2016: Έτος Ρωσοελληνικής και Ελληνορωσικής Φιλίας

Το Διαβαλκανικό Φιλολογικό Συνέδριο, ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις των καιρών για περαιτέρω γνωριμία και σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στους δύο λαούς και χώρες, που τους ενώνουν ακατάλυτοι δεσμοί φιλίας και συνεργασίας αιώνων και αιώνων, εγκαινιάζει σήμερα επίσημα το «Έτος Φιλίας», φέρνοντας το φιλότεχνο κοινό της Ελλάδας πιο κοντά σε κορυφαίες στιγμές από την ιστορία της Τέχνης στη Ρωσία από τον 12-ο και μετά αιώνα.

Το προβάδισμα δίνεται στη μουσική, η οποία σήκωσε στα στιβαρά  φτερά της και ανάδειξε στίχους (ανώνυμων και επώνυμων ποιητών, δημοτικών και λόγιων) αξεπέραστης ανθρωπιάς και απαράμιλλης αισθητικής αξίας. Την εκτελούν οι καλύτερες φωνές, γυναικείες και ανδρικές, της Ρωσίας και άλλων λαών του ευρύτερου γεωγραφικού και πολιτισμικού χώρου. 

Αρχή του κάθε μήνα, για όλο το 2016,  θα δίνουμε δυο κείμενα μουσικής και ποίησης: δημοτικά και λόγια τραγούδια, άριες από όπερες.

Καθόλου τυχαίο το γεγονός, ότι αρχίζουμε το πανέμορφο και γοητευτικό ταξίδι με τη «Διήγηση για την  εκστρατεία του Ίγκορ», πιο συγκεκριμένα με τον «Θρήνο της Γιαροσλάβνας», τους στίχους του οποίου ανάδειξε 

Για την ιστορία: η Διήγηση για την  εκστρατεία του Ίγκορ (τέλη 12-ου αιώνα), για τη λογοτεχνία των σημερινών Ρώσων, Ουκρανών και Λευκορώσων (του ενιαίου κάποτε λαού της Ρωσίας του Κιέβου), είναι, περίπου, ότι στη ιστορία τού δικού μας πολιτισμού  τα ομηρικά έπη (περίπου 8-ος π.χ. αιώνας) και το έπος Βασίλειος Διγενής Ακρίτας (12-ος μ. χ. αι.). Ο «Θρήνος της Γιαροσλάβνας», εν μέρει, δύναται να συγκριθεί με το «Μοιρολόι της Ανδρομάχης»·  και, εννοείται, σαφώς με τις ιδιαιτερότητες των εποχών, της ιστορικής και δημοτικής παράδοσης, γενικά του πολιτισμού που προϋπήρχε στον κάθε λαό και χώραI

I. «Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΓΙΑΡΟΣΛΑΒΝΑΣ»

«Στο Δούναβη ακούγεται της Γιαροσλάβνας η φωνή: ανέγνωρη, με της μπεκάτσας τη φωνή θρηνολογεί και χοχολιέται: «Θα πετάξω, λέει, μπεκάτσα στο Δούναβη, θα βρέξω το μεταξωτό μανίκι στον ποταμό Κάγιαλε, θα σκουπίσω τις ματωμένες λαβωματιές στο ρωμαλέο σώμα του».

Η Γιαροσλάβνα θρηνεί χαράματα μπροστά στα τείχη του Πουτίβλ, σκούζοντας: «Ω Άνεμε, Άνεμε φοβερέ! Γιατί, κύριε, φυσάς με τόση ορμή; Γιατί στα ελαφρά φτεράκια σου κουβαλάς των οχτρών μας τα βέλη ενάντια στους πολεμιστές του αγαπημένου μου; Λίγο σου ήταν στα ύψη να φυσάς πάνω από τα σύννεφα, τα σκάφη κλυδωνίζοντας στη μπλάβα θάλασσα; Προς τί, κύριε, τη χαρά μου στις φτέρες σκόρπισες;»

 Η Γιαροσλάβνα θρηνεί κι οδύρεται χαράματα μπροστά στα τείχη της πόλης Πουτίβλ, λέγοντας: «Ω Δνείπερε, Δνείπερε, δοξασμένε! Εσύ έσπασες τα πέτρινα βουνά μέσα από τη γη των Πολοβέτς! Εσύ οδηγούσες τα σκάφη του Σβιατοσλάβ προς τα στρατεύματα του Κομπιακόφ, κουνώντας  τα ανάλαφρα: στείλε τον  ανάλαφρα προς τη δική μου τη μεριά, τον αγαπημένο μου, για να μην του στέλνω στο σκάσιμο της χαραυγής τα δάκρυά μου στη  θάλασσα!»

