"Τα προσφυγικά χωριά της Κοζάνης" (Εργασία στην Τοπική Ιστορία)

ΜΑΘΗΤΕΣ: Περδικάρης Γ.Ν.  Μπιμπίρης Π., Νεμπίου Σ,

                       Πλιάκης Κ., Τσεκάνι Αρ. Νανόπουλος Χρ.

1      Ιστορικό πλαίσιο        

 Στις  15 Μαΐου 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στην Σμύρνη. Σύντομα  η ελληνική παρουσία επεκτάθηκε στις γύρω περιοχές. Τον Ιούλιο του 1920 υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών που όριζε ότι η περιοχή της Σμύρνης θα βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση και κατοχή για 5 χρόνια. Έπειτα την επιστροφή του βασιλιά  Κωνσταντίνου και την διαρκή ισχυροποίηση του Τουρκικού κράτους σε όλους τους τομείς, ακολούθησε η ήττα του ελληνικού στρατού στον μικρασιατικό πόλεμο τον Αύγουστο του 1922. Μαζί με την υποχώρηση του στρατού έφυγαν επίσης και χιλιάδες πρόσφυγες για την Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς πέθαναν από τις κακουχίες , ενώ σε άλλους στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης είχαν προθεσμία ενός μήνα να πάρουν ό,τι μπορούσαν. Το φθινόπωρο του 1922 έφτασαν περίπου 900.000 πρόσφυγες . Το 1923 υπογράφθηκε η συνθήκη της Λωζάνης. Η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν συνθήκη ειρήνης που έθετε στην ουσία   τα όρια   της       σύγχρονης  Τουρκίας . Υπογράφηκε στη Λωζάνη  της Ελβετίας στις   από την Ελλάδα στις 23 Ιουλίου 1924, την Τουρκία   και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο  και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών.     
                             

 Αυτή η συνθήκη :

·       Κατήργησε την συνθήκη των Σεβρών

·       Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη και κάποια νησιά του Αιγαίου (Ίμβρος και  Τένεδος), καθώς και  την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών .

·       Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) τις πολεμικές επανορθώσεις.

Από την πλευρά της η Τουρκία :

·       παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία.

·       με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες.

                Η ανταλλαγή μειονοτήτων που πραγματοποιήθηκε προκάλεσε μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα 1.650.000 Τούρκοι υπήκοοι χριστιανικού θρησκεύματος , και από την Ελλάδα στην Τουρκία 670.000 Έλληνες υπήκοοι, μουσουλμανικού θρησκεύματος.   Η θρησκεία και όχι η ράτσα αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για την ανταλλαγή.

2. Αποκατάσταση προσφύγων

        Α.      Ίδρυση Ε.Α.Π.

     

       Η οικονομική δυσπραγία της χώρας, οι πολιτικές περιστάσεις και ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων καθιστούσαν φανερό ότι η κυβέρνηση ήταν ανίσχυρη να αντιμετωπίσει μόνη της το τεράστιο έργο της αποκατάστασης . Η ελληνική κυβέρνηση, μπροστά στο τεράστιο έργο της περίθαλψης και αποκατάστασης των προσφύγων που έπρεπε να αναλάβει, ζήτησε την βοήθεια από την Κοινωνία των Εθνών(ΚΤΕ). Με πρωτοβουλία της ΚΤΕ, τον Σεπτέμβριο του 1923 ιδρύθηκε ένας αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση , η  Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), με έδρα την Αθήνα.   Το  έργο της ήταν η στέγαση και της παραγωγική απασχόληση των προσφύγων. Σύμφωνα με τη ιδρυτική σύμβαση, το κεντρικό συμβούλιο της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων αποτελούνταν από τέσσερα μέλη: πρόεδρο Αμερικανό, αντιπρόεδρο Ευρωπαίο και δύο Έλληνες οι οποίοι είχαν τα γραφεία τους στην Αθήνα. Πρώτος πρόεδρος διορίστηκε ο διπλωμάτη Ερρίκος Μοργκεντάου, ο οποίος αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του για τη τύχη του ελληνισμού της Μ. Ασίας. Το 1930 η ΕΑΠ καταργήθηκε.

