Ιστορία και άλλα δαιμόνια: "Η Γλώσσα του Καζαντζάκη- Αποφθέγματα – Μεταφράσεις των έργων του"- Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Βίος και Πολιτεία του Νίκου Καζαντζάκη- 2017: Έτος Καζαντζάκη"

Κυριακή 12 Μαρτίου 2017

"Η Γλώσσα του Καζαντζάκη- Αποφθέγματα – Μεταφράσεις των έργων του"- Πολιτιστικό Πρόγραμμα: "Βίος και Πολιτεία του Νίκου Καζαντζάκη- 2017: Έτος Καζαντζάκη"

Αθανασιάδης Χαράλαμπος, Γκουλιαβέρας Βάιος, Δουγαλή Ευαγγελία, Δραγατσίκα Μαγδαληνή, Δρίζης Σωτήρης, Ζουπάνη Αντρέας

1. Η ιδιοτυπία της γλώσσας του Καζαντζάκη

Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι ζωντανός, νευρώδικος και αψύς. Η γλώσσα του είναι δημοτική, ιδιότυπη με πολλούς γλωσσικούς ιδιωματισμούς, νεολογισμούς και εξεζητημένες εκφράσεις που πολλοί τις θεώρησαν επιτηδευμένες. Όλα αυτά όμως αντισταθμίζονται από τις εξαιρετικές περιγραφές και τη δύναμη των σκηνών, όπου ο αναγνώστης παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον την αντιπαράθεση χαρακτήρων και συνειδήσεων.

Χαρακτηριστική της ιδιοτυπίας και των νεολογισμών αποτελούν οι μεταφράσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας του Όμηρου, οι οποίες έγιναν σε συνεργασία με τον γνωστό κλασικό φιλόλογο και ομηριστή I. Θ. Κακριδή, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.

Το αρχαίο κείμενο που σε υποχρεώνει να ακολουθήσεις σχήματα, τύπους, συνθέσεις, λέξεις και νοήματα που προϋπάρχουν, και ιδιαίτερα το ομηρικό επίθετο, που συχνά ξαναεμφανίζεται σε τυπικές εκφράσεις, και συχνά σε διαφορετικές θέσεις, είναι πάρα πολύ δύσκολο να μεταφρασθεί, όπως: (Διός) αιγιόχοιο, ευρύ κρείων (Αγαμέμνων) (νήες) είσαι, ή μιλτοπάρηοι ή επήρετμοι, εσθλοί (εταίροι), (Ηώς) ηριγένεια ή ροδοδάκτυλος, (Ήρη) χρυσόθρονος ή λευκώλενος, (Ζευς) νεφεληγερέτα, (θυμόν) ταλαπενθέα ή μεγαλήτορα, (Οδυσσεύς) πολύμητις, (Αχιλλεύς) πόδας ωκύς, (έπεα) πτερόεντα, (θεοί) 'ρεία ζώοντες, (κεραυνόν) άργητα, (βασιλεύς) σκηπτούχος, (Ερμής) χρυσόρραπις, (Φθίην) ερίβωλον, διογενές (Λαερτιάδη), και σε διαφόρους συχνά τύπους, είναι πάρα πολύ δύσκολο να μεταφρασθεί.

Ο Καζαντζάκης στη μετάφρασή του χρησιμοποιεί και αυτός πολλές ιδιωματικές λέξεις ιδιαίτερα, η προέλευση των οποίων και οι κατηγορίες στις όποιες ανήκουν (επίθετα, ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα), ο τομέας της ζωής από τον οποίο είναι παρμένες (ναυτικός, ψαράδικος, ποιμενικός, γεωργικός, σπιτικός) αφηρημένες ή συγκεκριμένες, η σωστή ή μεταφορική χρήση τους απαιτούν πολλή μεγάλη ανάλυση και εμβάθυνση τόσο από τους αναγνώστες όσο και από φιλολόγους και γλωσσολόγους.

