ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ (ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ-ΓΛΩΣΣΑ Γ' ΕΠΑΛ)

Τα παραθετικά των επιθέτων

οι βαθμοί του επιθέτου
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
			σχετικός	απόλυτος
	απλώς μια ιδιότητα	σύγκριση με άλλο	σύγκριση με όλα	η ιδιότητα στο μεγαλύτερο βαθμό
μονολεκτικά	έξυπνος	εξυπνότερος		εξυπνότατος πανέξυπνος
περιφραστικά		πιο έξυπνος	ο εξυπνότερος ο πιο έξυπνος	πολύ έξυπνος πάρα πολύ έξυπνος

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ονομάζονται παραθετικά των επιθέτων. Αυτά σχηματίζονται είτε μονολεκτικά είτε περιφραστικά (με περισσότερες λέξεις).

ΑΝΩΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ θετικός συγκριτικός σχετικός υπερθετικός απόλυτος υπερθετικός μονολεκτικά περιφραστικά μονολεκτικά περιφραστικά μονολεκτικά περιφραστικά απλός απλούστερος πιο απλός ο απλούστερος ο πιο απλός απλούστατος πολύ απλός γέρος γεροντότερος πιο γέρος ο γεροντότερος ο πιο γέρος πολύ γέρος κακός χειρότερος πιο κακός ο χειρότερος ο πιο κακός χείριστος κάκιστος πολύ κακός καλός καλύτερος πιο καλός ο καλύτερος ο πιο καλός κάλλιστος άριστος πολύ καλός κοντός κοντύτερος πιο κοντός ο κοντύτερος ο πιο κοντός κοντότατος πολύ κοντός λίγος λιγότερος ο λιγότερος ο πιο λίγος ελάχιστος πολύ λίγος μακρύς μακρύτερος πιο μακρύς ο μακρύτερος ο πιο μακρύς μακρύτατος πολύ μακρύς μεγάλος μεγαλύτερος πιο μεγάλος ο μεγαλύτερος ο πιο μεγάλος μέγιστος πολύ μεγάλος μικρός μικρότερος πιο μικρός ο μικρότερος ο πιο μικρός ελάχιστος πολύ μικρός πολύς περισσότερος πιο πολύς ο περισσότερος ο πιο πολύς πλείστος πάρα πολύς πρώτος πρωτύτερος ο πρωτύτερος πρώτιστος Παραθετικά που προέρχονται από άλλα μέρη του λόγου θετικός συγκριτικός σχετικός υπερθετικός απόλυτος υπερθετικός (άνω) ανώτερος ο ανώτερος ανώτατος (κάτω) κατώτερος ο κατώτερος κατώτατος (άπω) απώτερος ο απώτερος απώτατος (ένδον) ενδότερος ο ενδότερος ενδότατος (έξω) εξώτερος ο εξώτερος - (έσω) εσώτερος ο εσώτερος εσώτατος (πλησίον) πλησιέστερος ο πλησιέστερος πλησιέστατος (προτιμώ) προτιμότερος ο προτιμότερος - (υπέρ) υπέρτερος ο υπέρτερος υπέρτατος (προ) πρότερος ο πρότερος -