Η Γιαροσλάβνα θρηνεί χαράματα μπροστά στα τείχη του Πουτίβλ με οδυρμούς: «Φωτεινέ κι ολοφώτεινε Ήλιε! Για όλους ζεστός και  πανέμορφος είσαι. Γιατί, κύριε, στέλνεις τις καυτερές αχτίνες σου πάνω στους πολεμιστές του αγαπημένου μου; Στην άνυδρη γη τα βέλη τους συνέθλιψες, με χαύνωση τις φαρέτρες τους καπάκωσες».

Μετάφραση από τα Πρωτορωσικά: Γιάννης Μότσιος   (2015)

https://www.youtube.com/watch?v=JRe0tBZL4Ec

ΙΙ.  Бичевская, Жанна Владимировна – Ζάννα Βλαντίμιροβνα Μπιτσέφσκαγια, Μόσχα 1944 – τραγουδίστρια που συνέθεσε  μουσική για μερικά από τα τραγούδια δικής της εκτέλεσης.

«Καζάκικη Παραβολή»: Οχ, δεν είν’ ετούτο βράδυ… (Όνειρο του Στένκι Ράζιν).

Στίχοι δημοτικοί, μουσική της Ζάννας  Μπιτσέφσκαγια.

Οχ, δεν είν’ ετούτο βράδυ

Οχ, δεν είν’ ετούτο βράδυ,

                  δεν είναι βράδυ.

Ο ύπνος μου λιγοστός· τόσος δα.

Λαγοκοιμήθηκα, πες,

Κι είδα στον ύπνο μου όνειρο.

Είδα στον ύπνο μου όνειρο,

Το μαύρο άτι μου, λέει,

Χόρευε και χοροπηδούσε.

Καβάλα εγώ κι αυτό να παίζει.

Ξύπνιος ο λοχαγός,

                          πολύ ξύπνιος

Και μπόρεσε τ’ όνειρο να εξηγήσει.

Αχ, θα χαθεί, μου είπε,

Το ατίθασο κεφάλι σου.

Πλάκωσαν άνεμοι κακοί

Απ’ της ανατολής τα μέρη,

Τη μαύρη σκούφια μου πήραν

Απ’ το παράφορο κεφάλι.

https://www.youtube.com/watch?v=Qao0PxpwhOQ

ΙΙΙ.  Не пробуждай воспоминаний.  

Людмила Георгиевна Зыкина   Λιουντμίλα Γκεόργκιεβνα Ζύκινα

                                          (1929 – 2009)

Θύμησες περασμένων μην ξυπνάς

         Στίχοι άγνωστου ποιητή του 19ου αι., μουσική Π. Μπουλάχοφ

Θύμησες περασμένων μην ξυπνάς ,

Μην  ξυπνάς θύμησες περασμένων,-

Παλιών καιρών επιθυμίες μην ξαναφέρνεις

Στη ζωή

             και την ψυχή μου αναστατώνεις.      

Την επικίνδυνη πάρ’ από πάνω μου ματιά,

Μη την καρφώνεις πάνω μου τη φοβερή ματιά.

Μ’ αγάπης όνειρα,  μ’ όνειρα παραδείσου

Μη με τραβάς και μη με σέρνεις σε γκρεμό!

Μόνο μια φορά την ευτυχία στη ζωή απο-

Λαμβάνουμε, μονάχα μια φορά· κι εκείνη

Με φλόγα αγάπης μάς ζωοποιεί, με φλόγα

Ιερή, κι ακέρια τη ζωή μάς ξαναδίνει.

Όποιος την άγια της λαμπερή φωτιά

Μπόρεσε να τη σβήσει μια φορά,

Την αλησμόνητη ζωή δε θα μπορέσει

Να ξαναδεί

           σε τούτο το ντουνιά, άλλη φορά.

https://www.youtube.com/watch?v=O5Le2KFsAhA

Σημ.: Τα πεζά κείμενα και οι μεταφράσεις των στίχων ανήκουν στον Γιάννη Μότσιο

Ι. Чайковский Пётр Ильич Πиковая Дама, Ария Елецкого, Павел Лисициан – Я вас люблю.- Πιοτρ Ιλίτς Τσαϊκόφσκι, όπερα Ντάμα πίκα, Άρια Γιελέτσκι, σε στίχους του Ντελνίς Νταβίντοφ .- Πάβελ Λισιτσιάν: τραγουδάει την Άρια: Σ’ αγαπώ.

Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι

Σ’ αγαπώ

Σ’ αγαπώ, και σ’ αγαπώ αρίφνητα

Χωρίς εσένα δε μπορώ μήτε μέρα να ζήσω.

Κατόρθωμα  δύναμης απαράμιλλης

Είμ’ έτοιμος για σένανε να πράξω,

Αλλά να ξέρεις: τη λευτεριά της καρδιάς σου

Με τίποτα δε θέλω να στριμώξω.

Είμαι έτοιμος για σένα να κρυφτώ,

Τη φλόγα των ζηλότυπων αισθημάτων να κατευνάσω,

Για όλα, για τα πάντα είμ’ έτοιμος για σένα!

Και όχι μόνο αγαπημένος σύζυγος,

Αλλά και δούλος χρήσιμος πού και πού,

Δικός σου δούλος θα ’θελα να είμαι

Και παρηγορητής σου μια ζωή.

Το βλέπω καθαρά, το νιώθω τώρα,

Σε τι χίμαιρες παρέσυρα τον εαυτό μου,

Μηδαμινή η εμπιστοσύνη σου σε μένα,

Πόσο για σένα είμαι μακρινός και ξένος!

Αχ, με βασανίζει η απόσταση αυτή,

Συμπάσχω σε μ’ όλη μου την  ψυχή,

Θλίβομαι με τη θλίψη τη δική σου

Θρηνώ με τα δικά σου δάκρυα…

Αχ, με βασανίζει η απόσταση αυτή,
Συμπάσχω σε μ’ όλη μου την  ψυχή!

Σε αγαπώ, και σ’ αγαπώ αρίφνητα

Χωρίς εσένα δε μπορώ μήτε μια μέρα να ζήσω.

Κατόρθωμα  δύναμης απαράμιλλης

Είμ’ έτοιμος για σένανε να πράξω!

Ο, λατρεία μου, εμπιστεύσου με!

https://www.youtube.com/watch?v=ipf1ufoE7wg

ΙΙ. Фёдоръ Шаляпинъ Φιόντορ Σαλιάπιν:  «Ο ψύλλος»

«Ο ψύλλος»: στίχοι  του  Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε. Γερμανός ποιητής, παγκόσμιας εμβέλειας και σημασίας, μυθιστοριογράφος, δραματουργός, θεωρητικός της Τέχνης και επιστήμονας (1749 – 1832).

Η μουσική είναι του Μοντέστ Π. Μούσοργκσκι (1839-1881). 

Ρώσος μουσουργός  με κυριότερα τα έργα: η όπερα Μπορίς Γκοντουνόφ, το έργο για πιάνο Εικόνες από μια Έκθεση και το αριστουργηματικό συμφωνικό ποίημα Νύχτα Στο Φαλακρό Βουνό κ.ά.

Ο ψύλλος (Μια φορά κι έναν καιρό)

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας βασιλιάς, μαζί του είχε κι έναν ψύλλο.

Ψύλλο, ψύλλο, καρδιακό του φίλο.

Κι απ’ αδερφό αγαπημένο, πιο αγαπητό τον είχε φίλο.

Χα-χα-χα-χα-χα ο ψύλλος.

Χα-χα-χα-χα-χα ο ψύλλος.

Χα-χα-χα-χα-χα ο ψύλλος φίλος.

Καλεί το ράφτ’ ο βασιλιάς: «Άκου να δεις, του λέει, στραβό κεφάλι,

Για τον αγαπημένο φίλο, βελούδινο να ράψεις μακρύ παλτό – καφτάνι».

Για τον ψύλλο, ναι, με πολύ ζήλο – για τον ψύλλο. Και τούτο φτάνει!

Για τον αγαπημένο φίλο.

Χα-χα-χα και χα-χα-χα,

Χα-χα για τον αγαπημένο φίλο – ψύλλο.

Στη ζεστασιά και στη βολή ο ψύλλος μου να ζει,

Κι απόλυτη ελευθερία σε τούτη την αυλή θα του δοθεί.

Στην αυλή, ρι-ρι-ρι-ρι, θα του δοθεί, ρι-ρι-ρι-ρι,

Με ζήλο στον ψύλλο. Με ζήλο πολύ.