2. Αποφθέγματα

Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ο μεγαλύτερος Έλληνας συγγραφέας των νεότερων χρόνων. Υπήρξε επίσης φιλόσοφος, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας και άφησε επίσης πίσω του πολλές αξιομνημόνευτες και σοφές φράσεις, που είπε κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ορισμένες από αυτές καταγράφονται παρακάτω:

• Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος.

• Μια αστραπή η ζωή μας… μα προλαβαίνουμε

• Ό,τι δεν συνέβη ποτέ, είναι ό,τι δεν ποθήσαμε αρκετά.

• Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα.

• Αν μια γυναίκα κοιμηθεί μόνη, ντροπιάζει όλους τους άντρες.

• Ο σωστός δρόμος είναι ο ανήφορος.

• Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες, κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει.

• Η πέτρα, το σίδερο, το ατσάλι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει.

• Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή.

• Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ…

• Ολάνθιστος γκρεμός της γυναικός το σώμα.

• Τα τετραθέμελα του κόσμου τούτου: ψωμί, κρασί, φωτιά, γυναίκα.

• Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα.

• Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη, σαν την ψυχή μου, να της ξομολογηθώ

• Tι θα πει λεύτερος; Αυτός που δεν φοβάται το θάνατο.

• Η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την κάνουν αθάνατη.

• Η φυγή δεν είναι νίκη, τ’ όνειρο είναι τεμπελιά, και μόνο το έργο μπορεί να χορτάσει την ψυχή και να σώσει τον κόσμο.

• Η ζωή όλη είναι μια φασαρία. Μόνο ο θάνατος δεν είναι. Η ζωή είναι όταν λύνεις το ζωνάρι σου και ζητάς φασαρίες.

• Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει.

• Aπό τα καλά κερδεμένα παίρνει ο διάολος τα μισά – από τα κακά κερδεμένα, παίρνει και το νοικοκύρη.

• Δεν τον φοβάμαι το Θεό, αυτός καταλαβαίνει και συχωρνάει. Τους ανθρώπους φοβάμαι. Αυτοί δεν καταλαβαίνουν και δε συχωρνούν.

• Aλίμονο σε όποιον ζει στην έρημο και θυμάται του κόσμου.

• Tίποτα γενναίο δεν μπορεί ο άνθρωπος να κάμει στον κόσμο, αν δεν υποτάξει τη ζωή του σ’ έναν Αφέντη ανώτερό του.

• Η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο -ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχικό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο.

• Αυτό που θέλω ν’ αφήσω πίσω μου είναι ένα καμένο κάστρο. Τίποτ’ άλλο δε θέλω ν’ αφήσω.

• Κάθε Έλληνας που δεν παίρνει, ας είναι και μια φορά στη ζωή του, μια γενναία απόφαση, προδίνει τη ράτσα του.

• Είδα κάποτε μια μέλισσα πνιγμένη μέσα στο μέλι και κατάλαβα.

• Όλα μάταια, και μόνο η πράξη, σαν το κρασί, μας ξεγελάει και μας σηκώνει λίγο.

• Τι φοβερός ανήφορος από τον πίθηκο στον άνθρωπο, από τον άνθρωπο στον Θεό.

• Η αιωνιότητα είναι ποιότητα, δεν είναι ποσότητα, αυτό είναι το μεγάλο, πολύ απλό μυστικό.

• Τι με ρωτάς για την καρδιά του αμαρτωλού; Εγώ κατέχω την καρδιά του ενάρετου, κι είναι όλοι οι δαιμόνοι μέσα.

3. Mεταφράσεις του έργου του

Η διεθνής απήχηση και η διαχρονική ανταπόκριση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη αποδεικνύεται από την πληθώρα των εκδόσεών του σε ξένες γλώσσες, διαλέκτους και ιδιώματα, που τον καθιερώνουν ως τον πιο πολυμεταφρασμένο Νεοέλληνα συγγραφέα παγκοσμίως. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) καταγράφει περισσότερες από 580 εκδόσεις ξένων μεταφράσεων έργων του Νίκου Καζαντζάκη διεθνώς σε περισσότερες από πενήντα γλώσσες, και ο αριθμός αυτός διαρκώς αυξάνεται. Στα έργα του ο κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως ηλικίας, χρώματος, φυλής, εθνικότητος, θρησκείας, βρίσκει απαντήσεις στα ερωτήματα και στους προβληματισμούς του.

