Εισαγωγή
 |
|
Αναγνωστικό Ε’ Δημοτικού 1954 [ανατύπωση:1956] |
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση σε ορίζοντα δεκαετίας του τρόπου με τον οποίο περιγράφεται ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου με βάση δύο εφημερίδες τοπικής εμβέλειας και διαφορετικών πολιτικών χώρων. Θα μελετηθούν οι διαφορές στο λεξιλόγιο και στους συμβολισμούς, οι τυχόν αλλαγές αλλά και ο ρόλος των ιστορικών συγκυριών στην τοποθέτηση των εντύπων. Το περιεχόμενο των εφημερίδων θα παρουσιαστεί ανά έτος και ανά επέτειο με σύντομη αναφορά στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο και στο βαθμό που επηρεάζει το ύφος των εντύπων. Τέλος, θα παρουσιαστούν τα γενικότερα συμπεράσματα από τη μελέτη αυτή.
Η ταυτότητα των εφημερίδων
Ο Τύπος της περιφέρειας, παρόλο που βρίσκεται μακριά από τα κέντρα των αποφάσεων, διατηρεί τη σημασία του σαν καθρέφτης της τοπικής κοινωνίας αλλά και σαν μοχλός πίεσης σε πολιτικό επίπεδο. Για τους σκοπούς της μελέτης αυτής επιλέχθηκαν δύο εφημερίδες που προέρχονται από τον τοπικό τύπο των Πατρών, όπου και διατηρείται και πλούσιο ψηφιακό αρχείο.[1] Η πρώτη είναι η εφημερίδα Πελοπόννησος.[2] Πρόκειται για μια από τις παλαιότερες εφημερίδες στην Ελλάδα, την μακροβιότερη της Πάτρας αλλά και για την πρώτη ημερήσια εφημερίδα που εκδόθηκε σε επαρχιακή πόλη.[3] Η Πελοπόννησος εκδίδεται ανελλιπώς από τις 10 Ιουλίου 1866 ως σήμερα και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες εφημερίδες της Δυτικής Ελλάδας.[4] Τοποθετημένη ιδεολογικά στον συντηρητικό χώρο, αποτελεί τυπικό παράδειγμα της πορείας και της προσαρμοστικότητας του Τύπου σε σχέση με τις πολιτικές εξελίξεις.
Η δεύτερη εφημερίδα είναι Η Ημέρα της Πάτρας.[5] Ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1945 από ομάδα τυπογράφων με τον τίτλο Σημερινή και κυκλοφόρησε ως καθημερινή πολιτική εφημερίδα, τοποθετημένη ιδεολογικά στον κεντροαριστερό χώρο. Το 1951 μετονομάστηκε σε Η Ημέρα και με αυτόν τον τίτλο εκδιδόταν μέχρι και το 2016, οπότε και έκλεισε οριστικά.
Το ιστορικό πλαίσιο
Τα έτη που επιλέχτηκαν προς διερεύνηση είναι το 1954 και το 1964, έτη σημαντικών πολιτικών εξελίξεων κατά τις πρώτες δύο δεκαετίες μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Το 1954[6] σηματοδοτείται από την πλήρη κυριαρχία του Ελληνικού Συναγερμού του Αλέξανδρου Παπάγου και των συντηρητικών ευρύτερα δυνάμεων στην ελληνική πολιτική σκηνή.[7] Αποκορύφωμα του εμφυλιοπολεμικού κλίματος της εποχής αποτέλεσε η εκτέλεση του στελέχους της ιστορικής ηγεσίας του ΚΚΕ, Νίκου Πλουμπίδη, στις 14 Αυγούστου 1954. Την ίδια περίοδο ωστόσο παρουσιάζονται και τα πρώτα ρήγματα με αφορμή την παραίτηση του Υπουργού Συντονισμού Σπύρου Μαρκεζίνη[8] αλλά και των εξελίξεων στο Κυπριακό, το οποίο άρχισε να κυριαρχεί στην εσωτερική πολιτική σκηνή.[9]
Το 1964[10] βρίσκει την Ένωση Κέντρου στην εξουσία, την ΕΡΕ στην αντιπολίτευση και στο θρόνο τον 24χρονο Κωνσταντίνο Β’.[11] Η κυβέρνηση του Παπανδρέου προχωρεί στο μεταρρυθμιστικό της πρόγραμμα[12] αλλά με συνεχείς εξωθεσμικές παρεμβάσεις από τα Ανάκτορα, κύκλους παραστρατιωτικών αλλά και τις συμμαχικές δυνάμεις. Την ίδια περίοδο παρατηρείται όξυνση του Κυπριακού και άνοδος των επιθέσεων από ακροδεξιούς κύκλους.[13] Αποτέλεσμα της αδυναμίας της κυβέρνησης να ελέγξει την κατάσταση θα είναι η κατάρρευσή της το επόμενο έτος και η αντικατάστασή της από τις κυβερνήσεις των «αποστατών».
