«Ανυπότακτος Λόγος» (1941-1944)

     Η  τριπλή Κατοχή της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του Β’ΠΠ (Μάιος 1941-Οκτώβριος 1944) θα αποτελέσει τομή στην εξέλιξη του Τύπου, καθώς θα γνωρίσει μια εντυπωσιακή έκρηξη της παράνομης έκδοσης και διανομής των εφημερίδων, δράσης που θεωρούνταν κεφαλαιώδους σημασίας  στα πλαίσια της «μη ένοπλης» αντίστασης. Η έλλειψη πραγματικής ενημέρωσης λόγω της επίταξης των ραδιοφώνων  και της προπαγάνδας του  επιταγμένου τύπου από τους ναζί θα δώσει ώθηση στην ανάδυση εκατοντάδων κεντρικών, περιφερειακών και τοπικών εφημερίδων[1] που θα παίξουν ιστορικό ρόλο στην κινητοποίηση του ελληνικού λαού.

     Η εμφάνιση ωστόσο του παράνομου Τύπου θα συνοδευτεί και από σοβαρή, επιβαλλόμενη από τις συνθήκες, οπισθοδρόμηση όσον αφορά τη μορφή και τα χαρακτηριστικά της εφημερίδας. Η αδυναμία πρόσβασης σε σύγχρονες εγκαταστάσεις, θα αντικατασταθεί από υποτυπώδη επίπεδα πιεστήρια και πολύγραφους σε υπόγειους χώρους[2], ενώ δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις έκδοσης,  δακτυλόγραφων ή και χειρόγραφων φύλλων. Σε συνδυασμό με την έλλειψη χάρτου και την ανάγκη να καλύπτεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού σε όσον το δυνατόν συντομότερα διαστήματα ο αριθμός των σελίδων θα μειωθεί ακόμη και σε μονόφυλλο[3].  Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και οι δυσκολίες στη διανομή, που τώρα πλέον γίνεται χέρι με χέρι και πολλές φορές χωρίς αντίτιμο, ενώ κι ο τόπος έκδοσης αλλάζει ανάλογα με την κατάσταση των φορέων της[4].

     Τα πρωτόλεια ωστόσο αυτά μονόφυλλα θα εξελιχθούν  σύντομα σε εφημερίδες εμπλουτισμένες με άρθρα, σκίτσα και λογοτεχνικά κείμενα.

Λογοτέχνες,  καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι και τυπογράφοι θα ενώσουν τις δυνάμεις τους, για να προσφέρουν έντυπα αντάξια επαγγελματιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ποιότητας η βράβευση της «Ελεύθερης Ελλάδας», οργάνου του ΕΑΜ,  στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια της Κατοχής[5].

        Οι ανάγκες του αντιστασιακού αγώνα θα οδηγήσουν τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών φορέων, από το ΚΚΕ και το Κέντρο μέχρι τη Δεξιά και τους μοναρχικούς, στην έκδοση παράνομων εφημερίδων. Εκτός όμως από τα όργανα των κομμάτων, δυναμική παρουσία θα δηλώσουν αντιστασιακές οργανώσεις τόσο του αριστερού όσο και του δεξιού χώρου με προεξάρχον το ΕΑΜ, κοινωνικές ομάδες –νέοι, γυναίκες, Ισραηλίτες- αλλά και εφημερίδες ειδικού περιεχομένου, όπως ο αντιτρομοκρατικός τύπος, οι εφημερίδες των θυμάτων ή των καταδιωκόμενων[6]. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν και περιοδικά πολιτιστικού ενδιαφέροντος, που ωστόσο συνδέονται άμεσα και με την πολιτική δράση, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην πρωτοπόρα παρουσία της Θεσσαλίας στον γυναικείο τύπο[7].

    Η ύλη των εφημερίδων, ιδιαίτερα των αριστερών που ήταν και οι περισσότερες, κάλυπταν πολλούς τομείς. Ενδεικτικά στη περίπτωση της Νέας Γενιάς εκτός από τις ειδήσεις για την πορεία του πολέμου και τον αντιστασιακό αγώνα, δημοσιεύονταν πρακτικά και αποφάσεις αλλά και ειδήσεις από την καθημερινή ζωή και την εκπολιτιστική δράση της οργάνωσης[8]. Ως προτεραιότητα βέβαια στον τύπο όλων των αποχρώσεων παρουσιάζεται ο απελευθερωτικός αγώνας, ο οποίος θα δώσει τη θέση του στα πρώτα σημάδια σύγκρουσης το καλοκαίρι του ’43[9].

