«Το ευρωπαϊκό όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου»

Εργασία του μαθητή Δημήτρη Παππά

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από τους σημαντικότερους Έλληνες πολιτικούς, με ιδιαίτερη  ευφυΐα και ρεαλισμό, ικανότατος Βαλκάνιος και Ευρωπαίος πολιτικός, στις αρχές του 20^ου αιώνα προσέβλεπε σε μία ενωμένη Ευρώπη που θα αποτελούσε βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη παγκόσμιας ειρήνης.

Τη δεκαετία 1920-1930 στον ελλαδικό και κατ΄ επέκταση στον βαλκανικό χώρο συντελούνται ραγδαίες αλλαγές, οι οποίες διαμορφώνουν τα σύνορα της νότιας Ευρώπης. Παράλληλα, οι πολιτικοί συσχετισμοί που αναπτύσσονται θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εξομάλυνση των σχέσεων των κρατών μεταξύ τους. Η ελληνική πολιτική εγκαταλείπει τις εδαφικές διεκδικήσεις μετά από τα κέρδη των Βαλκανικών πολέμων, τη συμμετοχή στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον όλεθρο της μικρασιατικής καταστροφής και την ανταλλαγή πληθυσμών με τη Βουλγαρία και την Τουρκία. Επιπρόσθετα, η διεκδίκηση περιοχών, στις οποίες το ελληνικό στοιχείο υπερέχει αισθητά (Β. Ήπειρος, Δωδεκάνησα κ.α.), ατονεί, για να μη διαταραχθούν οι σχέσεις της Ελλάδας με την Ιταλία και τη Μ. Βρετανία. Όμως, η πλήρης εξομάλυνση των σχέσεων της Ελλάδας με τα γειτονικά κράτη και τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις θα επέλθει μόνο μετά την επάνοδο στην εξουσία του Ελ. Βενιζέλου το 1928.

Η πολυπόθητη ειρήνη, μετά τους διαρκείς πολέμους των αρχών του 21^ου αιώνα και με την Ελλάδα ηττημένη στον Μικρασιατικό πόλεμο, έρχεται με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης. Μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε στη Λοζάνη της Ελβετίας, συνθήκη ειρήνης σύμφωνα με την οποία η Ίμβρος και η Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία και επισημοποιήθηκε η κυριαρχία της Τουρκίας σε ολόκληρη τη Μ. Ασία και την Α. Θράκη.
Στην ίδια συνθήκη ενσωματώθηκε ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών, σύμφωνα με την οποία όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Τουρκίας έπρεπε να μετοικίσουν στην Ελλάδα και όλοι οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας στην Τουρκία. Εξαιρέθηκαν το Πατριαρχείο της Κων/πολης και οι Έλληνες της Κων/πολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δ. Θράκης. Οι επιδέξιοι χειρισμοί του Ε. Βενιζέλου απέτρεψαν πολλές συμφορές και ταπεινώσεις που αξίωναν οι Τούρκοι όπως η επανόρθωση όλων των ζημιών από τον πόλεμο.

Η αμοιβαία σχέση της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής του κράτους ήταν ένα από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία των πολιτικών αντιλήψεων του Βενιζέλου. Η πεποίθησή του για τη διαμόρφωση διεθνών σχέσεων, ήταν η ύπαρξη δίκαιων νόμων και η τήρηση τους, η ύπαρξη ατομικών ελευθεριών και η απαλοιφή των κοινωνικών αντιθέσεων.  Επίσης, πίστευε ότι η διασφάλιση της ειρήνης μπορεί να επέλθει μόνο μέσω του σεβασμού των διεθνών συνθηκών. Έχοντας αυτή την πεποίθηση και με γνώμονα το εθνικό συμφέρον αλλά και με το βλέμμα στην Ευρώπη ο Ε. Βενιζέλος, αμέσως μετά την εκλογή του το 1928 στέλνει επιστολή στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού για να του εκφράσει τη διάθεση της Ελληνικής κυβέρνησης ειρήνη και φιλία μεταξύ των δύο χωρών. Στην επιστολή του μάλιστα γράφει χαρακτηριστικά: «Καθ' ην στιγμήν ο ελληνικός λαός μού αναθέτει με μεγάλην πλειοψηφίαν την διακυβέρνησίν του διά μίαν περίοδον τεσσάρων ετών, οφείλω να σας διαβεβαιώσω περί της ζωηρός επιθυμίας μου να συντελέσω εις την ρύθμισιν των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μας, η οποία θα τους εξησφάλιζε στενήν φιλίαν, επιβεβαιουμένην δι' ενός συμφώνου φιλίας, μη επιθέσεως και διαιτησίας, περιεχομένου όσο το δυνατόν ευρυτέρου. Έχω πλήρη συνείδησιν του γεγονότος ότι η Τουρκία δεν έχει βλέψεις επί των εδαφών μας και μοι εδόθη χιλίας φοράς κατά την διάρκειαν της προεκλογικής περιόδου η ευκαιρία να δηλώσω δημοσία ότι η Ελλάς ουδεμίαν έχει βλέψιν επί των τουρκικών εδαφών, αποδεχομένη τας Συνθήκας της Ειρήνης ειλικρινώς και ανεπιφυλάκτως.». Η ενέργεια αυτή είναι η αρχή μιας σειράς διεργασιών οι οποίες καταλήγουν στο σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας με την Τουρκία στις 30/10/1930. Στο σύμφωνο αυτό, αν και οι όροι ήταν ευνοϊκότεροι για την Τουρκία, συνομολογήθηκε ουδετερότητα και διαιτησία, προβλεπόταν συμφωνία στο εμπορικό πεδίο καθώς και για τους ναυτικούς εξοπλισμούς.