Επέτειοι και τελετουργικά
Η ανάγκη υιοθέτησης μια ταυτότητας σε περιόδους κρίσιμων κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών οδηγούν στην κατασκευή παραδόσεων που έχουν ως στόχο την εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και επομένως της επιβίωσης του κράτους.[14] Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των επίσημων κρατικών παραδόσεων, των διαφόρων τελετών, της μαζικής παραγωγής μνημείων και της υιοθέτησης συμβόλων.[15] Καθορίζοντας το χώρο, το χρόνο και τις εξωτερικές εκδηλώσεις το κράτος λειτουργεί επομένως ως ο κύριος διαμορφωτής της δημόσιας μνήμης και των συμβολισμών της.[16]
Οι απαρχές
της θεσμοθέτησης αυτών των παραδόσεων ανάγονται στην ανάδυση των εθνικών κρατών
κατά το 19ο αι., περίοδο κατά την οποία διαμορφώθηκε το τυπικό των τελετουργιών, το
οποίο γενικεύθηκε και σε γενικές γραμμές εξακολουθεί να ισχύει μέχρι τις μέρες
μας. Καθώς οι ταυτότητες συγκροτούνται από τη μνήμη αλλά και το αντίστροφο και
κάτω από την πίεση των διαφορετικών ταυτοτήτων και μνημών διαφορετικών
κοινωνικών ομάδων, οι επέτειοι
προβλήθηκαν ως απαραίτητο συστατικό στην
κατασκευή ενός κοινού ιστορικού παρελθόντος.[17]
Μέρες απελευθέρωσης, ίδρυσης κράτους ή και μέρες πένθους εγγράφονται στην
εθνική βιογραφία ως ιστορικά γεγονότα τα οποία ενισχύουν το εθνικό αίσθημα. Η
«παιδαγωγική» αυτή διάσταση επιτυγχάνεται τόσο μέσω της γλώσσας των συμβόλων
όσο και μέσω θεατρικών πρακτικών που έχουν ως στόχο τη συναισθηματική διέγερση
και τη δημιουργία αισθήματος εθνικής περηφάνιας. Η επιτυχία ωστόσο μιας επετείου
εξαρτάται από το βαθμό εμπλοκής των μαζών. Για να εξασφαλίσει τη μαζική
συμμετοχή το κράτος ορίζει την ημέρα της επετείου ως αργία, αφιερωμένη στη
μνημόνευση του ένδοξου παρελθόντος.[18]
Οι ελληνικές εθνικές επέτειοι
Στον ελληνικό χώρο δύο είναι οι σημαντικότερες εθνικές επέτειοι: η 25η Μαρτίου, η οποία θεσμοθετήθηκε το 1838[19] και η 28η Οκτωβρίου το 1944.[20] Το τελετουργικό πρότυπο που ακολουθείται μέχρι σήμερα είναι αυτό των ευρωπαϊκών βασιλικών αυλών έτσι, όπως εισήχθη από τον Όθωνα: κανονιοβολισμοί, φωταγώγηση, στρατιωτική μπάντα και παρέλαση, δεξίωση, πομπή μέχρι την εκκλησία και δοξολογία, με την Εκκλησία να είναι κρίσιμη παράμετρος του τυπικού.[21] Επίκεντρο των εορτασμών αποτελεί πάντα ένα μνημείο: το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην Αθήνα και ηρώα, μνημεία πεσόντων, ανδριάντες και προτομές στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας. Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη που συνδέεται, σύμφωνα με την Κούκη, με το ζήτημα της τυποποίησης του εορτασμού της 25ης Μαρτίου αλλά κυρίως με την ανάγκη επιβολής των μεσοπολεμικών κυβερνήσεων μέσω μαζικών τελετουργιών,[22] θα γίνει το επίκεντρο των εορτασμών από το 1933. Αλλά και τα υπόλοιπα μνημεία -είτε είναι προσωποπαγή είτε συλλογικά - γίνονται το επίκεντρο των τελετουργιών, καθώς αποτυπώνουν το μνημονευόμενο πολεμικό γεγονός.[23] Οι εθνικοί ήρωες είναι αυτοί τελικά που ενσαρκώνουν τις αξίες του έθνους και σηματοδοτούν την ένδοξη πορεία του μέσα στο χρόνο.[24]
Τα φύλλα της 25-26 Μαρτίου 1954
Ο εορτασμός της 25 Μαρτίου 1954 σημαδεύεται από τις εξελίξεις στο μέτωπο του Κυπριακού. Η Πελοπόννησος βρίσκεται στη συμπολίτευση (κυβέρνηση Παπάγου) και η Ημέρα στην αντιπολίτευση. [25] Την ημέρα της επετείου οι δύο πρώτες σελίδες της Πελοποννήσου[26] καταλαμβάνονται σχεδόν εξολοκλήρου από δημοσιεύματα[27] που σχετίζονται με την επέτειο αλλά και με το αίτημα για την απελευθέρωση των «αλύτρωτων αδελφών» της Β. Ηπείρου και κυρίως της Κύπρου.[28] Τις κεντρικές στήλες καταλαμβάνει το ρεπορτάζ για τις εκδηλώσεις της προηγούμενης μέρας, όπου παρατίθενται με λεπτομέρειες οι καταθέσεις στεφάνων από μαθητές στα ηρώα, παρέλαση μαθητών μπροστά από το μνημείο των πεσόντων[29] και η στέψη του ανδριάντα του Π.Π. Γερμανού στα Υψηλά Αλώνια, ονομαστική αναφορά όλων των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών καθώς και των οργανώσεων, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον πανηγυρικό του Γυμνασιάρχη Ηλιόπουλο, «… δι’ εμπνευσμένων λόγων και συγκινηκωτάτης παραστατικότητος…». Το ρεπορτάζ εστιάζει ιδιαίτερα στις θετικές αντιδράσεις της μαθητιώσας νεολαίας στην αναφορά στην Κύπρο, οι οποίες «…μετεβλήθησαν εις πραγματικόν παραλήρημα» στο τέλος της ομιλίας. Το ρεπορτάζ συνεχίζει στην 4η σελίδα με την αναφορά σε άλλες εκδηλώσεις[30] αλλά και το πρόγραμμα του επίσημου εορτασμού της επετείου: «δημοτική» μουσική, έπαρση της σημαίας, κανονιοβολισμοί, δοξολογία, παρέλαση στρατού, σωμάτων ασφαλείας και διαφόρων οργανώσεων, πατριωτική παράσταση μαθητών, υποστολή σημαίας. Στην 1η σελίδα άρθρο του υφυπουργού Ευαγγελάτου καταλήγει: «Ας ριφθώμεν, όπως οι πρόγονοι εις την μάχην, όπως εις τους Βαλκανικούς πολέμους, όπως εις την Αλβανίαν, εις τον Γράμμον, εις το Βίτσι.[…] Διότι […] θα τιμήσωμεν τους αθανάτους, θα τιμήσωμεν την πελωρίαν ηθικήν αφετηρίαν, θα τιμήσωμεν το 21».
