Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Με αφορμή μια ταινία: Η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα"

Η εβραϊκή παρουσία στη Λάρισα

   Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας είναι πολύ αρχαία. Έχει ζωντανή παρουσία, πάνω από 1.900 χρόνια, όπως αναφέρουν πολλοί ιστορικοί και περιηγητές, οι οποίοι επισκέφτηκαν την πόλη και όπως φαίνεται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, που βρέθηκαν σε ανασκαφές της πόλης με σύμβολα εβραϊκά. Ήταν και είναι η πιο μεγάλη Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλίας και η τρίτη της Ελλάδας. Κατά καιρούς, δέχτηκε Εβραίους από την Ουγγαρία, Πολωνία κλπ., από την Ισπανία  και από την Πελοπόννησο (τους Μωραΐτι). Με την άφιξη στη Λάρισα των Ισπανοεβραίων (Σεφαραδίμ), που κατέφυγαν στην Ελλάδα, μετά την έξοδό τους από την Ισπανία, το 1492, η Κοινότητα πήρε την τελική της μορφή. Οι Ισπανοεβραίοι αναμίχθηκαν με τους ομοθρήσκους τους, τους μετέδωσαν την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τη γλώσσα τους και συνέβαλαν όχι μόνο στην εξέλιξη της Κοινότητας, αλλά και στην ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης. Αρχικά ίδρυσαν ξεχωριστή κοινότητα στη Λάρισα, αλλά αργότερα, με τη σωστή καθοδήγηση σοφών ραβίνων ενώθηκαν σε μία, που υπάρχει μέχρι σήμερα. Η Κοινότητα Λάρισας αναπτύχθηκε σημαντικά από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα και τότε πήρε και τον τίτλο «Μάντρε ντ’ Ισραέλ». Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ανακόπηκε η πρόοδός της. Το 1881, όταν η Λάρισα απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, η πόλη είχε πληθυσμό 13.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 2.200 ήταν Εβραίοι. Οι Εβραίοι της Λάρισας έμεναν και μένουν, ακόμα και σήμερα οι πιο πολλοί, στη συνοικία «έξι δρόμοι», γνωστή ως «εβραίικα», και είναι ενεργά ενταγμένοι στον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό ιστό της πόλης. Η εβραϊκή συνοικία είναι στο κέντρο της πόλης και σε μικρή απόσταση από τη Συναγωγή, το σχολείο και τα άλλα ιδρύματα της Κοινότητας.

   Η Εβραϊκή Κοινότητα Λάρισας διατηρούσε σε λειτουργία 7 συναγωγές, που είχαν ιδρυθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και υπήρχαν μέχρι λίγα χρόνια, πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα διασώζεται μόνο μία, η συναγωγή Ετς Χαγίμ (Δέντρο της Ζωής). Κτίστηκε το 1860 και είναι σε άριστη κατάσταση μετά από 3 παρεμβάσεις επισκευών και συντήρησης, που της έγιναν, με πρώτη και κυριότερη αυτή του 1947, μετά τον πόλεμο, αφού οι Γερμανοί την χρησιμοποίησαν για στάβλο. Διατήρησε όμως την αρχική παραδοσιακή, λιτή και επιβλητική μορφή της. Από το 1931 υπάρχει στην Κοινότητα Λάρισας εβραϊκό σχολείο που ιδρύθηκε και λειτουργεί με ειδικό νόμο του Ελληνικού κράτους σαν Δημόσιο, με τίτλο «8ο Δημοτικό Σχολείο Λαρίσης (Ισραηλιτικό)». Η Κοινότητα Λάρισας και πολύ πριν το 1931 διατηρούσε εβραϊκό σχολείο, όπου διδάσκονταν μόνο εβραϊκά από ραβίνους-δασκάλους. Επί Τουρκοκρατίας λειτουργούσε επίσης Ιεροσπουδαστήριο (Γιεσιβά) Πανεπιστημιακού επιπέδου, από όπου αποφοίτησαν σπουδαίοι Ραβίνοι-δάσκαλοι και θρησκευτικοί λειτουργοί. Δίπλα στη Συναγωγή υπήρχε το μεγάλο Ιεροδικείο Θεσσαλίας Μπεθ-Ντιν, του οποίου πρόεδρος διετέλεσε για πολλά χρόνια ο Αρχιραβίνος Συμεών Πέσσαχ. Στον ίδιο χώρο βρισκόταν και η κοινοτική βιβλιοθήκη με ανεκτίμητης αξίας παλιά δερματόδετα βιβλία, παπύρους και σπάνια κειμήλια, που λεηλατήθηκαν όλα από τους Γερμανούς. Για τις ανάγκες των πιστών της η Κοινότητα διέθετε και Τεβιλά (θρησκευτικό λουτρό).

   Πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχαν στη Λάρισα 1.020 εβραίοι. Στον πόλεμο έλαβαν μέρος πολλοί στρατευμένοι (μέλη της Κοινότητας) που πολέμησαν τον εχθρό σε πολλά μέτωπα. Αργότερα, πολλοί κατατάχτηκαν και στις ομάδες της Εθνικής Αντίστασης. Δέκα τρείς Λαρισαίοι Εβραίοι έπεσαν για την πατρίδα Ελλάδα. Στις 24 Μαρτίου 1944, οι Γερμανοί συνέλαβαν τους Εβραίους της Λάρισας και τους οδήγησαν στα στρατόπεδα θανάτου Άουσβιτς, Μπίργκεναου κλπ. Επέστρεψαν από εκεί μόνο 5 άτομα, ενώ 235 θανατώθηκαν. Στη μνήμη τους, η Κοινότητα και ο Δήμος Λάρισας αφιέρωσαν το Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων Κατοχής, που στήθηκε στο σημείο όπου συγκέντρωσαν οι Γερμανοί τους Εβραίους, στην ομώνυμη Πλατεία, στο κέντρο της πόλης (στη συμβολή των οδών Κύπρου και Κενταύρων). Η πλατεία δημιουργήθηκε σε οικόπεδο που προέκυψε από τη ρυμοτόμηση κοινοτικών ιδιοκτησιών. Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου έγιναν τον Απρίλιο του 1987.

Το 1999 ο Δήμος Λάρισας, με την οικονομική ενίσχυση της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Θεσσαλίας, ανήγειρε αναθηματική στήλη στη μνήμη της τραγικής μορφής της Άννας Φρανκ, στο πρόσωπο της οποίας τίμησε τα 1.500.000 παιδιά που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, σε άλλη πλατεία της πόλης, που πήρε το όνομά της και βρίσκεται στην οδό Ερυθρού Σταυρού. Σήμερα η κοινότητα έχει 330 μέλη και διαθέτει το μόνο δημόσιο Εβραϊκό σχολείο στην Ελλάδα. Λειτουργεί μόνο μία από τις συναγωγές της, ενώ ο μικρός αριθμός των μελών της έχει οδηγήσει σε μεικτούς γάμους. Ένα νέο νεκροταφείο αντικατέστησε το παλιό, που καταστράφηκε από τους Γερμανούς και η έκτασή του καταπατήθηκε. Η Συναγωγή λειτουργεί, με τον Σοφολογιότατο Ραβίνο κ. Ηλία Σαμπετάι, κάθε Παρασκευή βράδυ με ενεργό συμμετοχή των παιδιών του σχολείου, κάθε Σάββατο πρωί, και φυσικά όλες τις εβραϊκές γιορτές. Μέσα στη Συναγωγή γίνονται επίσης γάμοι, Μπαρ ή Μπατ Μιτσβά, Μπερίτ Μιλά, μνημόσυνα και οι επέτειοι του Ολοκαυτώματος, σε συνεργασία με τη Νομαρχία και στη συνέχεια με την Περιφέρεια, καθώς με νόμο ορίστηκε η 27η Ιανουαρίου ως Εθνική Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος και του Γιομ-Αατσμαούτ (ημέρα Ανεξαρτησίας του Κράτους του Ισραήλ).

Κατερίνα Μπ., Νικολέτα Ντ., Μαρία Π. (Β4)