Δε σχηματίζουν παραθετικά

Τα επίθετα σε: -ής, -ιά, -ί π.χ. σταχτής, σταχτιά, σταχτί -ης, -α, -ικο π.χ. γκρινιάρης, γκρινιάρα, γκρινιάρικο -ής, ή -ά -ού, -άδικο, ή –ούδικο, ή –ήδικο, π.χ. πλακατζής, πλακατζού, πλακατζήδικο, φωνακλάς, φωνακλού, φωνακλάδικο -ούρης, -ούρα, -ούρικο, π.χ. λιγούρης, λιγούρα, λιγούρικο Όσα δηλώνουν: ύλη, π.χ. ασημένιος, μάλλινος, τενεκεδένιος, κ.ά. καταγωγή, π.χ. ελληνικός, γαλλικός, κ.ά. συγγένεια, π.χ. πατρικός, μητρικός, κ.ά. τόπο, π.χ. θαλασσινός, ουράνιος, κ.ά. χρόνο, π.χ. χθεσινός, κυριακάτικος, κ.ά. κατάσταση που δεν αλλάζει, π.χ. μισός, αθάνατος, κ.ά. Το επίθετο πολύς-πολλή-πολύ Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ο πολύς η πολλή το πολύ Γεν. του πολλού/πολύ της πολλής του πολλού/πολύ Αιτ. τον πολύ τη(ν) πολλή το πολύ Κλητ. — — — Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. οι πολλοί οι πολλές τα πολλά Γεν. των πολλών των πολλών των πολλών Αιτ. τους πολλούς τις πολλές τα πολλά Κλητ. — — —      Παραθετικά επιρρημάτων Τα επιρρήματα, όπως και τα επίθετα, έχουν τρεις βαθμούς. Οι τρόποι σχηματισμού τους είναι δύο: ο μονολεκτικός και ο περιφραστικός. Κατά τον μονολεκτικό σχηματισμό η μορφή του επιρρήματος και στους τρεις βαθμούς είναι ίδια με τον τύπο του επιθέτου στην ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου του αντίστοιχου βαθμού. Κατά τον περιφραστικό σχηματισμό χρησιμοποιείται για τον σχηματισμό του συγκριτικού βαθμού το πιο + ο τύπος του θετικού βαθμού του επιρρήματος, ενώ για τον υπερθετικό βαθμό το πολύ + ο τύπος του θετικού βαθμού. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ Θετικός Συγκριτικός Yπερθετικός καλά καλύτερα πιο καλά άριστα πολύ καλά ψηλά ψηλότερα πιο ψηλά   — πολύ ψηλά χαμηλά χαμηλότερα πιο χαμηλά χαμηλότατα πολύ χαμηλά επιεικώς επιεικέστερα πιο επιεικώς επιεικέστατα πολύ επιεικώς Ανώμαλα παραθετικά Θετικός Συγκριτικός Yπερθετικός μπροστά μπροστύτερα/πιο μπροστά πολύ μπροστά νωρίς νωρίτερα/πιο νωρίς πολύ νωρίς πρώτα πρωτύτερα πρώτιστα/πρωτίστως ύστερα υστερότερα/πιο ύστερα — λίγο λιγότερο/πιο λίγο ελάχιστα πολύ περισσότερο/πιο πολύ το πιο πολύ    Μορφολογία επιρρημάτων (καταλήξεις) Οι δύο βασικές καταλήξεις των επιρρημάτων που προέρχονται από επίθετα είναι -α και -ως. Πολλά από τα επιρρήματα σχηματίζονται και με τις δύο καταλήξεις. Ένας μικρός αριθμός επιρρημάτων παρουσιάζει άλλες καταλήξεις, π.χ. λίγος → λίγο, πολύς → πολύ. Κατάληξη σε -α έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ, -ης, -α,-ικο, π.χ. βαριά (βαρύς), τσαχπίνικα (τσαχπίνικο), μακριά (μακρύς). Κατάληξη σε -ως έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε -ης, -ες και σε -ων,-ουσα, -ον, π.χ. ακριβώς (ακριβής), διαρκώς (διαρκής), προφανώς (προφανής), επειγόντως (επείγων). Κατάληξη σε -α και σε -ως σχηματίζουν τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε -ος, -α, -ο, π.χ. βέβαια και βεβαίως, σπάνια και σπανίως, τελευταία και τελευταίως. Η χρήση του τύπου των επιρρημάτων αυτών προσδιορίζεται από υφολογικά κριτήρια. Ο τύπος σε -α εκφράζει ουδέτερο και οικείο ύφος, π.χ. Λέει πως τον τιμώρησαν άδικα, ενώ ο τύπος σε -ως χρησιμοποιείται σε τυπικό ύφος, π.χ. Θεωρεί ότι διώκεται αδίκως. Ορισμένες φορές οι τύποι σε -ως και -α διαφοροποιούν το επίρρημα σημασιολογικά. Για παραδείγματα βλ. στον παρακάτω πίνακα. αμέσως = πολύ γρήγορα, χωρίς καθυστέρηση, π.χ. Θα σου τηλεφωνήσω αμέσως απλώς = μόνο, π.χ. Δεν είπε τίποτε. Απλώς, τον χαιρέτησε ευχαρίστως = με ευχαρίστηση, π.χ. Αν θέλει, ευχαρίστως να έρθει άμεσα = απευθείας, χωρίς μεσολάβηση, π.χ. Ο κ. Γεωργίου απευθύνεται άμεσα στους υφισταμένους του απλά = με απλό τρόπο, π.χ. Η Μαρία τα λέει απλά και κατανοητά ευχάριστα = με ευχάριστο τρόπο, π.χ. Ο χρόνος μας εδώ περνάει ευχάριστα   Η διαφορά στη μορφολογία ορισμένων επιρρημάτων διαφοροποιεί και τη σημασία τους μέσα στον λόγο. Αυτή η μορφολογική διαφορά βρίσκεται πάντα στην κατάληξη, η οποία μπορεί να είναι -ως ή -α. Παρατηρήστε τις παρακάτω εκφράσεις, που περιέχουν και τους δύο μορφολογικούς τύπους. Ο Ηρακλής περνούσε τις μέρες του ευχάριστα στην εξοχή. Γι' αυτό έκανε ευχαρίστως ό,τι του ζητούσαν οι γονείς του. Η Καίτη ήταν τελείως συνεπής στις υποχρεώσεις της και γι' αυτό τα πήγαινε τέλεια με τους προϊσταμένους της. Ο κύριος Φιλίδης μιλούσε απλά και αργά και όλοι τον καταλάβαιναν. Απλώς, όταν δίδασκε σε μεγάλα ακροατήρια, δεν ακουγόταν. Αγαπητή Ζωή, καλώς όρισες στο νησί μας. Σου ευχόμαστε να περάσεις καλά και ευχάριστα. Στη φράση (1) το ευχάριστα σημαίνει πολύ καλά, ενώ το ευχαρίστως σημαίνει με ευχαρίστηση, πρόθυμα, στη φράση (2) το τελείως σημαίνει εντελώς, ενώ το τέλεια σημαίνει πολύ καλά, αρμονικά, στη φράση (3) το απλά σημαίνει με απλό τρόπο, ενώ το απλώς σημαίνει μόνο και στη φράση (4) το καλώς αποτελεί μέρος ευχής, ενώ το καλά δηλώνει τον τρόπο. Περισσότερα για τα επίθετα: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4006,17972/ Περισσότερα για τα επιρρήματα: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4006,17976/