Στο φύλλο της ίδιας ημέρας Η Ημέρα[31] φιλοξενεί στο πρωτοσέλιδό της[32] απόσπασμα από το μήνυμα του Παπάγου, το οποίο εστιάζει στους αγώνες του 1821 και στην υπεράσπιση της πατρίδας από ενδεχόμενο κίνδυνο. Το κεντρικό σχόλιο της εφημερίδας συγκρίνει τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων το 1821 με το παρόν.[33]Η αναφορά στην επέτειο συνεχίζει στην 3η σελίδα με ιστορικές αναφορές σε πρωταγωνιστές του 1821[34]καθώς και ένα άρθρο πανηγυρικού χαρακτήρα. Στην 4η σελίδα το ρεπορτάζ για τις μαθητικές εκδηλώσεις της προηγούμενης μέρας ξεκινά από τις αντιδράσεις των μαθητών κατά την αναφορά στον πανηγυρικό στην ένωση με την Κύπρο, συνεχίζει με το πρόγραμμα των εκδηλώσεων,[35] αναφορά η οποία επαναλαμβάνεται και στο τέλος.[36]
Με ρεπορτάζ από τον εορτασμό στην Αθήνα στο πρωτοσέλιδο της 26/3/1954 η Πελοπόννησος[37] εστιάζει στον τίτλο της στα συνθήματα υπέρ της Κύπρου, συνδυαζόμενα με αναφορές στον «στρατάρχη» και στον βασιλιά καθώς και στις εκδηλώσεις υπέρ τους : «Παπάγος – Κύπρος», «Ο Βασιλεύς στην Κύπρο». Ακολουθεί μια σύντομη αναφορά στο τυπικό του εορτασμού αλλά το κύριο βάρος πέφτει στις διαδηλώσεις των φοιτητών και στην καταστολή τους από την αστυνομία.[38] Στην ίδια σελίδα υπάρχει το πλήρες ρεπορτάζ[39] από τον εορτασμό στην Πάτρα. Αναφέρονται αναλυτικά όλες οι εκδηλώσεις σημειώνοντας ότι «επεκράτησεν απόλυτος τάξις και ευκοσμίαν» καθώς και τα ονόματα των παρισταμένων επισήμων αλλά και όλων των παρελαυνόντων σωμάτων, πολιτικών και στρατιωτικών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα συνθήματα υπέρ της ένωσης με την Κύπρο και στην αντίδραση του πλήθους,[40] «…εζητοκραύγαζον ζητούντα την ένωσιν της Κύπρου μετά της μητρός Ελλάδος».[41] Αναλυτικό ρεπορτάζ υπάρχει και από το Αγρίνιο και τον Πύργο στην 3η σελίδα, ενώ ένα άρθρο ιστορικού στη 2η με θέμα τον Κολοκοτρώνη. Στην 4η σελίδα παρατίθενται οι υπόλοιπες επετειακές εκδηλώσεις με ονομαστική αναφορά παρισταμένων και πρωταγωνιστών.
Το πρωτοσέλιδο της Ημέρας[42] παρόλο που στον τίτλο φαίνεται να κινείται στο ίδιο κλίμα, ωστόσο το περιεχόμενο του ρεπορτάζ διαφοροποιείται σημαντικά. Το αναλυτικό ρεπορτάζ από την Αθήνα [43]-με πολύ σύντομη αναφορά στις φοιτητικές κινητοποιήσεις- περιγράφει βήμα προς βήμα όλο το τυπικό της επετείου (κανονιοβολισμοί, φιλαρμονική, δοξολογία, παρέλαση, κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη), αλλά ουσιαστικά εστιάζει στη βασιλική οικογένεια, στις κινήσεις τους[44] και στις εκδηλώσεις του πλήθους, οι οποίες «…υπήρξαν αυθόρμητοι και εξαιρετικώς ενθουσιώδεις». Χαρακτηριστικό του τυπικού είναι η υποδοχή του βασιλιά από την πολιτική, στρατιωτική και θρησκευτική ηγεσία στα προπύλαια της μητρόπολης, πριν τη δοξολογία, η παρακολούθηση της παρέλασης από τα γυναικεία μέλη της βασιλικής οικογένειας από τον εξώστη πάνω από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και ίσως πιο εντυπωσιακή η εικόνα του έφιππου βασιλιά να επιθεωρεί να παρελαύνοντα σώματα. Ο Παπάγος αναφέρεται μόνο ως πρωθυπουργός,[45] ενώ πολύ μικρή αναφορά γίνεται στα συνθήματα υπέρ της Κύπρου.[46] Εξίσου λεπτομερειακό με της Πελοποννήσου είναι το ρεπορτάζ από την Πάτρα, στο οποίο αναφέρονται όλες οι εκδηλώσεις της επετείου καθώς και οι παριστάμενες επίσημες αρχές –ονομαστικά και εδώ – καθώς και όλα τα σώματα και οι οργανώσεις που παρελαύνουν.[47]
Τα φύλλα της 28-29 Οκτωβρίου 1954
Στο πρωτοσέλιδο της 28/10/1954 και των δύο εφημερίδων[48] δημοσιεύονται τα μηνύματα του Παπάγου και του βασιλιά. Στην Πελοπόννησο[49] δημοσιεύονται ολόκληρα και τα δύο με τίτλο (και μικρότερο «χτύπημα»): «Το βασιλικόν διάγγελμαν», ενώ με μεγαλύτερα γράμματα τονίζεται: «Εμπνευσμένο μήνυμα του κ. Παπάγου», στο οποίο σημειώνεται ότι «...ένα έθνος […] απεφάσισε […] υπό την καθοδήγησιν του ήρωος Βασιλέως Γεωργίου Β’ και με το ιστορικόν «όχι» του Έλληνος πρωθυπουργού να αναστρέψη την πορείαν της ιστορίας». Στην Ημέρα[50] ολόκληρο δημοσιεύεται μόνο του βασιλιά[51] και αποσπάσματα από το μήνυμα του «προέδρου της κυβερνήσεως». Στο πρωτοσέλιδο της Ημέρας υπάρχει και ένα άρθρο για τη σημασία της επετείου, ενώ ιστορικές αναδρομές δημοσιεύονται στην 3η σελίδα. Στην 4η σελίδα αναφέρονται οι μαθητικές εκδηλώσεις- με τα ονόματα των μαθητών- της προηγούμενης μέρας, αλλά και το επίσημο πρόγραμμα εορτασμού της 28ης, με την κατάθεση στεφάνων να γίνεται στο μνημείο Πεσόντων.
