Η επίσημη μνημονική συγκρότηση των πόλεων επιβάλλεται στο αστικό περιβάλλον, στις κοινωνικές ομάδες αλλά και στους επισκέπτες κυρίως μέσα από τη μνημειακή τοπογραφία τους αλλά και μέσω της μουσειοποίησης, -με την κυριολεκτική και τη μεταφορική έννοια- του ιστορικού παρελθόντος τους.[1] Αν ωστόσο η αντίληψη αυτή φαντάζει στατική και δεσπόζουσα στον χώρο και στον χρόνο, η πολυκύμαντη εξέλιξη του αστικού φαινομένου, κατά τη νεοτερική και σύγχρονη εποχή, με την πολυπλοκότητα των κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών παραμέτρων που το συνιστούν, έρχεται να αμφισβητήσει εκ βάθρων τα επιβαλλόμενα ερμηνευτικά σχήματα. Ιστορικά αξιοθέατα και μνημονικοί τόποι επανερμηνεύονται στο πέρασμα των χρόνων, ενώ νέα τοπόσημα[2] και ρηξικέλευθες μουσειακές πρακτικές εισάγουν διαφοροποιημένες οπτικές και σημασιοδοτήσεις στις αστικές μνήμες.
Η δυναμική είσοδος στο ιστορικό προσκήνιο ομάδων, που μέχρι τώρα διαβιούσαν «λάθρα» κάτω από την σκιά της επίσημης ηγεμονικής ιστορίας ενός τόπου, οδηγεί στην αναγνώρισή τους ως συστατικά στοιχεία του αστικού μωσαϊκού.[3]
Η τάση αυτή παρουσιάζεται όλο και πιο εμφατικά στο αστικό τοπίο με την ανέγερση αμφιλεγόμενων στην τοπογραφία τους και στην ερμηνεία τους μνημείων –χαρακτηριστική η «έκρηξη μνήμης» στην περίπτωση του Βερολίνου-[4] σε επίσημους οργανισμούς και τοπικές πρωτοβουλίες και πολύ περισσότερο στα νέα μουσεία πόλεων. Μέσα από την στροφή τους προς την κοινωνική ιστορία,[5] τα μουσεία αυτά απορρίπτουν τη λογική του «σπουδαίου» εκθέματος, της μονοδιάστατης και μονοσήμαντης αφήγησης με την προβολή του σημαντικού ιστορικού υποκειμένου και υιοθετούν εναλλακτικές πρακτικές,[6] οι οποίες στοχεύουν στην ανάδειξη της ποικιλομορφίας του αστικού τρόπου ζωής, έτσι όπως βιώνεται και συνδημιουργείται από ετερόκλητες κοινωνικές ομάδες.Περιθωριοποιημένες από τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό και ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενες, οι «αόρατες» -μέχρι τώρα- ομάδες ενσωματώνουν τις αφηγήσεις τους στην επίσημη ιστορική αφήγηση της πόλης. Τα νέα μουσεία πόλεων προβάλλουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα τους, τη συμμετοχικότητα μέσω της εμπλοκής των κοινοτήτων στο εκθεσιακό περιεχόμενο:[7] το απλό, το καθημερινό, το κοινότυπο, που όμως αποτελεί βιωματικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης, βρίσκει τη θέση του είτε στις προθήκες είτε ψηφιοποιείται εστιάζοντας στο κοινωνικό περιεχόμενο του αντικειμένου και όχι σε αυτό καθ’ αυτό το αντικείμενο.[8]Φωτογραφικό υλικό, βίντεο, ψηφιακές εφαρμογές, ηχοτοπία, διαδραστικοί χάρτες, προφορικές συνεντεύξεις εισάγουν τον επισκέπτη πολυαισθητηριακά στην ατμόσφαιρα μιας εποχής.
