Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μέχρι τον 16ο αι.
Παρόλο που οι ιστορικές αποδείξεις είναι περιορισμένες, πιστεύεται ότι οι πρώτοι Εβραίοι που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη ήρθαν από την Αλεξάνδρεια το 140. Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου δημιουργήθηκε μία Εβραϊκή κοινότητα. Τα μέλη της ήταν συγκεντρωμένα στην περιοχή γύρω από το λιμάνι της πόλης. Το κέντρο της κοινωνικής και θρησκευτικής τους ζωής ήταν η Συναγωγή τους. Επίσης, οι Ρωμαίοι παραχώρησαν αυτονομία στην Εβραϊκή κοινότητα, της οποίας τα μέλη διέμεναν σε διάφορα μέρη της πόλης και δεν ήταν πια συγκεντρωμένα γύρω από το λιμάνι. Είναι έμποροι, τεχνίτες ακόμα και αγρότες και καλλιεργητές μεταξιού. Επιπλέον, μετά τη διάσπαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395, η Θεσσαλονίκη έγινε η δεύτερη πιο σημαντική πόλη στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μετά την Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, στην προσπάθειά τους να «εκχριστιανίσουν» τους υποτελείς τους, ήταν εχθρικοί προς τις εβραϊκές κοινότητες στην επικράτειά τους και ειδικά στην κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Ο Κωνσταντίνος ο Μέγας και ο Θεοδόσιος Β’ επέβαλαν αντι-εβραϊκούς νόμους. Ο Ιουστινιανός Α’ απαγόρευσε τη δημόσια εκπλήρωση των «μιτσβότ» (θρησκευτικές εντολές). Απαγόρευσε την απαγγελία (καθημερινή προσευχή) και στο φημισμένο Ιουστινιανό Κώδικα οι Εβραίοι χαρακτηρίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Μάλιστα, εξέδωσε διάταγμα ώστε το Πέσαχ (Εβραϊκό Πάσχα) να γιορτάζεται μετά από το Ελληνικό Ορθόδοξο Πάσχα. Ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδόνας και ο Λέων Στ’ ο Σοφός ανάγκασαν τους Εβραίους να αλλάξουν θρησκεία ή να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ένας από τους ελάχιστους αυτοκράτορες που φέρθηκε ευνοϊκά στους Εβραίους ήταν ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Πρώτης Σταυροφορίας ελάφρυνε τους φόρους που βάραιναν τους Εβραίους. Παρ’ όλες τις ταλαιπωρίες που υπέστη κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου, η Εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης άκμασε. Οι περισσότεροι από τους Εβραίους ήταν έμποροι και ασχολούνταν ιδιαίτερα με το εμπόριο του μεταξιού. Ως τα μέσα του 16ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είχε γίνει το Εβραϊκό κέντρο της Ευρώπης. Τέλος καταδιωκόμενοι Εβραίοι απ’ όλη την Ευρώπη έρχονται στη Θεσσαλονίκη για να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή.
Αντώνης Πρ., Β4
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης τον 17ο και 18ο αι.
Στις αρχές του 17ου αιώνα η πόλη υπέφερε από πανδημίες και πυρκαγιές προκαλώντας την μετανάστευσή τους .Έτσι κατέληξαν να ζούνε μόνο 30.0000 Εβραίοι δηλαδή περίπου ο μισός πληθυσμός της πόλης. Οι Εβραίοι συνέχιζαν να εξάγουν διάφορα. Πολλές Εβραίες γυναίκες δούλευαν. Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα σημειώθηκε παρακμή στο εμπόριο που οφείλεται στην παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου είχε εμπλακεί σε διάφορους πολέμους με άλλες χώρες και λαούς.
Παρόλα αυτά τα προβλήματα, η Θεσσαλονίκη παρέμενε το κέντρο των θρησκευτικών σπουδών και της Αλαχά. Ο φημισμένος Ρ. Χαϊμ Σαμπετάι, αυθεντία στην Αλαχά (πέθανε το 1647), δημιουργός της «Tora haHayyim», έζησε στην πόλη κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 17ου αιώνα. Aharon» και ο Δαυίδ Κονφόρτε, δημιουργός του «Kore ha-Dorot». Η Θεσσαλονίκη έγινε επίσης κέντρο του Εβραϊκού Τύπου. Ήδη από το 1512 ο Δον Γιουδά Γκεδαλιά τύπωσε στη Θεσσαλονίκη μία Τανάχ (Παλαιά Διαθήκη) με περουσίμ (ερμηνείες) του Ράσι και του Όνκελος. Η οικογένεια Σοντσίνο μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη το 1525 και εκεί εκτύπωσε το γνωστό πλήρες Ταλμούδ των Σοντσίνο. Στα επόμενα χρόνια, η Κοινότητα η ίδια δημιούργησε δικούς της εκδοτικούς οίκους για την έκδοση των σιντουρίμ (προσευχολόγια). Ένας απ’ αυτούς τους εκδοτικούς οίκους που ιδρύθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα- το Ίδρυμα Α Χαϊμ- υπάρχει μέχρι σήμερα συνεχίζοντας να εκδίδει βιβλία Εβραϊκού περιεχομένου.