Στο πρωτοσέλιδο της Πελοποννήσου δημοσιεύονται επίσης ένα άρθρο τέως υφυπουργού,[52] με το οποίο υμνεί το Γεώργιο Β’ και τον Ιωάννη Μεταξά, αυτήν την «… φωτεινή επιτελική και πολιτική διάνοια…», και ένα αφιέρωμα στις γυναίκες του ’40, ισάξιες με τις Σπαρτιάτισσες.[53] Με λεπτομέρειες, χαρακτηριστικές της Πελοποννήσου, περιγράφονται στην 3η σελίδα οι μαθητικές εκδηλώσεις της προηγούμενης μέρας, ενώ με συντομία παρατίθεται το πρόγραμμα του επίσημου εορτασμού.
Στην Ημέρα [54]της 29/10/1954 η επέτειος απουσιάζει από το πρωτοσέλιδο.[55] Η υποβάθμιση αυτή πιθανότατα οφείλεται στην απουσία τόσο του βασιλιά όσο και του Παπάγου από τις επίσημες εκδηλώσεις.[56] Οι ηχηρές αυτές απουσίες οδήγησαν την εφημερίδα να διερωτάται μήπως «…αι απουσίαι αυταί ήσαν μέρος σχεδίου διά την βαθμιαίαν κατάργησιν της εορτής» και να παρουσιάζει τις εκδηλώσεις χωρίς κανένα σχολιασμό. Αντίθετα πλούσιο είναι το ρεπορτάζ από την Πάτρα με τίτλο «Με λαμπρότητα εωρτάσθη εις Πάτρας η επέτειος της Αντιστάσεως (sic) του 1940» και λεπτομερής περιγραφή των εκδηλώσεων και των παριστάμενων.[57] Σε αντίθετη γραμμή η Πελοπόννησος[58] φιλοξενεί στο πρωτοσέλιδό της τις εκδηλώσεις στην Πάτρα,[59] δίνοντας έμφαση στην παρουσία του στρατού και περιγράφοντας με κάθε λεπτομέρεια τον εορτασμό της επετείου (κωδωνοκρουσίες, δημοτική μουσική «παιανίζουσα», η έπαρση της σημαίας με «τας κεκανομισμένας τιμάς», η δοξολογία και ο εθνικός ύμνος, ενώ ο κ. Νομάρχης «εζητοκραύγασεν υπέρ του Βασιλέως και του Έθνους». Με πολλές λεπτομέρειες περιγράφεται και η παρέλαση, αλλά στη 2η σελίδα υπάρχουν αρνητικά σχόλια για τον στολισμό των ιδιωτικών κτηρίων αλλά και την εμφάνιση μαθητών που έφεραν … γιλέκα και δεν ήταν συγχρονισμένοι.[60] Ο εορτασμός –άνευ σχολίων- στην Αθήνα περιορίζεται στην 4η σελίδα χωρίς οιανδήποτε αναφορά στην απουσία του βασιλιά και του πρωθυπουργού. Περιγράφονται οι εκδηλώσεις χωρίς σχόλια, εκτός από ότι «Παρά την κακοκαιρίαν … παρηκολούθησεν αρκετός κόσμος».[61] Η παρουσίαση των επετείων μέσα από τα φύλλα αναδεικνύουν τη σταθερότητα του τυπικού που ακολουθείται αλλά και τη σφοδρή σύγκρουση μεταξύ του βασιλιά Παύλου και του Αλέξανδρου Παπάγου.[62] Είτε με ουδέτερη παρουσίαση είτε με αναλυτικό σχολιασμό και εγκωμιαστικά επίθετα είναι φανερή η στράτευση της Πελοποννήσου στο πλευρό του Παπάγου και της Ημέρας στο πλευρό του Παύλου.
