Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Με αφορμή μια ταινία: Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα"

 

Οι Εβραίοι της Θεσσαλίας

Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας ήταν και εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλία και η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, μετά από αυτές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.

- Δημιουργήθηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή και έκτοτε διατηρεί μια ζωντανή παρουσία 2.000 περίπου χρόνων στην περιοχή. 

ΜΝΗΜΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ

-Η Κοινότητα ενισχύθηκε πληθυσμιακά με την άφιξη ομοθρήσκων από την Ισπανία το 1492, ενώ η εγκατάσταση, από τον 15^ο έως τον 19^ο αιώνα, Εβραίων προσφύγων από διάφορα μέρη της Ευρώπης και την Πελοπόννησο, κατέστησαν τη Λάρισα σημαντικό εβραϊκό κέντρο με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, γνωστή με το όνομα Madre de Israel (=μητρόπολη του Ισραήλ).

-Στην πόλη της Λάρισας είχε την έδρα του το Μέγα Ιεροδικείο Θεσσαλίας, το Μπεθ Ντιν, ενώ μέχρι τις αρχές του 20ου αι. λειτουργούσαν 7 Συναγωγές και η πανεπιστημιακή σχολή  «Γιεσιβά».

- Λειτουργούσε επίσης μια Πρότυπη Σχολή Διεθνών Σπουδών και ένα αμιγές δημόσιο εβραϊκό δημοτικό σχολείο.

Εβραϊκό νεκροταφείο

- Η Βιβλιοθήκη  της Κοινότητας αποτελούσε ένα από τα σπουδαιότερα πνευματικά ιδρύματα της χώρας, με πολύτιμους παπύρους, χειρόγραφα, κώδικες, νομοθετήματα και Νομοκανόνες.

Οι Εβραίοι της Λάρισας προπολεμικά ήταν, κυρίως, μικροβιοτέχνες, τεχνίτες,μικροέμποροι,  και εργάτες, ενώ το πιο διαδεδομένο επάγγελμα στις γυναίκες, ήταν αυτό της μοδίστρας . Ο αριθμός των μελών της Κοινότητας, με έντονη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική  δραστηριότητα, έφτανε τους 1.120. Σήμερα η Κοινότητα αριθμεί 300 περίπου μέλη, ενώ διατηρεί Συναγωγή και νεκροταφείο .

Οι Εβραίοι της Λάρισας κατοικούσαν στη συνοικία «Έξι δρόμοι», γνωστή και ως «εβραίικα», ενώ πολλοί είχαν εκεί και τα μαγαζιά και εργαστήριά τους. Η συνοικία αυτή βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, σε πολύ μικρή απόσταση από τη Συναγωγή, το εβραϊκό σχολείο και όλα τα κοινοτικά ιδρύματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν είχε ποτέ τη μορφή «γκέτο», όπως σε άλλες πόλεις, αλλά Εβραίοι και Χριστιανοί ζούσαν μέσα σε αυτήν αρμονικά και φιλικά. Σήμερα οι Εβραίοι της Λάρισας διασκορπίστηκαν και μένουν και σε άλλα σημεία της πόλης και τα προάστιά της, ωστόσο αρκετοί είναι εκείνοι που ακόμα κατοικούν στην παραδοσιακή εβραϊκή συνοικία.

Εβραϊκή Συναγωγή Λάρισας

 Η Ισραηλιτική Κοινότητα του Βόλου αποτελεί τη  δεύτερη σε μέγεθος εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλία . Η παρουσία των Εβραίων στην περιοχή της Μαγνησίας είναι επίσης μακραίωνη και αποδεικνύεται με ευρήματα από το 2οαι. π.Χ. Σε ό,τι αφορά  στην αριθμητική τους δύναμη, όπως αναφέρει ο περιηγητής Βενιαμίν της Τουδέλας, στον Βόλο τον 12^ο αιώνα μ.Χ., ζούσαν 400 εβραϊκές οικογένειες .

Η παρουσία των Εβραίων στον Βόλο μαρτυρείται επίσης σε ολόκληρη την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, όπου στη διάρκεια του 19^ου αιώνα μάλιστα ο αριθμός των μελών της Κοινότητας ενισχύθηκε με την εγκατάσταση ομοθρήσκων από τις Ισραηλιτικές κοινότητες της Θεσσαλονίκης και της Λάρισας.

- Το 1888 λειτούργησε στην πόλη το πρώτο παράρτημα της γαλλικής Σχολής ‘’Alliance’’, όπου μαθήτευσε το μεγαλύτερο μέρος της εβραϊκής νεολαίας, ενώ στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ιδρύθηκαν πολλοί φιλανθρωπικοί, πολιτιστικοί και αθλητικοί Σύλλογοι .

Έντονη υπήρξε η δραστηριότητα των βολιωτών Εβραίων στην επαγγελματική και οικονομική ανάπτυξη του Βόλου, με πολλά εμπορικά και βιοτεχνικά καταστήματα αλλά και βιομηχανίες που απασχολούσαν ένα μεγάλο αριθμητικά δυναμικό εργαζομένων. Σημειώνεται η μεγάλη βιομηχανία υφασμάτων «Μουρτζούκου», το νηματουργείο Αδελφών Λεβή, το εργοστάσιο Αμών & Αζούζ, οι καπναποθήκες Ισαάκ Σαπόρτα, η Τράπεζα Βαρούχ-Λεβή και άλλες επιχειρήσεις οι οποίες δέσποζαν στην πόλη.

