"Μαρτυρικά Χωριά της Κοζάνης": Πύργοι Εορδαίας και Σέρβια (Εργασία στην τοπική ιστορία)

Ως "μαρτυρικά χωριά" χαρακτηρίζονται στην Κοζάνη τα χωριά που έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές από ξένους εισβολείς ή κατακτητές σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων. Ο χαρακτηρισμός αυτός γίνεται επίσημα με προεδρικό διάταγμα. Αφορά συχνότερα οικισμούς που έχουν υποστεί καταστροφές την περίοδο της Κατοχής (1941-1944). 

 Πύργοι Εορδαίας

Ως μεγάλο κεφαλοχώρι, οι Πύργοι έχουν ιστορία από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους. Σε κοντινή προς το χωριό τοποθεσία («Γκραντ») μαρτυρείται από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα (επιγραφές, νομίσματα, τάφοι) η ύπαρξη αρχαίου οικισμού, οχυρωμένου κατά την ελληνιστική και υστερορωμαϊκή περίοδο, ο οποίος είχε τον έλεγχο ενός σπουδαίου δρόμου που οδηγούσε από την Εορδαία στην Κάτω Μακεδονία.
.Από τον Μεσαίωνα, η Κατράνιτσα αποτέλεσε κομβικό σημείο της ευρύτερης περιοχής, με δραστήριους κατοίκους, με έφεση στα γράμματα και το εμπόριο. Επί Τουρκοκρατίας μάλιστα άκμασε σε τέτοιο βαθμό, που οι Τούρκοι την αποκαλούσαν "Κιουτσούκ Σταμπούλ" (Μικρή Κωνσταντινούπολη) και το Πατριαρχείο την αναβάθμισε σε τοπική επισκοπή.

Το 1737 γεννήθηκε στους Πύργους ο μεγαλέμπορος της Βιέννης και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, Χρήστος Μάνος, γενάρχης της οικογενείας Χρηστομάνου. Κατά την επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι των Πύργων ξεσηκώθηκαν και το Μάρτιο του 1822, 150 αγωνιστές υπό τον Μπλατσιώτη οπλαρχηγό Καραμήτσο, εξόντωσαν μεγάλες Οθωμανικές δυνάμεις στην περιοχή. Στην εξέγερση της Νάουσας συμμετείχε ο Κατρανιτσιώτης οπλαρχηγός Δημήτριος Σιουγκάρας με τα τέσσερα αδέλφια του και 45 Κατρανιτσιώτες μαχητές. Επίσης, Κατρανιτσιώτικη ήταν η οικογένεια Λιάμπα, μέλη της οποίας (όπως οι αδελφοί Εμμανουήλ, Στέργιος, Κωνσταντίνος και Γεώργιος), αγωνίστηκαν και σκοτώθηκαν στην καταστροφή της Νάουσας το 1822.

Από τους Πύργους κατάγονταν επίσης ο καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Δαμιανός Γεωργίου Δράσκας και ο Ιωάννης Καραμάτας (1864-1913), σημαντικός παράγοντας της Ελληνικής παροικίας του Σεμλίνου (Ζεμούν) και ιδρυτής του πρώτου Ελληνικού τυπογραφείου της Σερβίας (εγγονός του ήταν ο διακεκριμένος μαθηματικός του 20ου αιώνα Γιοβάν Καραμάτα). Κατρανιτσιώτης ήταν και ο μεγάλος διπλωμάτης και νομικός Πέτρος Ίτσκος που συνέβαλε στη δημιουργία του Σερβικού κράτους.

Από τους Πύργους ήταν ο κλέφτης Γούτας που έδρασε γύρω στο 1740 σε όλη την Δυτική και Κεντρική Μακεδονία με ορμητήριο το Βέρμιο. Συνελήφθη το 1747 στη Βέροια.

Στην περίοδο του Μακεδονικού αγώνα, η κωμόπολη Κατράνιτσα χρησιμοποιούνταν από τα Ελληνικά αντάρτικα σώματα σαν βάση εξόρμησης. Από την Κατράνιτσα κατάγονταν ο ηγέτης του βόρειου Ελληνισμού, φαρμακοποιός Φίλιππος Καπετανόπουλος που δραστηριοποιούνταν στο Μοναστήρι κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Η μέρα  της ναζιστικής θηριωδίας. (24/4/1944)