Τα φύλλα της 25-26 Μαρτίου 1964
Ο εορτασμός της 25 Μαρτίου 1964 θα γίνει με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου της Ένωσης Κέντρου και κάτω από τη σκιά του θανάτου του βασιλιά Παύλου στις 6 Μαρτίου, των εξελίξεων στο Κυπριακό και την άνοδο στο θρόνο του Κωνσταντίνου Β’.[63] Η Ημέρα[64] είναι στη συμπολίτευση, ενώ η Πελοπόννησος[65] στην αντιπολίτευση.[66] Και οι δύο εφημερίδες[67] ωστόσο στις 25/3/1964 έχουν πλούσιο αφιέρωμα στην επανάσταση με τη βασική διαφορά τους να εντοπίζεται στο πρωτοσέλιδο. Στην Πελοποννήσο δημοσιεύονται η θέση της εφημερίδας,[68] άρθρα,[69] ποιήματα, το πρόγραμμα των εορταστικών εκδηλώσεων (21 κανονιοβολισμοί, η δοξολογία, η παρέλαση «προ του βασιλέως» και μια απλή αναφορά στη μαθητική παρέλαση στην Αθήνα «προ του πρωθυπουργού». Στις εσωτερικές σελίδες υπάρχουν σύντομες ιστορικές αναφορές και στην τελευταία το ρεπορτάζ από τον μαθητικό εορτασμό στην Πάτρα. Προσθήκη στην τελετουργία αποτελεί η «δαφνοδρομία» μαθητών από την Αγία Λαύρα προς την οικία του Π. Π. Γερμανού και στην πλατεία 25ης Μαρτίου. Στην ίδια σελίδα δημοσιεύεται και το πρόγραμμα των εορταστικών εκδηλώσεων, στο οποίο έχουν προστεθεί μια ιστορική αναπαράσταση της ορκωμοσίας των αγωνιστών του ‘21 αλλά και μια λαμπαδηφορία στους δρόμους της πόλης με τη συνοδεία δημοτικής μουσικής.
Αντίθετα, από το πρωτοσέλιδο της Ημέρας απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στον εορτασμό της επετείου. Αφιερώνει ωστόσο την 3η και 4η σελίδα σε ιστορικές αναδρομές,[70] ενώ στη 2η σελίδα υπάρχει ένα ιστορικό των πρώτων σημαιών της επανάστασης στην Πάτρα.[71]Με την προαναγγελία «λαμπρότατος προβλέπεται ο σημερινός εορτασμός εις την πόλιν μας…» η εφημερίδα δημοσιεύει το πρόγραμμα των εκδηλώσεων,[72] στο ίδιο πνεύμα με της Πελοποννήσου. Στο ίδιο άρθρο αναφέρονται και οι μαθητικές εκδηλώσεις της προηγούμενης μέρας: «εν παρατάξει» οι μαθητές μετέβησαν στο μνημείο των πεσόντων για την κατάθεση στεφάνων και στη συνέχεια με τη συνοδεία της δημοτικής μουσικής στην πλατεία Αγ. Γεωργίου κλπ. Στην ίδια σελίδα δημοσιεύεται και το πρόγραμμα των επίσημων εκδηλώσεων στην Αθήνα, από το οποίο απουσιάζει η παρέλαση(!). Αναφορά γίνεται και στην παρέλαση των μαθητών «προ του προέδρου της κυβερνήσεως», ενώ η παρουσία Κυπρίων φοιτητών «έδωσεν αφορμήν εις ζωηράς εκδηλώσεις υπέρ της Κύπρου».
Στο πρωτοσέλιδο της 26ης Μαρτίου η Ημέρα[73] δημοσιεύει άρθρο,[74] το οποίο στρέφεται κατά των Κουγέα, Δασκαλάκη, Ζακυνθινού και Κόκκινου καθώς σε δημοσιεύσεις τους υποστήριξαν ότι η επανάσταση δεν ξεκίνησε ούτε από την Αγία Λαύρα ούτε την 25η Μαρτίου. Στην ίδια σελίδα υπάρχει ρεπορτάζ από τις εκδηλώσεις στην Κύπρο και στην Κωνσταντινούπολη και φωτογραφικό ρεπορτάζ[75] από τη μαθητική παρέλαση στην Πάτρα. «Εις ατμόσφαιρα εθνικής εξάρσεως» έγιναν οι εκδηλώσεις στην Πάτρα, όπως περιγράφονται στην 4η σελίδα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παρέλαση τόσο των πολιτικών όσο και των στρατιωτικών τμημάτων, με ονομαστικές αναφορές αλλά και με κολακευτικά σχόλια για το έργο που επιτελούν.[76] Για πρώτη φορά όμως, σημειώνεται στο άρθρο, «δεν επετράπη εις τα σχολεία να παρουσιάσουν ομάδας τυμπανιστών και σαλπιγκτών επικεφαλής των τμημάτων τους». Πλούσιο και αναλυτικότατο είναι και το ρεπορτάζ από την Αθήνα με την παρουσία του έφιππου Κωνσταντίνου και την απουσία του Γ. Παπανδρέου από την παρέλαση.[77] Το ρεπορτάζ εστιάζει κυρίως στο νέο βασιλιά, ο οποίος «επευφημήθη ζωηρώτατα υπό του λαού».