         Β. Αστική και αγροτική αποκατάσταση

      Η αγροτική αποκατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο της ΕΑΠ και απέβλεπε στην δημιουργία μικρών γεωργικών ιδιοκτησιών  καθώς επίσης φρόντισε ιδιαίτερα για την εγκατάσταση του σε παραμεθόριες περιοχές της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, στοχεύοντας και στην ενίσχυση των συνόρων.. Η εγκατάσταση των προσφύγων έγινε σε εγκαταλελειμμένα χωριά , σε νέους οικισμούς προσαρτημένους σε χωριά και σε νέους προσφυγικούς οικισμούς . Τέτοιοι οικισμοί δημιουργήθηκαν πάνω από 2.000 σε όλη την Ελλάδα, από τους οποίους 1.381 στη Μακεδονία και 236 στη Θράκη. Ο παραχωρούμενος κλήρος ποικίλε ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας προσφύγων , το είδος καλλιέργειας και την δυνατότητα άρδευσης. Την στέγαση την ανέλαβε επίσης η ΕΑΠ είτε με απευθείας ανοικοδόμηση(εργολαβία) είτε με την χορήγηση οικοδομικών υλικών στους πρόσφυγες (αυτεπιστασία) Στους αγρότες παραχωρούνταν επιπλέον εργαλεία, σπόροι και ζώα για τις καλλιέργειες των χωραφιών τους .Την αξία του κλήρου θα το πλήρωναν οι πρόσφυγες με δόσεις. Ο τίτλος που δινόταν στους κληρούχους ήταν αυτός της απλής κατοχής , αργότερα όμως θα γινόταν τίτλος πλήρους κυριότητας με την αποπληρωμή του χρέους . Τα κτίσματα αποτελούνταν κυρίως από δυο δωμάτια , μια αποθήκη και έναν στάβλο. Μετά την διάλυση της ΕΑΠ τα χρέη ανέλαβε να εισπράττει η Αγροτική Τράπεζα .

Οικοδόμηση χωριού από την ΕΑΠ στη Μακεδονία

   Την αστική αποκατάσταση την ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ , η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων . Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση , η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση , αλλά όχι εύρεση εργασίας .Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική καθώς ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος , τα ανταλλάξιμα σπίτια πολύ λίγα και η διαδικασία καθυστερούσε εξαιτίας των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης (δεκαετία 1920-1930). Έτσι τα πρώτα χρόνια οι πρόσφυγες αναγκάζονταν να δουλεύουν για το μεροκάματο σε οικοδομές , εργοστάσια και βιοτεχνίες . Η  αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τέσσερις συνοικισμούς : Της Καισαριανής , του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά . Το κράτος ανέθετε το χτίσιμο των κατοικιών σε εργολάβους ή έδιναν στους πρόσφυγες τα υλικά για να χτίσουν μόνοι τους. Λόγω της έλλειψης χρόνου τα κτίρια δεν συνδυάζονταν με έργα υποδομής .

            

3. Προσφυγικοί αγροτικοί οικισμοί στον νομό Κοζάνης

     Γενικά στην Δυτική Μακεδονία η άφιξη των προσφύγων ήταν καθυστερημένη , καθώς ήταν μακριά από τα λιμάνια του Αιγαίου. Στα τέλη του 1922 από το σύνολο των 862.110 προσφύγων , στον νομό Κοζάνης φτάνουν  6.030. Τα επόμενα χρόνια η ΕΑΠ εγκατέστησε στην περιοχή 8.022 προσφυγικές οικογένειες (29.899 άτομα) σε 133 οικισμούς .  Σε 96 από αυτούς , οι οποίοι ονομάστηκαν αμιγώς προσφυγικοί, εγκαταστάθηκαν 6.206 οικογένειες. Σε 37 μικτούς οικισμούς  εγκαταστάθηκαν 1.816 οικογένειες.      