      Ο παράνομος Τύπος της Αντίστασης δεν περιορίστηκε σε καθαρά ενημερωτικό ρόλο, αλλά έπαιξε και το ρόλο του εμψυχωτή, του καθοδηγητή και του οργανωτή της αντίστασης του ελληνικού λαού.  Μέσα από τον τεράστιο αριθμό των παράνομων φύλλων που κυκλοφορούσαν, εκπληρώθηκε η ανάγκη να ανυψωθεί το ηθικό του, να διατηρηθεί η ελπίδα του, να εκφραστεί η αγωνιστικότητά του και το όραμά του για κοινωνική αλλαγή μετά το τέλος του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Συγχρόνως έπαιξε και ένα δημιουργικό και προοδευτικό ρόλο, κυρίως στην ελληνική επαρχία, καθώς πολλοί για πρώτη φορά όχι μόνο έρχονταν σε επαφή με εφημερίδα, αλλά και οι ίδιοι γίνονταν δημοσιογράφοι και ανταποκριτές, μεταφέροντας όχι μόνο την πορεία της αντίστασης αλλά και πτυχές της καθημερινότητας και της πολιτιστικής δημιουργίας.  Ήταν ένας Τύπος λοιπόν που απευθυνόταν στο δοκιμαζόμενο  λαό και σε πολλές περιπτώσεις έβγαινε  μέσα από τα σπλάχνα του ίδιου αυτού λαού[10].

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

·         Βαρών -Βασάρ Οντέτ  « Ο παράνομος Τύπος των νέων στην Κατοχή» στο Ο Ελληνικός Τύπος 1784 έως σήμερα. Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις, ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα, 2005, σ.139-145,

 http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/14015

·         Γεωργίου Βάσος (επιμ.), «Ο μυστικός Τύπος της Εθνικής Αντίστασης» στο Ιστορία της Αντίστασης 1940-1945, Αθήνα: Εκδόσεις «Αυλός», 1979, τ.4, σ.1445-1489.

·         Εκπομπή «Μαρτυρίες. Ο Παράνομος Τύπος της Κατοχής», ΕΡΤ, 1993, http://archive.ert.gr/20067/

·         Παπαδημητρίου Δέσποινα,  «Αντικρουόμενες βεβαιότητες και νέοι τρόποι στον πολιτισμό του εντύπου 1940-1974, στο Ο Ελληνικός Τύπος 1784 έως σήμερα. Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις, ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα, 2005,σ. 46-53. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/14015

 

---

[1] Νίκος Καραντινός, «Μαρτυρίες. Ο Παράνομος Τύπος της Κατοχής», συνεντεύξεις στο Γιώργο Πετρίτση, ΕΡΤ,1993, http://archive.ert.gr/20067/ και ενδεικτικοί τίτλοι στο, Βάσος Γεωργίου (επιμ.), «Ο μυστικός Τύπος της Εθνικής Αντίστασης» στο Ιστορία της Αντίστασης 1940-1945, Αθήνα: Εκδόσεις «Αυλός», 1979, τ.4, σ.1473-1480.

[2] Οντέτ  Βαρών -Βασάρ « Ο παράνομος Τύπος των νέων στην Κατοχή» στο Ο Ελληνικός Τύπος 1784 έως σήμερα. Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις, ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα, 2005, σ.139-140.

[3] Νίκος Καραντινός, «Μαρτυρίες. …,ό.π.

[4][4] Οντέτ  Βαρών -Βασάρ « Ο παράνομος…, ό.π.,σ.141.

[5] Ηρακλής Πετιμεζάς , Αλέκος Καρρέρ, στο ίδιο.

[6] Βάσος Γεωργίου (επιμ.), «Ο μυστικός…,ό.π. σ.1457-1471.

[7] Αναφέρονται πάνω από 20 και το συγκινητικό παράδειγμα μιας καραγκούνας που έμαθε γράμματα σε 6 μήνες για να βγάλει τη δική της εφημερίδα, βλ. στο ίδιο, σελ.1459.

[8] Οντέτ  Βαρών -Βασάρ « Ο παράνομος…,ό.π.,σ.142.

[9] Δέσποινα Παπαδημητρίου,  «Αντικρουόμενες βεβαιότητες και νέοι τρόποι στον πολιτισμό του εντύπου 1940-1974»  στο Ο Ελληνικός Τύπος…ό.π.,σ.46-53.

[10] Βάσος Γεωργίου (επιμ.), «Ο μυστικός…,ό.π., σ.1447-1448.