Η Πελοπόννησος[78] στο πρωτοσέλιδό της αναφέρεται αναλυτικά στις εκδηλώσεις στην Πάτρα[79]και παραθέτει και φωτογραφικό υλικό.[80]Η εφημερίδα σχολιάζει επίσης την απουσία των μαθητών-τυμπανιστών ως «…αντίθετος προς τας εθνικάς εκδηλώσεις».[81] Επιστολή αναγνώστη[82] παρατηρεί ότι «μερικοί οδηγοί τμημάτων […] ύψωσαν την χείρα με σφιγμένην γροθιάν…», ενώ «…ο Κανονισμός ρητώς αναγράφει ότι το χέριν πρέπει να είναι με τεντωμένην παλάμην». Για να καταλήξει «Δεν επρόσεξε κανείς αρμόδιος αυτό; Και διατί δεν έλαβε μέτρα; Μακράν βέβαια από εμέ κάθε ιδέα ότι τούτο είναι κάτι κακό. Αλλ’ ο κόσμος ο ξένος τι μπορεί να σκεφθή;».[83] Στην τελευταία σελίδα δημοσιεύεται το ρεπορτάζ από την Αθήνα, το οποίο και αυτό επικεντρώνεται γύρω από το πρόσωπο του Κωνσταντίνου αλλά και την κίνηση του πλήθους.[84]
Τα φύλλα της 28-29 Οκτωβρίου 1964
Ο εορτασμός του ΟΧΙ το 1964 βρίσκει στην επικαιρότητα και πάλι το Κυπριακό.[85] Στα πρωτοσέλιδα της Ημέρας[86] και της Πελοποννήσου[87] της 28/10/1964 κυριαρχεί ομιλία του Γεώργιου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη. Με τίτλο[88] «Συνέχεια του αλβανικού έπους ο αγών δι’ ένωσιν της Κύπρου», η Πελοπόννησος τονίζει τη σύνδεση που έκανε ο Παπανδρέου στην ομιλία του μεταξύ της ΕΟΚΑ και της «..πανελληνίου αντιστάσεως κατά της τυραννίας». Στο κύριο άρθρο της η εφημερίδα θυμίζει «Το ΟΧΙ [..] δια του στόματος του σιδηρού Κυβερνήτου […] Ιωάννη Μεταξά» στέκεται στην προσφορά της Ελλάδας απέναντι στην Ευρώπη, «εντολή νεκραναστάσεως»[89] και την τωρινή στάση της στο ζήτημα της Κύπρου. Στην ίδια σελίδα, άρθρο παραλληλίζει την 28η Οκτωβρίου 1940 με την 28η Οκτωβρίου 312 μ.Χ.,[90] καταλήγοντας ότι «τας συνδέει η Ηχώ της Αρετής και της Ελευθερίας». Σε άλλη στήλη[91] η επέτειος ταυτίζεται με την επικράτηση της ζωής, «πορείαν προς την Ελευθερίαν, πορείαν προς τον Παρνασσόν».[92]
Στην Ημέρα δημοσιεύονται και δύο ιστορικές μαρτυρίες από το μέτωπο, ενώ το ΟΧΙ ταυτίζεται με τις «νεώτερες Πλαταιές». Σε ξεχωριστό άρθρο – και πάνω από το πρόγραμμα των εκδηλώσεων -τονίζεται η παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου ως του κεντρικού επισήμου, το όνομα του οποίου δεν υπάρχει στο αντίστοιχο πρόγραμμα της Πελοποννήσου.[93]
Ο εορτασμός στην Κύπρο[94] βρίσκεται στο πρωτοσέλιδο της Ημέρας[95] της 29/10/1964, ενώ δημοσιεύεται και επιστολή διαμαρτυρίας αναγνώστη[96] για τον φτωχό εορτασμό της επετείου στην Πάτρα, το οποίο αναφέρεται και στο ρεπορτάζ.[97] Στην ανταπόκρισή της από τη Θεσσαλονίκη η εφημερίδα δημοσιεύει αναλυτικά το πρόγραμμα των εκδηλώσεων.[98] Τη διαμαρτυρία της για τον εορτασμό της επετείου στην Πάτρα («περίεργα, παράξενα, τσαπατσούλικα, πτωχοπροδρομικά»)[99] εκφράζει και η αντιπολιτευόμενη Πελοπόννησος,[100]η οποία στο πρωτοσέλιδό της φιλοξενεί δύο πολύ σύντομες ανταποκρίσεις από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα[101] και το ρεπορτάζ από την Πάτρα.[102]Προσθήκη στον εορτασμό[103] αποτελούν οι σειρήνες, που ακούστηκαν κατά την κατάθεση των στεφάνων. Στην 4η σελίδα υπάρχει και ρεπορτάζ από το μνημόσυνο του Ιωάννη Μεταξά «…εις μνήμην του πρωτεργάτου του ‘ΟΧΙ’».[104]
Συμπεράσματα
Από τη μελέτη των φύλλων θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε στα ακόλουθα συμπεράσματα: Καταρχάς το τελετουργικό του εορτασμού παραμένει σταθερό και στις δύο επετείους: έπαρση της σημαίας, εωθινός, κανονιοβολισμοί, δοξολογία, κατάθεση στεφάνων, πανηγυρικός, δεξίωση, παρέλαση, υποστολή σημαίας. Υποχρεωτικά θεωρούνται και η φωταγώγηση και ο σημαιοστολισμός των δημόσιων κτιρίων, ενώ θεσμικά καθορίζεται η παρουσία των επισήμων – πρωτόκολλο που όμως, φαίνεται να παραβιάζεται σε επίπεδο υπουργών και δημάρχων- και η σειρά των παρελαυνόντων τμημάτων. Κανόνες επίσης τίθενται όσον αφορά στην εμφάνιση και στην κίνηση των σωμάτων. Παρατηρούνται ωστόσο και προσθήκες[105] ενώ κάθε παρέκκλιση αντιμετωπίζεται ως υπονόμευση της επετείου.[106]
Χαρακτηριστική είναι η εξιδανίκευση των ιστορικών γεγονότων, προτάσσοντας τη σύγκριση με τα άλλα έθνη και άρα την ηθική ανωτερότητα της ελληνικής φυλής, καθώς και η αίσθηση ενός πεπρωμένου που από τα βάθη των αιώνων συνέχει τον ελληνικό λαό.[107] Τα πρόσωπα και τα γεγονότα σταθερά παραλληλίζονται με ήρωες και κατορθώματα του αρχαιοελληνικού παρελθόντος και στην περίπτωση της 28ης και με τους ήρωες του 1821,[108] ενώ προβάλλονται και ως προανάκρουσμα μελλοντικών εθνικών επιτυχιών. Και οι δύο επέτειοι θεωρούνται ορόσημα στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία και προβάλλονται ως πρόκριμα της στάσης που οφείλουν να τηρούν οι ξένες δυνάμεις απέναντι στον ελληνικό λαό. Η συνολική αυτή στάση καλλιεργείται τόσο από τον Τύπο, όσο και από τα διαγγέλματα των πολιτικών και τους πανηγυρικούς, που ενέχουν θέση παιδαγωγικής αποστολής απέναντι στις μάζες.