Θεωρώντας ότι κάθε χώρα που εμπλέκεται σε έναν πόλεμο, ακόμα και αν νικήσει σ΄ αυτόν, είναι τόσο πτωχή όσο και οι ηττημένοι, αντιλαμβάνεται την ευάλωτη θέση που έχει κάθε κρατική οντότητα στο διεθνές στερέωμα. Ο απόηχος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι απώλειες που υπέστη η ανθρωπότητα, οι οικονομικές καταστροφές, το δράμα του μικρασιατικού πολέμου και οι προσπάθειες επούλωσης των πληγών, συνέβαλαν στη διαμόρφωση της αντίληψης του Βενιζέλου, ότι η ευημερία μπορεί να επέλθει μέσα από τη συνεργασία των χωρών της Ευρώπης κάτω από μια κοινή πολιτική ομπρέλα. Επίσης, θεωρούσε ότι αυτός ο πολιτικός σχηματισμός μπορεί να βοηθήσει και τις άλλες ηπείρους να εκπληρώσουν τον ύψιστο σκοπό της κοινωνίας, την ευημερία. «… ο πόλεμος απέδειξεν ότι οι νικηταί είναι τόσον πτωχοί, όσον και οι ηττημένοι. Νομίζω ότι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι της Ευρώπης θα αντιπροσωπεύουν, έστω και άνευ της Ρωσίας, μίαν δύναμιν αρκετά ισχυράν να προαγάγη εις ευχάριστον σημείον την ευημερίαν και των άλλων ηπείρων» (Συνέντευξη του Ελευθερίου Βενιζέλου για τον ιστορικό ρόλο της Ευρώπης, Οκτώβριος 1929).

Στοχεύοντας στα παραπάνω και με την προϋπόθεση του σεβασμού των συνθηκών, ο Βενιζέλος συνομολογεί σημαντικές διμερείς συμφωνίες με την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία. Παράλληλα, αποκαθιστά τις σχέσεις, που έχουν διαρραγεί νωρίτερα εξαιτίας της τακτικής των πολιτικών του αντιπάλων, με τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία, οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη Βαλκανική Χερσόνησο. Θέλοντας  να συγκροτήσει μία πολυμερή διαβαλκανική συνεργασία με τη συμμετοχή όλων των βαλκανικών κρατών, επιδίωξε τη βαθμιαία δημιουργία συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, χωρίς τη στέρηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων που θα κατείχαν τα κράτη-μέλη αυτής της ένωσης. Επίσης, αποσκοπούσε στην αλλαγή της ευρωπαϊκής οικονομίας, δηλαδή στην ύπαρξη μιας οικονομικής σύγκλισης μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών χωρών. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η ένθερμη συνηγορία του Βενιζέλου, διαμέσου του εκπροσώπου της κυβέρνησης Νικολάου Πολίτη, στο υπόμνημα του Αρ. Μπριάμ για την ενότητα των λαών της Ευρώπης: "Η ελληνική κυβέρνηση χαιρετίζει με τη μεγαλύτερη ικανοποίηση την ιδέα της ενότητας των λαών της Ευρώπης- προκειμένου να διασκεδαστεί κάθε ανησυχία, το εγχείρημα οφείλει να αναληφθεί στα πλαίσια της διεθνούς οργάνωσης και να σεβαστεί την εθνική κυριαρχία των κρατών η ευρωπαϊκή ένωση, κάτω από ανάλογες συνθήκες, όχι μόνον δεν θα οδηγήσει στην εξασθένηση αλλά και θα συμβάλει στην ενίσχυση "της Ευρώπης των πατρίδων" τα ευρωπαϊκά κράτη θα εξασφαλίσουν σημαντικά πλεονεκτήματα όχι μόνο στον οικονομικό, αλλά και στον πολιτικό τομέα, η εξέλιξη προς την ομοσπονδιοποίηση οφείλει να επιχειρηθεί με ιδιαίτερη προσοχή και με προϋπόθεση την πίστωση χρόνου". Ο Έλληνας αντιπρόσωπος κατέληγε με μια κρίσιμη παρατήρηση, φανερά εμπνευσμένη από την ειδική βρετανική περίπτωση: "Η Ένωση της Ευρώπης θα όφειλε να προβλεφθεί τόσο ελαστική, ώστε να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των κρατών, ακόμη και όσων το κέντρο βαρύτητας εντοπίζεται περισσότερο έξω παρά μέσα στην Ευρώπη"».