   

παλαιά ονομασία	μετονομασία	οικογένειες	άτομα	σύνθεση
Ακ Σακλή	Λεύκαρα	254	864	προσφυγικό
Αυλές		30	109	προσφυγικό
Βελβενδός		10	41	μικτό
Βελίστι	Ασπρούλα	30	104	μικτό
Βρογγίστα	Καλονέρι	129	504	μικτό
Βροδρίζα	Βροντή	49	177	προσφυγικό
Γενή Κιόι	Αργίλλος	50	226	προσφυγικό
Γκουρτζόβα	Λιβερά	70	291	προσφυγικό
Δεδελέρ	Σκήτη	111	365	προσφυγικό
Δεϊνλή	Λυγερή	62	300	προσφυγικό
Δεμιρδζιλέρ	Σιδεράς	69	257	Προσφυγικό
Γούλες		40	122	προσφυγικό
Ιλεσλή	Οινόη	94	384	προσφυγικό
Ισκιουπλέρ	Κοιλάδα	88	347	Προσφυγικό
Ίσβορος	Λευκόβρυση	125	534	Προσφυγικό
Ισλαμλή	Κοίλα	60	236	Προσφυγικό
Ισακλάρ	Άγιος Χαράλαμπος	63	249	προσφυγικό
Καλιόμπαση	Καλαμιά	85	382	προσφυγικό
Καραδζιλάρ	Δρέπανον	243	996	Προσφυγικό
Κετσιλέρ	Βαθύλακκος	85	338	προσφυγικό
Κιουτσιούκ Εβρενεσλή	Ανατολικόν	29	104	προσφυγικό
Κιουτσιούκ Ματλή	Σκαφίδι	116	482	Προσφυγικό
Κιουτσιού Τεκελέρ	Ανατολή	63	215	προσφυγικό
Κιρμίζ Κιόι	Κοκκιναράς	13	48	προσφυγικό
Κοτζά Ματλή	Βατερόν	121	514	προσφυγικό
Κράνικ	Κρανίδια	25	96	προσφυγικό
Κρύφτσι	Κιβωτός	334	1303	Προσφυγικό
Λάη	Πεπονιά	88	323	προσφυγικό
Λαμπάνοβον	Σήμαντρον	46	172	προσφυγικό
Λειψίστα	Νεάπολις	239	978	μικτό
Λουτσίσνο	Λαγκαδάκια	23	71	προσφυγικό
Μαζγάνιον	Αχλαδιά	18	65	Προσφυγικό
Μορανλή	Ρυάκι	117	433	προσφυγικό
Μπιιτζελή	Κουβούκλια	31	138	προσφυγικό
Μπουγιούκ Τεκελέρ	Αμυγδαλιά	35	153	Προσφυγικό
Ντορταλή	Τετράλοφον	135	493	προσφυγικό
Ορτά Κιόι	Πλατανόρευμα	1	5	Προσφυγικό
Πορταράζ	Πρωτοχώρι	123	184	προσφυγικό
Σαρανλάρ	Αλωνάκια	126	453	Προσφυγικό
Σαρτακλή	Σπάρτον	126	488	προσφυγικό
Σέλιτσα	Εράτυρα	3	7	Μικτό
Σινεκλή	Μελίσσια	62	218	προσφυγικό
Τοπτσιλάρ	Άγιος Δημήτριος	239	884	Προσφυγικό
Πλάζουμη	Ομαλή	44	180	μικτό
Ρέσνη	Ανθούσα	35	130	μικτό
Ρύμνιον		37	110	Προσφυγικό
Σαϊνρέλ Μουδζάκ	Αμυγδαλιά	42	162	προσφυγικό
Σαρμουσαλάρ	Φτελιά	56	205	προσφυγικό
Σαχινλάρ	Ξηρολίμνη	130	533	προσφυγικό
Σέρβια		290	1112	μικτό
Σιρότσανη	Λεύκη	44	173	προσφυγικό
Σοφουλάρ	Καπνοχώρι	74	318	προσφυγικό
Ταρακδζιλάρ	Κτενάς	45	175	προσφυγικό
Τσικούρ Αμπάρ	Γεράκι	44	181	προσφυγικό
Τσιτζιλέρ	Πετρανά	83	315	προσφυγικό
Τσαραπιανή	Γλυκοκερασιά	16	58	προσφυγικό
Τσοπανλή	Βοσκοχώρι	64	260	Προσφυγικό
Τσαβαλέρι	Κοιλάδι	32	112	Προσφυγικό
Τσάριστα	Άγιος Θεόδωρος	10	41	μικτό
Τσοτύλιον		86	339	μικτό
Φυτώκη		26	86	μικτό
Χασλάρ	Σταυρωτή	52	239	προσφυγικό
Χαδζηρανλή	Μεσσιανή	112	383	προσφυγικό
Χάδοβο	Πολύμυλο	89	338	Προσφυγικό
Χατζή Ομουρλού	Ροδίτης	65	241	προσφυγικό
Χατζή Χασανλή	Προσκυνητάρι	28	151	προσφυγικό
Χεϊμπελή	Ίμερα	130	469	προσφυγικό