Παρόλο που οι δύο εφημερίδες ανήκουν σε αντίθετους πολιτικούς χώρους, το λεξιλόγιο και οι συμβολισμοί που χρησιμοποιούνται είναι παρόμοιοι ακόμα και μέσα στη δεκαετία. Διαφοροποίηση παρατηρείται στο σχολιασμό –αλλά με την ίδια ορολογία- όταν αλλάζουν θέση από συμπολιτευόμενες σε αντιπολιτευόμενες. Ο θεσμός της βασιλείας αντιμετωπίζεται πάντα σε σχέση με την κυβέρνηση, είτε εξαιρετικά θερμά είτε ουδέτερα. Η πολιτική συγκυρία και η παρουσία των επίσημων αρχών είναι αυτά που καθορίζουν και τον βαθμό προβολής των εκδηλώσεων. Η επέτειος της 28ης φαίνεται να μην έχει εδραιωθεί ως εθνική εορτή στο βαθμό που εντοπίζεται στο 1821.[109] Αυτό ίσως οφείλεται στη μικρή χρονική απόσταση από το γεγονός, στη μικρότερη σημασία για την Πάτρα σε σχέση με την επανάσταση αλλά και στην αστάθεια του τελετουργικού από τις επίσημες αρχές. Το «ΟΧΙ» δεν συναντάται σε κανέναν τίτλο το 1954 και, όπου συναντάται, σχετίζεται περισσότερο με τον Μεταξά και λιγότερο με τον Γεώργιο Β.[110]Περισσότερα δημοσιεύματα εντοπίζονται στην Πελοπόννησο, γεγονός που σχετίζεται με το πιο συντηρητικό κοινό στο οποίο απευθύνεται. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα δημοσιεύματα για το 1821 σε σχέση με την 28η είναι διπλάσια στην Πελοπόννησο (64-29) και τριπλάσια στην Ημέρα (62-21).
Σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι έχει η τοπικότητα. Αυτό είναι περισσότερο φανερό στην Πελοπόννησο, η οποία με τους αναλυτικούς και ονομαστικούς καταλόγους που παραθέτει προφανώς θέλει να ικανοποιήσει το αναγνωστικό της κοινό και να εξασφαλίσει πολιτική υποστήριξη και –ίσως- περισσότερες συνδρομές.
Καταληκτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πολιτικό στοιχείο και η στράτευση του συντάκτη είναι αυτά που προσδιορίζουν την αρθρογραφία, τη διάρθρωση και τη διάταξη της ύλης, στοιχεία που διαμορφώνουν την ταυτότητα των εφημερίδων σε δεξιές-κεντρώες-αριστερές.[111]
[1] Μουσείο Τύπου Ε.Σ.Η.Ε.Π.Η.Ν.
http://www.mouseiotipou.gr/arxeion-xml/pages/esiepi/internet/tekmiria-find
[2] Πελοπόννησος. Ημερήσια Εθνική Εφημερίς. Ιστορικά στοιχεία για την εφημερίδα στη Βικιπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%82_(%CE%B5%CF%86%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1) .
Η ιστοσελίδα της εφημερίδας, http://www.pelop.gr/default.aspx?page=home
[3] «Η αρχαιοτέρα ελληνική εφημερίς»: έτσι αυτοπροσδιορίζεται στις πληροφορίες σύνταξης.
[4] Στο ίδιο. Η εφημερίδα ξεκίνησε ως δεκαήμερη και από τις 5 Απριλίου 1893 η εφημερίδα έγινε καθημερινή πρωινή. Άλλαξε τρεις φορές τίτλο, καθώς απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της πολλές φορές. Στις 10 Ιουνίου 1917 μετονομάστηκε σε Τηλέγραφος, τίτλο που διατήρησε ως τις 3 Νοεμβρίου 1923, οπότε και διακόπηκε η έκδοσή της -λόγω του αντιβενιζελικού προσανατολισμού της-, συνέχισε ως Εωθινός Κήρυξ από τις 9 Δεκεμβρίου 1923, επανήλθε στο Τηλέγραφος στις 3 Φεβρουαρίου 1824 μέχρι και τον Οκτώβριο του 1944, οπότε και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, ως μία από τις «νόμιμες» - δωσιλογικές εφημερίδες της Κατοχής. Από τις 12 Νοεμβρίου 1944 επανεκδόθηκε με τον σημερινό της τίτλο Πελοπόννησος.
[5] Η Ημέρα. Πρωϊνή Ανεξάρτητος Εφημερίς Πατρών. Για την εφημερίδα υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες, στη Βικιπαίδεια,
[6] Για το ιστορικό πλαίσιο, Ηλίας Νικολακόπουλος, «Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου έως την άνοδο της Ένωσης Κέντρου» στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ’: Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου έως τη μεταπολίτευση του 1974. Η περίοδος της ανάπτυξης, 1949-1967, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σσ.183-189.