Οι φιλοδοξίες, ωστόσο, του Ελ. Βενιζέλου για την ενωμένη Ευρώπη θα «έπεφταν στο κενό» λόγω των αυταρχικών καθεστώτων και των φασιστικών κινημάτων που είχαν ως χώρο προέλευσης την Ιταλία και την Ισπανία στα τέλη της δεκαετίας του ‘30. Αυτά τα κινήματα έβαλαν τέλος στις ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες του που μπορούσαν να βοηθήσουν την πληγωμένη και καταπονημένη Ευρώπη.

Η ευημερία των πολιτών σ΄ ένα ευνομούμενο περιβάλλον, με το οποίο επιδιώκεται η αρμονική συνύπαρξη των λαών από τη μία πλευρά και η διάθεση για το σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας των κρατών σ΄ έναν διεθνή οργανισμό από την άλλη, θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως μια προέκταση της «Ελληνικής Δημοκρατίας» του Ρήγα Φεραίου. Ο σεβασμός στη διαφορετική εθνότητα και θρησκεία και η ανοχή του αλλόγλωσσου στο πλαίσιο μια βαλκανικής ομοσπονδίας, όπως το οραματίστηκε ο Βελεστινλής, θα μπορούσαν ίσως να είναι οι αρχές και το πολιτικό πρότυπο του Ε. Βενιζέλου για την ενωμένη Ευρώπη. Ο Ρήγας Φεραίος οραματίστηκε την ευημερία των πολιτών μιας βαλκανικής ένωσης με τη δυνατότητα της αυτοδιάθεσης των λαών και των πολιτών, με την ύπαρξη θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανεξιθρησκίας. Αντίστοιχα, ο Ε. Βενιζέλος οραματίστηκε έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, την ενωμένη Ευρώπη, η οποία όχι μόνο μπορεί να προάγει την ευημερία των πολιτών της αλλά και των άλλων ηπείρων θέτοντας τον εαυτό της ως εγγυητή της ειρήνης, με σεβασμό στην εθνική κυριαρχία των κρατών.

Το ευρωπαϊκό όραμα του Βενιζέλου αποτέλεσε τη βάση για την οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού οργανισμού που πραγματοποιήθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με την ίδρυση της BENELUX, τη διεύρυνσή της σε ΕΟΚ και την ολοκλήρωσή της στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βιβλιογραφία

Ιστορία  του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου (από το 1815 έως σήμερα),  Γ΄ τάξη ΓΕΛ.
Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους, Κων/νου Παπαρρηγόπουλου, εκδ Φάρος.
Ιστορία του Ελληνικού Κωνσταντίνος Δ. Σβολόπουλος, Θεσσαλονίκη 1977.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, 2012.
Έθνους, εκδοτική Αθηνών

Δικτυογραφία

http://katchiot.blogspot.gr  (Ημερομηνία προσπέλασης 15/1/2015)
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=129364 (Ημερομηνία προσπέλασης 20/12/2014)

http://www.ime.gr/chronos/14/gr/1923_1940/foreign_policy/institutions/06.html#TOP (Ημερομηνία προσπέλασης 5/1/2015).