Το 1680, 30 συναγωγές συγχωνεύτηκαν σε μία υπό την ηγεσία ενός ανώτατου συμβουλίου που το αποτελούσαν τρεις ραβίνοι και επτά προύχοντες. Οι τρεις ραβίνοι εκλέγονταν ισόβιοι και δεν μπορούσαν να αντικατασταθούν αν δεν είχαν πεθάνει και οι τρεις. Την πρώτη τριανδρία αποτελούσαν ο Μοσέ Χαΐμ Σαμπετάι, ο Αβραάμ ντε Μποτόν και ο Ελιγιά Κόβο. Ένα ακόμα σημαντικό βήμα ήταν η αναδιοργάνωση όλων των ραβινικών δικαστηρίων σε τρία σώματα με τους ακόλουθους άξονες : ζητήματα γάμου, ενοίκια και περιουσιακά (χαζακότ) και, τέλος, τελετουργικά ζητήματα (ισούρ βεετέρ). Κάθε Μπετ Ντιν [ραβινικό δικαστήριο] το αποτελούσαν τρεις ραβίνοι οι οποίοι εκλέγονταν από την τριανδρία. Αυτοί διακρίνονταν για την αμεροληψία τους και πολλοί Μουσουλμάνοι ή Έλληνες προτιμούσαν να εκδικάζουν τις υποθέσεις που είχαν με Εβραίους σ’ αυτά τα δικαστήρια παρά στα Τούρκικα.
Το 18ο αιώνα, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπεφτε σε παρακμή, η οικονομική κατάσταση της κοινότητας χειροτέρευε και οι Γάλλοι έμποροι άρχισαν να κερδίζουν τον έλεγχο σε διάφορους τομείς της εργασίας. Το 1720-30 Πορτογάλοι Μαρράνος επονομαζόμενοι «Φράγκοι» μετανάστευσαν στη Θεσσαλονίκη. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν πολύ μορφωμένοι και ανάμεσά τους υπήρχαν έμποροι και τραπεζίτες. Αυτοί δεν πλήρωναν φόρους στο Σουλτάνο, διότι θεωρούνταν διερμηνείς των προξένων. Αρχικά αρνούνταν επίσης να πληρώνουν τους σχετικούς φόρους στην Εβραϊκή κοινότητα αλλά, μετά την απόφαση της διοικούσας επιτροπής, ενέδωσαν στις απαιτήσεις την κοινότητας. Ο Εβραϊκός πληθυσμός εκείνη την περίοδο ήταν μεταξύ 25.000 και 30.000. Ωστόσο, και οι θρησκευτικές και οι κοσμικές σπουδές παρουσίασαν ύφεση και μόνο η μελέτη της Καμπαλά ανθούσε ακόμα.
Άγγελος Χ., Β4
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης το 19ο αι.