Το αξίωμα του υπουργού κι αστέρι να! Ο βασιλιάς τού δίνει.

Μ’  αυτόν τον πήραν το κατόπι, α-χα-χα, κι οι άλλοι ψύλλοι.

Η ίδια η βασίλισσα, με όλες τις κυρίες της τιμής, όι, όι, όι

Από τους ψύλλους πού να κλείσουν και πώς να κλείσουν μάτι, όι-όι-όι!

Τες πιάνει φόβος τρομερός να τες αγγίξουν, και πού να τους σκοτώσουν κιόλας!
Ενώ οι άλλοι, εμείς, ποιον τόλμησαν ν’ αγγίξουν, τους πετσοκόβουμε στο πι και φι.

Χα-χα-χα-χα και χα-χα-χα-χα,
Χα-χα-χα-χα  στο πι και φι,

Στον τόπο τους αφήνουμε αυτοστιγμεί.

https://www.youtube.com/watch?v=LXELFcq5qJE

III. Булат Окуджава - Молитва - (Пока Земля ещё вертится)

       Μπουλάτ Οκουτζάβα (Μόσχα 1924–1997 Παρίσι)

       Προσευχή (Ενόσω ακόμα περιστρέφεται η γη)

 Слова: Б. Окуджава
Исп.: Булат Окуджава.

Οι στίχοι, η μουσική, η εκτέλεση και η συνοδεία στην κιθάρα είναι του Οκουτζάβα.

Ενόσω ακόμα περιστρέφεται η γη

κι ακόμα φωτεινό το φως,

Κύριε, δώσε στον καθένα αυτό

που δεν έχ’, ο φτωχός:

Δώσε στον τυχερό λεφτά… Και μην ξεχνάς και μένα τον ίδιο.

Ενόσω ακόμα περιστρέφεται η γη, Κύριε,- δική σου η εξουσία !-

Δώσε σ’ αυτόν που κόβεται για εξουσία να εξουσιάζεται από την εξουσία,

Δώσε ανάπαυλα στο χουβαρντά τουλάχιστο ως τα στερνά της μέρας.

Στον Κάιν δώσε μετάνοια… Και μην ξεχνάς και μένα τον ίδιο.

Το ξέρω: τα πάντα μπορείς, πιστεύω στη δική Σου τη σοφία,

Όπως πιστεύ’ ο σκοτωμένος στρατιώτης, ότι στον παράδεισο θα ζει,

Όπως πιστεύει στους ήρεμους λόγους Σου το κάθε αφτί, 

Όπως πιστεύουμε κι εμείς οι ίδιοι, μην ξέροντας, τι πράττουμε ακριβώς!

Κύριε, δικέ μου Θεέ,  πρασινομάτη μου,  Εσύ, ο κύριος του φωτός,

Ενόσω ακόμα περιστρέφεται η γη κι αυτό τής φαίνεται παράξενο της ίδιας,

Ενόσω ακόμα ο χρόνος κι η φωτιά αρκεί,

Δώσε και συ σε όλους κάτι τι… Και μην ξεχνάς και μένα τον ίδιο.

1963

https://www.youtube.com/watch?v=yCnlaBJRKcE

ΙΙΙ α. Το ίδιο τραγούδι του Οκουτζάβα το δίνουμε σε εκτέλεση της Ζάννας Μπιτσέφσκαγια:

http://vk.com/video116191177_168611099 

IV. Ρωσικό δημοτικό τραγούδι

Όϊ, πάγε - πάγε…

Όι, πάγε - πάγε,  μη με ξεπαγιάζεις

Μη με ξεπαγιάζεις με το άτι μου.

Μη με ξεπαγιάζεις με το άτι μου,

Το άτι μου, με την κάτασπρη τη χαίτη.

Η γυναίκα μου, οχ, ζηλιάρα πού ειναι ,

Η γυναίκα μου, οχ ζηλιάρα σκέτη.

Έχω γυναίκα καλλονή, με περιμένει, 

Σπίτι θλίβεται η φτωχή, με περιμένει.

Θα γυρίσω σπίτι  λιόγερμα,  

Θ’ αγκαλιάσω την, και το άτι θα ποτίσω.

Πάγε- πάγε, οχ,  μη με ξεπαγιάζεις

Μη με  ξεπαγιάζεις με το άτι μου.

Με το άτι μου μη μας ξεπαγιάζεις,

Με την άσπρη χαίτη του, το άτι μου.

https://www.youtube.com/watch?v=-f87mz9SwOY