4. Επίλογος

           Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα ωφέλησε την ελληνική οικονομία, αν και όχι τους ίδιους τους πρόσφυγες –εκτός εκείνων που κατείχαν τις δυνατότητες να συνεχίσουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες στην Ελλάδα. Πέραν της κινητής περιουσίας που μετέφεραν στην Ελλάδα, λειτούργησαν και ως νέος παράγοντας ζήτησης για τη βιομηχανία ειδών διατροφής. Υπήρξε μεγάλη αύξηση της προσφοράς ειδικευμένης και φθηνής εργατικής δύναμης, προς όφελος του κεφαλαίου, εγχώριου και διεθνούς. Η στέγαση των προσφύγων, τα αποξηραντικά έργα, η οδοποιία, οι επικοινωνίες, η παραγωγή υφαντουργικών ειδών πρώτης ανάγκης εμφανίστηκαν αφενός ως στόχοι κοινωνικής πολιτικής και αφετέρου λειτούργησαν μακροπρόθεσμα ως προσοδοφόροι τομείς για ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις. Η αγροτική μεταρρύθμιση προχώρησε βαθύτερα, χάρη στους πρόσφυγες. Εισήχθησαν ή επεκτάθηκαν νέες καλλιέργειες -καπνός, βαμβάκι, σταφίδα-.Βελτιώθηκε η δενδροκομία καθώς και η πτηνοτροφία και η κτηνοτροφία Επίσης, ορισμένοι κλάδοι της οικονομίας όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και οι οικοδομές αναπτύχθηκαν με ρυθμούς ταχύτερους απ' ό,τι άλλοι.

5. Βιβλιογραφία-Ιστογραφία

Βικιπαίδεια

  

Λιθοξόου, Δ., (2007),  Εγκατάσταση προσφύγων - Γραφείο Κοζάνης. Ανάκληση από   http://www.lithoksou.net/p/egkatastasi-prosfygon-grafeio-kozanis (τελευταία επίσκεψη 29/3/2015)

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,  Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ' τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση) , Αθήνα,  2014

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,  Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου Γ' Γενικού Λυκείου  (Γενικής Παιδείας), Αθήνα,  2014

el.wikipedia.org/wiki/Μικρασιατική_εκστρατεία#.CE.95.CE.BB.CE.BB.CE.B7.CE.BD.CE.BF.CF.84.CE.BF.CF.85.CF.81.CE.BA.CE.B9.CE.BA.CF.8C.CF.82_.CE.A0.CF.8C.CE.BB.CE.B5.CE.BC.CE.BF.CF.82_1919-1922

el.wikipedia.org/wiki/Επιτροπή_Αποκατάστασης_Προσφύγων

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Την πατρίδα μ’ έχασα

Την πατρίδα μ’ έχασα Έκλαψα και πόνεσα 
 Λύουμαι κι αροθυμώ, όι - όι

 Ν’ ανασπάλω κι’ επορώ Τα ταφία μ’ έχασα
 Ντ’ έθαψα κι ενέσπαλα Τ’ εμετέρτς αναστορώ, όι - όι

 Και ‘ς σο ψυόπο μ’ κουβαλώ Εκκλησίας έρημα,

Μοναστήρεα ακάντηλα Πόρτας και παράθυρα, όι - όι 
 Επέμναν ακράνοιχτα

 Μίαν κι άλλο ‘ς σην ζωήν
 μ’ Σο πεγάδι μ’ σην αυλήν μ’ Νερόπον ας έπινα, όι – όι 

Χρήστος Αντωνιάδης

Ξηρολίμνη Κοζάνης