Προς το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα,
οι Τουρκικές τοπικές αρχές της πόλης δρομολόγησαν μια περαιτέρω επέκταση της
πόλης. Ένα νέο λιμάνι χτίστηκε το 1889, γεγονός που βοήθησε στην ανάπτυξη του
εμπορίου. Η Ευρωπαϊκή κουλτούρα και τεχνολογία άρχισαν επίσης να εισρέουν στη
Θεσσαλονίκη. Η δυτική επίδραση βοήθησε στην ανάπτυξη του εμπορίου και το 1886
ιδρύθηκε η Τράπεζα της Θεσσαλονίκης. Η Χεβρά Καντίμα -οργάνωση για τη διάδοση
της Εβραϊκής γλώσσας- ιδρύθηκε το 1899 και ο φημισμένος δάσκαλος Ισαάκ Επστάιν
κλήθηκε στη Θεσσαλονίκη για να διδάξει Εβραϊκά. Πολλές εφημερίδες, λογοτεχνικά
περιοδικά και δελτία διαφόρων θρησκευτικών ή Σιωνιστικών οργανισμών, γραμμένα
στα Ισπανοεβραϊκά, στα Γαλλικά, στα Εβραϊκά και στα Ελληνικά, συνέχισαν να
εκδίδονται μέχρι την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αθηνά Τ., Β4
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σήμανση Τοπόσημου της Πλατείας Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη, (προσωπικό αρχείο: Χιωτέρη Κατερίνα, 2019 ). |
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης κατά το Β'ΠΠ
Όλα ξεκίνησαν στις 9 Απριλίου1941 όταν οι πρώτες στρατιωτικές Γερμανικές φάλαγγες εισέβαλαν στην Θεσσαλονίκη. Άρχισαν το έργο τους με την αναστολή μιας Εβραϊκής εφημερίδας και συνέχισαν και με άλλες παρόμοιες πράξεις όπως για παράδειγμα την σύλληψη του Διοικητικού κέντρου της κοινότητας. Το καλοκαίρι του 1942 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας όλοι οι Εβραίοι της πόλης που ήταν 18 μέχρι 45 ετών για καταναγκαστικές εργασίες. Σωτήριες προς το παρόν φάνηκαν οι διαπραγματεύσεις της Ισραηλιτικής κοινότητας με τους Γερμανούς κατά τις οποίες έγινε απαλλαγή των καταναγκαστικών εργασιών έναντι του εξωφρενικού ποσού των δυόμισι δισεκατομμυρίων δραχμών. Μία από τις πιο ατιμωτικές πράξεις κατά των Εβραίων ήταν τον Δεκέμβριο του 1942 όταν οι κατακτητές μετέτρεψαν το αιώνιο νεκροταφείο των Εβραίων σε λατομείο. Στις 8 Φεβρουαρίου 1943 η κατάσταση φαίνεται να είναι ανεξέλεγκτη αφού δίνεται διαταγή που υποχρεώνει τους Εβραίους και τα μαγαζιά τους να σημαδευτούν με το κίτρινο άστρο του Δαυίδ. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης γνωρίζουν για πρώτη φορά την έννοια γκέτο από κοντά. Τρεις ήταν οι πιο αυστηροί κανόνες που κανένας τους δεν έπρεπε να παραβεί. Πρώτον απαγορευόταν κάποιος Εβραϊκής καταγωγής να περπατήσει στους δρόμους μετά τη δύση του ηλίου. Δεύτερον όποιος άλλαζε κατοικία θεωρούνταν λιποτάκτης και τον πυροβολούσαν εν ψυχρώ. Τέλος κανένας Εβραίος δεν είχε το δικαίωμα χρήσης του τηλεφώνου ή του τραμ. Οι μαύρες σελίδες στην ιστορία των Εβραίων ξεκινούν να γράφονται στις 14 Μαρτίου όπου με διαταγή οι Εβραίοι συγκεντρώθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό με προορισμό την Πολωνία . Μη θέλοντας να δείξουν τις διαθέσεις τους οι Γερμανοί είχαν ως αιτία του ταξιδιού την αναζήτηση νέου καλύτερου σπιτικού. Η δεύτερη αναχώρηση έγινε δύο μέρες αργότερα και στην συνέχεια καθημερινά. Στην πραγματικότητα όλα αυτά τα τρένα κατευθύνονταν προς τα μισητά στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς του Μπίρκενάου και του Ματχάουζεν. Η τελευταία αποστολή ήταν στις 7 Απριλίου του 1943. Περίπου 44 χιλιάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης απελάθηκαν εκείνη την μοιραία χρονιά. Λιγοστοί από αυτούς βρήκαν καταφύγιο με τη βοήθεια του χριστιανικού πληθυσμού. Τον Οκτώβριο του 1944 η Θεσσαλονίκη επανακτήθηκε από την Ελλάδα και μόνο λίγοι Εβραίοι επέστρεψαν πίσω. Σήμερα υπάρχει μία κοινότητα και δύο συναγωγές. Εις μνήμην των νεκρών βρίσκονται τρία μνημεία . Ένα το μνημείο του Ολοκαυτώματος, ένα του παλαιού και ένα του καινούριου νεκροταφείου.
Γιάννης Ψ., Β4
ΠΗΓΕΣ: Επίσημοι ιστότοποι ισραηλητικών κοινοτήτων
Θεσσαλονίκης: https://www.jct.gr/
http://thessalonikijewishlegacy.com/presence_EL.html
Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης: http://www.jmth.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.