Στις 24 Απριλίου του 1944, στους Πύργους, έλαβε χώρα το μεγαλύτερο ολοκαύτωμα Ελλήνων  (μετά απ' αυτό των Καλαβρύτων) από τους Γερμανούς ναζιστές και τους Έλληνες συνεργάτες τους. Τα γεγονότα του Απριλίου του 1944 έγιναν αργότερα θέμα δεκάδων ντοκιμαντέρ και εκπομπών και προκάλεσαν παγκόσμια συγκίνηση, ενώ διερευνήθηκε ο ρόλος όλων των εμπλεκόμενων πλευρών. Εκτός από τις λεηλασίες, τις πυρπολήσεις και τις άλλες καταστροφές 318 άνδρες, γυναίκες και παιδιά θανατώθηκαν και κάηκαν ζωντανοί. . Οι επιζήσαντες υποχρεώθηκαν να περπατήσουν έως την Πτολεμαΐδα και η κωμόπολη καταστράφηκε ολοσχερώς. Κάθε χρόνο στους Πύργους δίνει το παρών του στο καθιερωμένο μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σέρβια

Η Βυζαντινή πόλη των Σερβίων είχε την Ακρόπολη, την Άνω Πόλη και την Κάτω Πόλη. Υπήρχαν δηλαδή τρία τείχη άμυνας για τους επιδρομείς, τα οποία προφύλασσαν ταυτόχρονα το στρατιωτικό διοικητή που ζούσε στην Ακρόπολη, τόσο από τους εξωτερικούς, όσο και από τους εσωτερικούς εχθρούς. Στην κάτω πόλη ζούσαν οι αγρότες και οι εργάτες, στην άνω πόλη διέμενε η μεσαία τάξη και στην Ακρόπολη ο Στρατιωτικός διοικητής, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Καντακουζηνός: «Το δε τρίτον, άκρα ον, το άρχοντι ανείται».

Το Κάστρο των Σερβίων κτίστηκε μεταξύ (560-650 μ.Χ.), δηλαδή στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου.

Η Ακρόπολη κάλυπτε 2,5 στρέμματα και σήμερα σώζονται -με μεγάλες φθορές- οι Πύργοι, που ξεπερνούσαν τα 20 μέτρα ύψος, μεγάλα τμήματα από τα τείχη και ίχνη κτισμάτων.

Η Άνω Πόλη κάλυπτε 20 στρέμματα. Σώζονται οι βάσεις πολλών κατοικιών και τα τείχη που την περιέβαλλαν, που είχαν σχήμα πολυγωνικό, με πύργους στρογγυλούς και ορθογώνιους που ακολουθούσαν την κλίση του λόφου.

Η Κάτω Πόλη κάλυπτε 75 στρέμματα. Σώζονται τείχη, τμήμα της κεντρικής υψηλής πύλης του Κάστρου, τμήματα Υδραγωγείων, πολλά ερείπια και ίχνη σπιτιών και εκκλησιών. Τρεις μάλιστα εκκλησίες σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση με πολλές σπάνιες και θαυμάσιες τοιχογραφίες. Είναι η μεγάλη Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία (11ου αιώνα) που πιθανολογείται από τους ειδικούς ότι είναι του Αγίου Δημητρίου, η εκκλησία του Προδρόμου Ιωάννη και το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, σκαρφαλωμένο σαν περιστεροφωλιά σε ένα άγριο και απόκρημνο βράχο, με φανταστική θέα.

Η Βυζαντική πόλη των Σερβίων ήταν έδρα επισκοπής από τον 8ο μ.χ αιώνα μέχρι τον 16ο περίπου αιώνα με καθεδρικό ναό την μεγάλη Βασιλική Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

Σημαντικά γεγονότα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής

·        1941: Στις 13 Απριλίου οι Γερμανοί βομβαρδίζουν τα Σέρβια.

·        1941: Στις 15 Απριλίου οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τα Σέρβια και εγκαθιστούν μόνιμη φρουρά.

·        1943: Τον Φεβρουάριο οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τα Σέρβια.

·        1943: Αρχές Μαρτίου, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, δυνάμεις της "Εθνικής Αντίστασης" πυρπολούν τη μεγάλη Γέφυρα του Αλιάκμονα. Αυτό είχε ως συνέπεια τον εγκλωβισμό στο χώρο της ιταλικής φάλαγγας που όδευε προς Σιάτιστα.

·        1943 : Στις 6 Μαρτίου φθάνοντας οι Ιταλοί στα Σέρβια αρχικά καίνε τα σπίτια που βρίσκονται στο δρόμο . Βρίσκοντας στη συνέχεια κατεστραμμένη τη γέφυρα αναγκάζονται να στρατοπεδεύσουν οπότε και  προχώρησαν στην ολοκληρωτική πυρπόληση της πόλης ακόμα και των τριών εκκλησιών. Από εκείνη την καταστροφή που κράτησε δυο ολόκληρες μέρες τίποτε δεν έμεινε όρθιο εκτός από το καμπαναριό του ναού της Αγίας Κυριακής.

Οι Μαθητές :

-Μουτσιούνας Παναγιώτης

-Παπαδόπουλος Χαράλαμπος

-Μπουϊκλής Άγγελος

-Παπαδόπουλος Αθανάσιος

Oι πηγές :

Βικιπαίδεια ,Google Images

https://kars1918.wordpress.com/2014/05/22/pyrgoi/