Τα πιο πολυμεταφρασμένα έργα του είναι τα μυθιστορήματά του

(Ζορμπάς, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Αδερφοφάδες, Καπετάν Μιχάλης, Τελευταίος πειρασμός, Ο φτωχούλης του Θεού), όμως έχουν επίσης μεταφραστεί και θεατρικά του, ταξιδιωτικά, παιδικά όπως «Στα παλάτια της Κνωσού», ή ακόμη και φιλοσοφικά όπως η διατριβή του «Ο Φ. Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας» ή «Η Ασκητική».

4. Υποδοχή - επίδραση του έργου του Καζαντζάκη σε παγκόσμιο επίπεδο

Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη έχει σημειώσει τόσο ευρεία διάδοση, έχει βρει τόσο βαθιά απήχηση στις ψυχές ανθρώπων διαφόρων εθνικοτήτων και ανόμοιων πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, επιβλήθηκε και καταξιώθηκε στα χρόνια μας, απέκτησε παγκόσμια φήμη και κέρδισε μεγάλες πιθανότητες να παραμείνει κλασικό στη ροή των αιώνων, ένα έργο δηλαδή πάντα επίκαιρο, αυτό οφείλεται στο στέρεο φιλοσοφικό του υπόβαθρο που κρατά πάντα σταθερά ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ο Καζαντζάκης είναι ίσως μοναδικό φαινόμενο εργατικότητας στα ελληνικά γράμματα και από τα παραγωγικότερα πνεύματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Οδύσειά του αναπτύσσονται ιδέες που υπάρχουν συμπυκνωμένες στην Ασκητική του και που είναι διάχυτες σ’ όλα του τα έργα. Η Αναφορά στον Γκρέκο αποτελεί κι αυτή μια συνοπτική έκθεση των αντιλήψεων του γύρω από τον κόσμο και τη ζωή.

Η ορμητική σκέψη του, η χειμαρρώδης γλώσσα, η απαράμιλλη εκφραστική ικανότητα, η δημιουργική φαντασία, η βαθιά αίσθηση της πραγματικότητας και προπάντων η λογική τεκμηρίωση των απόψεών του τον ανέδειξαν δικαιολογημένα σ’ ένα από τα λαμπρότερα και καθολικότερα πνεύματα όλων των εποχών.

Όπως βλέπουμε, λοιπόν, από όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη έχουν διαδοθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη και διαβάζονται μέχρι και σήμερα από ανθρώπους κάθε ηλικίας, κάθε χρώματος και κάθε εθνικότητας, επηρεάζοντας την σκέψη και την συνείδηση του αναγνώστη. Γι’ αυτό, άλλωστε, δικαίως ο Καζαντζάκης παραμένει ένας από τους πιο διαχρονικούς Νεοέλληνες συγγραφείς με τεράστια απήχηση στο εξωτερικό.

5. Βραβεύσεις

Σημειώνοντας πολλά χρόνια αφοσίωσης στα έργα του και εφόσον αυτά είχαν απόλυτη επιτυχία σε παγκόσμιο επίπεδο, ο Νίκος Καζαντζάκης έφτασε στο σημείο να ανταμειφθεί για τους κόπους του, αποκτώντας διαφόρων ειδών βραβεία και διακρίσεις.

1907. Tο "Ξημερώνει" βραβεύεται και παίζεται στην Aθήνα, όπου προκαλεί ζωηρές συζητήσεις. O νέος Kαζαντζάκης γίνεται διάσημος σε μια νύχτα.

1956. Tον Iούνιο ο Kαζαντζάκης παίρνει το Bραβείο Eιρήνης στη Bιέννη. Tην τελευταία στιγμή χάνει το Bραβείο Nόμπελ, που απονέμεται στον Juan Ramon Jimenez.