Μεγάλη υπήρξε επίσης η συμβολή των βολιωτών Εβραίων στην ίδρυση Ευαγών Ιδρυμάτων, πολιτιστικών και αθλητικών Συλλόγων και επαγγελματικών φορέων στις διοικήσεις των οποίων συμμετείχαν, όπως και στα Δημοτικά πράγματα της πόλης.

Ο Δήμος Βόλου για να τιμήσει τον τοπικό εβραϊσμό, έδωσε ονόματα σε δρόμους της πόλης όπως «Μωυσέως» (1892), «Παλαιστίνης» (1922), «Αβραάμ Μπεναρόγια» (1984) και «Αρχιραββίνου Μωϋσή Πέσαχ» (1993).

Η Κοινότητα το 1920 αριθμούσε περίπου 2.000 μέλη. Σταδιακά όμως ο αριθμός τους άρχισε να μειώνεται με την εγκατάστασή τους σε άλλες πόλεις ή τη μετανάστευση. Το 1940 υπήρχαν 872 μέλη,  ενώ σήμερα στην πόλη ζουν περίπου 70 Εβραίοι αποτελώντας μια οργανωμένη Κοινότητα, ενώ διατηρεί Συναγωγή και νεκροταφείο .

ΜΝΗΜΕΙΟ  ΘΥΜΑΤΩΝ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΟΛΟΥ

Τρίτη σε μέγεθος εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλίας αποτελεί η Ισραηλιτική Κοινότητα Τρικάλων . Η ακριβής χρονολογία εγκατάστασης των Εβραίων στα Τρίκαλα δεν είναι γνωστή, με πιθανότερη αυτή στα 1490. Ο 15^ος και ο 16^ος αιώνας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός για την Κοινότητα, καθώς η εγκατάσταση Εβραίων από την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σικελία και την Ουγγαρία οδήγησε σε θεαματική αύξηση του αριθμού των μελών της. Ο πληθυσμός ωστόσο, της εβραϊκής Κοινότητας στην πάροδο των αιώνων δεν διατηρήθηκε σταθερός .

Οι Εβραίοι των Τρικάλων ασχολούνταν με αστικά επαγγέλματα, όπως το εμπόριο βιοτεχνικών και αγροτικών προϊόντων, η υφαντουργία, η νηματουργία, η επεξεργασία δερμάτων και το μικρεμπόριο κρασιού, ενώ παράλληλα είχαν ιδρύσει τραπεζιτικά καταστήματα και τοκιστικά γραφεία, φιλανθρωπικούς συλλόγους και αστικές λέσχες συμβάλλοντας σημαντικά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. .

Στα Τρίκαλα στα τέλη του 19ου αιώνα λειτουργούσαν 3 Συναγωγές, οι οποίες παράλληλα εξυπηρετούσαν και τις ανάγκες της Εβραϊκής Κοινότητας Καρδίτσας.

Η εβραϊκή Κοινότητα Τρικάλων, αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας της πόλης, αριθμούσε τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου 500 περίπου μέλη . Ο αριθμός αυτός μεταπολε- μικά μειώθηκε σημαντικά και σήμερα στην πόλη ζουν περίπου 40 άτομα.

 

Η Ισραηλιτική Κοινότητα Καρδίτσας αποτελεί την τέταρτη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλίας, η οποία δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τη διάσπαση της Κοινότητας Τρικάλων, εξαιτίας των αντιεβραϊκών επεισοδίων που σημειώθηκαν εκεί. Η πρώτη οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Καρδίτσα  το 1898. Σε διάφορα χρονικά διαστήματα, ακολούθησαν και άλλες με αποτέλεσμα το 1940 να έχει δημιουργηθεί μια ολιγομελής κοινότητα 82 ατόμων που ασκούσαν εμπορικά επαγγέλματα, ενώ ορισμένοι ήταν τεχνίτες .

Η Κοινότητα Καρδίτσας, λόγω του ολιγάριθμου των μελών της και της απουσίας Συναγωγής, νεκροταφείου και ραβίνου, δεν αναγνωριζόταν επίσημα ως Κοινότητα αλλά υπαγόταν σε εκείνη των Τρικάλων. Τα μέλη της μετέβαιναν στη Συναγωγή Τρικάλων προκειμένου να παρακολουθήσουν τις λειτουργίες στις μεγάλες γιορτές, ενώ το Πάσχα συγκεντρώνονταν σε συγγενικά σπίτια για να τηρήσουν τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα.

Η εβραϊκή κοινότητα Καρδίτσας το 1940 αριθμούσε 82 μέλη. Σήμερα στην πόλη ζει μία τριμελής εβραϊκή οικογένεια .

Στυλιάνα Ντ. (Β4)

Οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από την εργασία «Η διάσωση των Εβραίων της Θεσσαλίας. Από την ατομική στη συλλογική μνήμη» της Καρρά Αποστολίας και   από την ιστοσελίδα της εβραϊκής κοινότητας Λάρισας και Βόλου.