοί, φωταγώγηση των στρατιωτικών μονάδων, στρατιωτικές επιδείξεις και πυροτεχνήματα. Χαρακτηριστικό της επισημότητας της ημέρας είναι η παράθεση επίσημης δεξίωσης -σε βραδινή ώρα-  για τις αρχές της πόλης.  Το έγγραφο στα Γενικά Αρχεία Κοζάνης http://gak.koz.sch.gr/images/tekm_mhna/te_2015-10a.jpg

[11] Αυτή η έρευνα σε συνδυασμό και με την έρευνα για το έτος καθιέρωσης της επετείου απαιτεί τη μελέτη αρχειακού υλικού , που λόγω περιορισμένου χρόνου στάθηκε αδύνατο να γίνει. Το ψηφιοποιημένο υλικό δεν επαρκεί για την ικανή τεκμηρίωση των αλλαγών.

[12] Χριστίνα Κουλούρη,  «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, Αθήνα, Ασίνη, 2012, σ.196.

[13] Στο ίδιο, σ.191-192.

[14] Στο ίδιο, σ.185.

[15]Ενδεικτικά οι αντιδράσεις όταν η κληρωτίδα έβγαλε ως σημαιοφόρο μαθητή αλβανικής καταγωγής και χαμηλών βαθμολογικών επιδόσεων στο,

«Κοζάνη: Έντονες αντιδράσεις για τον μαθητή που έβγαλε η κληρωτίδα για σημαιοφόρο», 28/9/2017, http://www.ant1news.gr/news/Society/article/484814/kozani-entones-antidraseis-gia-ton-mathiti-poy-ebgale-i-klirotida-gia-simaioforo

[16] Αξίζει να σημειώσουμε εδώ τον διαγωνισμό που οργανώνεται από τους ραδιοερασιτέχνες Κοζάνης  με σκοπό την πληροφόρηση σε παγκόσμιο επίπεδο του μηνύματος της επετείου, στο «Αναγγελία Ραδιοερασιτεχνικού διαγωνισμού με αφορμή την 106η επέτειο της 11ης Οκτωβρίου του 1912 ημέρα απελευθέρωσης της Κοζάνης», 2/10/2018   https://eradym.blogspot.com/2018/10/106-11-1912.html

[17]Χριστίνα Κουλούρη,  «Γιορτάζοντας…», ό.π. σ.188, 190.

[18] Μαθητές δύο Λυκείων της Κοζάνης στην παρέλαση του 2011 δεν έστρεψαν το πρόσωπό τους προς τους επισήμους, ως είθισται,  κίνηση η οποία συζητήθηκε, στο «Γύρισαν το κεφάλι αλλού οι μαθητές στην Κοζάνη»  http://newpost.gr/ellada/80445/gyrisan-to-kefali-alloy-oi-mathites-stin-parelasi-tis-kozanis-vid

[19] Παναγιώτης Στάθης, Εθνικές επέτειοι και γεγονότα διαμαρτυρίας: ένα καινοφανές πρόβλημα; Ενθέματα Αυγής, 8/12/2012 https://enthemata.wordpress.com/2012/04/08/stathis-2/

[20]Η κατάργηση της παρέλασης θα έχει ως αποτέλεσμα την απομαζικοποίηση των τελετουργικών εκδηλώσεων.

[21] Το νέο μνημείο θα μπορούσε να αποτελεί μια ξεχωριστή μελέτη. Πρόκειται για μια απλή μαρμάρινη πλάκα που φέρει την εξής επιγραφή: «Τη μνήμη των Πολιτών, Αγωνιστών και Μαρτύρων που έλαβαν μέρος με το μυαλό, την ψυχή, τις πράξεις και θυσιάστηκαν στους αγώνες του Έθνους και της Πατρίδος για την ελευθερία, ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη και εκείνων που ίδρυσαν, στερέωσαν, μεγάλωσαν, ανέδειξαν τον Τόπο μας στα γράμματα, τον πολιτισμό και το εμπόριο, ευγνωμονούντες, τιμάμε».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγγελία Ραδιοερασιτεχνικού διαγωνισμού με αφορμή την 106η επέτειο της 11ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ του 1912 ημέρα απελευθέρωσης της Κοζάνης», 2/10/2018   https://eradym.blogspot.com/2018/10/106-11-1912.html [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Γενικά Αρχεία Κοζάνης  http://gak.koz.sch.gr/images/tekm_mhna/te_2015-10a.jpg [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

«Γύρισαν το κεφάλι αλλού οι μαθητές στην Κοζάνη»  http://newpost.gr/ellada/80445/gyrisan-to-kefali-alloy-oi-mathites-stin-parelasi-tis-kozanis-vid [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Κοζάνη: Έντονες αντιδράσεις για τον μαθητή που έβγαλε η κληρωτίδα για σημαιοφόρο, 28/9/2017, http://www.ant1news.gr/news/Society/article/484814/kozani-entones-antidraseis-gia-ton-mathiti-poy-ebgale-i-klirotida-gia-simaioforo [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Κοζάνη: Πού βρίσκονται και πότε «επιστρέφουν» οι προτομές των Λασσάνη & Σακελλαρίου, καθώς και το άγαλμα του Μητροπολίτη Ιωακείμ;»,13/8/2018 http://kozan.gr/archives/123869.

[τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Κοζάνη: Το πρόγραμμα εορτασμού για την 106^η επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης από τον τουρκικό ζυγό

http://kozani.tv/index.php/55860-%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1-%CE%B5%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-106%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%AD%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%BF-%CE%B6%CF%85%CE%B3%CF%8C.html [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Κορκάς Ι., Η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας. Σημειώσεις ενός Κοζανίτη, Εφημερίδα Κοζάνη, 17/7/2014

https://efkozani.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%83-%CF%83%CE%B7%CE%BC/ [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Κουλούρη Χριστίνα,  «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, Αθήνα, Ασίνη, 2012, σ.181-210.

Οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό της 11^ης Οκτωβρίου», 11/10/2017,

http://xronos-kozanis.gr/eortasmos-gia-tin-apeleftherosis-tis-polis/

[τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Οικονόμου Νικόλαος, Ο α’ βαλκανικός πόλεμος, Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1977, τόμος ΙΔ, σ. 289-326.

Στάθης Παναγιώτης, Εθνικές επέτειοι και γεγονότα διαμαρτυρίας: ένα καινοφανές πρόβλημα; Ενθέματα Αυγής, 8/12/2012 https://enthemata.wordpress.com/2012/04/08/stathis-2/ [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Τοποθετήθηκε το νέο μνημείο στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης, 4/8/2016 https://www.kozanilife.gr/2016/08/04/neo-mnimeio-plateias-kozanis-2016/ [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Τσικαρδάνη Ολυμπία, Απελευθέρωση της Κοζάνης, 11/10/2018 http://dide.koz.sch.gr/cms/index.php/63-2009-03-16-09-48-40/1221-omilia-gia-tin-apeleftherosi-tis-kozanis-tis-olympias-tsikardani [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Φιλαρμονική Πανδώρα https://oapnkozanis.gr/filarmoniki-pandora/  [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]

Οι εορταστικές εκδηλώσεις για την Εθνική Επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου στην Κοζάνη  https://www.kozanilife.gr/2018/10/24/ekdiloseis-28i-oktovriou-2018-kozani/ [τελευταία προσπέλαση:27/11/2018]