Τα νέα μουσεία πόλεων λειτουργούν ως ένα βαθμό και θεραπευτικά παίζοντας ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία των διαφορετικών αστικών μνημών και στην οικοδόμηση κοινών ιστορικών διαδρομών. Μέσω της πληθοποριστικής διαδικασίας[9] μουσεία και ιστοσελίδες μουσείων ή και άλλων κοινοτικών οργανισμών εμπλουτίζονται και οι ιστορίες των αφανών έρχονται να αμφισβητήσουν την «αλήθεια» των επικυρίαρχων. Τα παραδείγματα τέτοιων «συμμετοχικών» μουσείων και ιστοσελίδων οργανισμών είναι πολλά, κυρίως πόλεων που πολλές φορές αναμετρήθηκαν με το παρελθόν τους, προσπαθώντας πλέον να διαμορφώσουν το μέλλον τους μέσα από τις αναθεωρήσεις και τις επανακατασκευές του παρόντος. Ιστορικά αρχεία και ψηφιακές βιβλιοθήκες εμπλουτίζουν τη διαδικτυακή παρουσία τους με ψηφίδες μνημών: τα ιστορικά αρχεία της πόλης του Σίδνεϋ[10] συμπεριλαμβάνουν τις ιστορίες των Αβορίγινων δίπλα στις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της πόλης, ενώ η τεράστια βάση δεδομένων της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης καλύπτει κάθε κοινωνική ομάδα και κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας στην πόλη.[11] Σε μουσειακό επίπεδο παραδειγματικά λειτουργεί το Ιστορικό Μουσείο της Φιλαδέλφειας στις Η.Π.Α. με την έκθεση ενός εντυπωσιακού αριθμού αντικειμένων που αναδεικνύουν τη βιωμένη εμπειρία του λευκού και μαύρου πληθυσμού της.[12]
Μια από τις πιο προωθημένες εκδοχές Μουσείων Πόλης αποτελεί ασφαλώς το Μουσείο Ιστορίας του Βερολίνου. Χρησιμοποιώντας κάθε τεχνολογική δυνατότητα ο χώρος «πολιορκείται» από ηχητικές καταγραφές, υπερμεγέθεις οπτικές αναπαραστάσεις και διαδραστικές εφαρμογές που σε συνδυασμό με την έκθεση αντικειμένων και την κίνηση σε διαφορετικά επίπεδα ο επισκέπτης «βυθίζεται» στην ιστορία της πόλης.[13] Στα καθ’ ημάς, μια πρώτη πολύ σοβαρή προσπάθεια ενός πολυσυλλεκτικού Μουσείου Πόλης στα βήματα των ευρωπαϊκών αποτελεί το Μουσείο της πόλης του Βόλου.[14]
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως η μνημονική συγκρότηση των πόλεων, έτσι όπως τη γνωρίζαμε, με την επιβολή της μιας και μοναδικής, διαχρονικής και αναμφισβήτητης ερμηνείας, είναι πλέον παρελθόν, καθώς οι «αφανείς» του χθες διεκδικούν πρωταγωνιστικό ρόλο στο σήμερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Βαν Μπούσχοτεν Ρίκη και Πεντάζου Ιουλία, «Σχεδιάζοντας το Μουσείο πόλης του Βόλου. Η υπόσχεση και οι προκλήσεις των προφορικών μαρτυριών» στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015, σ.35-49.
· Foote Kenneth E. & Azaryahu Maoz, «Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration», Journal of Political and Military Sociology, 2007.
· Κωστόπουλος Τάσος, Ψαρρά Άντα, Ψαρράς Δημήτρης, Γερμανία 1945-2015: Τα όρια της μνήμης, Ο Ιός, Εφημερίδα των Συντακτών, 24/5/2015 http://www.efsyn.gr/arthro/germania-1945-2015-ta-oria-tis-mnimis [τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
· Μούλιου Μάρλεν, «Η δική μου/μας πόλη… Συμμετοχικές πρακτικές για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου και η συμβολή των μουσείων πόλεων», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015, σ.51-70.
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ-ΒΙΝΤΕΟ
· Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης https://digitalcollections.nypl.org/ [τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
· Ιστορικό Αρχείο της πόλης του Σίδνεϋ:
City of Sydney. Learn. https://www.cityofsydney.nsw.gov.au/learn/search-our-collections [τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
· Ιστορικό Μουσείο της Φιλαδέλφειας, ΗΠΑ, http://www.philadelphiahistory.org/ [τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
· Σχεδιάζοντας το Μουσείο της Πόλης του Βόλου http://lecad.arch.uth.gr/demuciv/museum.php[τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
· MUSEUM. The story of Berlin https://www.youtube.com/watch?v=R3R7Em--iN8
[τελευταία προσπέλαση:30/11/2018]
[1] Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/μας πόλη… Συμμετοχικές πρακτικές για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου και η συμβολή των μουσείων πόλεων», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015, σ.51.
[2] Kenneth E. Foote & Maoz Azaryahu, «Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration», Journal of Political and Military Sociology, 2007, σελ.130-132.
[3] Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/μας πόλη…, ό.π., σ.52.
[4] Τάσος Κωστόπουλος, Άντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς, Γερμανία 1945-2015: Τα όρια της μνήμης, Ο Ιός, Εφημερίδα των Συντακτών, 24/5/2015 http://www.efsyn.gr/arthro/germania-1945-2015-ta-oria-tis-mnimis
[5] Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και Ιουλία Πεντάζου, «Σχεδιάζοντας το Μουσείο πόλης του Βόλου. Η υπόσχεση και οι προκλήσεις των προφορικών μαρτυριών» στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν κ.ά, Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον, Αθήνα 2015, σ.37.
[6] Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/μας πόλη…, ό.π., σ.52.
[7] Στο ίδιο, σ.36, και Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/…, ό.π.,σ.52,54.
[8] Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και Ιουλία Πεντάζου, «Σχεδιάζοντας το…,ό.π.,σ.36.
[9] Ενδεικτικά τα προγράμματα του Μουσείου του Άμστερνταμ, στο Μάρλεν Μούλιου, «Η δική μου/…, ό.π.,σ.55-56.
[10] Ιστορικό Αρχείο της πόλης του Σίδνεϋ:
City of Sydney. Learn. https://www.cityofsydney.nsw.gov.au/learn/search-our-collections
[11] Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης https://digitalcollections.nypl.org/
[12] Ιστορικό Μουσείο της Φιλαδέλφειας, ΗΠΑ, http://www.philadelphiahistory.org/
[13] MUSEUM. The story of Berlin https://www.youtube.com/watch?v=R3R7Em--iN8
[14] Σχεδιάζοντας το Μουσείο της Πόλης του Βόλου http://lecad.arch.uth.gr/demuciv/museum.php
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.