[7] Έχοντας επικρατήσει απόλυτα στην εκλογική αναμέτρηση του 1952 και κατακτώντας – λόγω του εκλογικού συστήματος -μια πρωτοφανή μονοκομματική κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ο Ελληνικός Συναγερμός προχώρησε στον απόλυτο έλεγχο του κράτους, ο οποίος κορυφώθηκε το 1954. Με το ν.2500/1954 προχώρησε σε ριζικές αλλαγές στην ηγεσία του Στρατού και της Αστυνομίας, την επαναφορά στο στράτευμα αξιωματικών του ΙΔΕΑ, στην «εκκαθάριση» δημοσίων υπηρεσιών, στην απόλυση «ύποπτων προσώπων» από το χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και στη συνέχιση των διώξεων των αγωνιστών της Αριστεράς, στο ίδιο,σ.184.
[8] Ο Μαρκεζίνης κατηγορήθηκε για «ανταλλαγή επιστολών» με τη Ζήμενς και την Τελεφούνκεν, στο ίδιο,σ.187.
[9] Την ίδια περίοδο φουντώνει και το αντιβρετανικό αίσθημα με πολλές -και βίαιες σε κάποιες περιπτώσεις- κινητοποιήσεις, στο ίδιο,σσ.186-187.
[10] Για το ιστορικό πλαίσιο στο, Όθων Τσουνάκος, «Από την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στη Δικτατορία, 1963-1967» στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους…, ό.π., σσ.208-215.
[11] Οι εκλογές γίνονται στις 16ης Φεβρουαρίου. Ο Παύλος πεθαίνει στις 6 Μαρτίου.
[12] Κυρίως η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αλλά και η μερική άρση των συνεπειών του Εμφύλιου Πολέμου, στο ίδιο,σ.212.
[13] Ξεκινούν και οι λεκτικές επιθέσεις της συμπολιτευόμενης Ελευθερίας κατά του Ανδρέα Παπανδρέου, στο ίδιο,σ.215.
[14] Eric Hobsbawm, T. Ranger (επιμ.), Η επινόηση της παράδοσης, Αθήνα, Θεμέλιο, 2004,σ.297.
[15] Στο ίδιο, σσ. 302 -311.
[16] Jeremy Black, Using History, London-New York 2005,σσ.15-16.
[17] John R. Gillis, (ed.), Commemorations: The Politics of National Identity, Πρίνστον, Princeton University Press, 1994, Introduction, σσ.3-6.
[18] Χριστίνα Κουλούρη, «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, Αθήνα, Ασίνη, 2012, σσ.183-190.
[19]Στο ίδιο, σσ. 181, 197.
[20] Η 28η εορτάσθηκε από το 1941 κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
[21] Χριστίνα Κουλούρη, «Γιορτάζοντας…, ό.π.,σσ.191-192,196.
[22] Το μνημείο εγκαινιάστηκε στις 25/3/1932, στο Ελένη Κούκη, «Ο ήρωας, το πλήθος και η εξουσία. Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη της Αθήνας» στο Αβδελά, Ε., Αλβανός, Ρ., Κουσουρής, Δ., Χαραλαμπίδης, Μ. (επιμ.), Η Ελλάδα στον Μεσοπόλεμο, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σσ.63-64.
[23] Αλέξανδρος Τενεκετζής, «Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου», Ιστορία της Τέχνης, τχ. 1, Αθήνα (χειμώνας 2013),σσ.65,68.
[24] Χριστίνα Κουλούρη, «Ο Καποδίστριας ως εθνικός ήρωας: οι αντιφάσεις της μνήμης και της ιστορίας», στο Γ. Γεωργής (επιμ.), Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας: Κριτικές προσεγγίσεις και επιβεβαιώσεις, Αθήνα, Καστανιώτης, 2015, σσ. 89,92.
[25] Στην Ημέρα υπάρχουν 21 δημοσιεύματα (25/3:11, 26/3:10) και στην Πελοπόννησο 15 (25/3:11, 26/3:4). Αξίζει να σημειωθεί η απουσία φωτογραφιών είτε λόγω κόστους είτε λόγω τεχνικών αδυναμιών. Ακόμη ένα χαρακτηριστικό και των δύο εφημερίδων είναι ότι τα ρεπορτάζ, οι ανταποκρίσεις και τα παραπολιτικά σχόλια είναι ανώνυμα. Στην περίπτωση των ανταποκρίσεων πιθανότατα η πηγή είναι ίδια – κάποιο πρακτορείο ειδήσεων – και ο συντάκτης προσθέτει το σχολιασμό ανάλογα με τον προσανατολισμό της εφημερίδας.
[26] file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/2737_fpr.pdf Στον υπέρτιτλο της 2ης σελίδας αναγράφεται: «Ζήτω το Έθνος – Ένωσιν με την Κύπρον».
[27] Πολιτικά μηνύματα, άρθρα, σχόλια, ποιήματα εκκλησιαστικά και κοσμικά, ρεπορτάζ, ανταποκρίσεις. Πρώτη είδηση ωστόσο είναι η «ογκώδης διαδήλωσις» και τα σοβαρά επεισόδια που έγιναν στην Αθήνα μετά το πέρας της μαθητικής παρέλασης. Στη φοιτητική πορεία που είχε ως στόχο κτίρια αγγλικών συμφερόντων παρενέβη η αστυνομία. Ο σχολιασμός της εφημερίδας για τη μαζική διαδήλωση είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, καθώς οι φοιτητές «…κατόρθωσαν να παρασύρουν και πλήθη κόσμου…».
[28] Σε άρθρο του προέδρου του ελληνοαμερικανικού επιμορφωτικού ινστιτούτου γίνεται ιστορική αναφορά στην «έννοιαν της Ελλάδος», η οποία σύμφωνα με τον συντάκτη οριζόταν από όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Με την ευκαιρία της επετείου ο συγγραφέας δηλώνει για τους αλύτρωτους ότι το έθνος δε θα «…αποστή του ιερού όρκου της απελευθερώσεως».
[29] Το μνημείο στην πλατεία Όλγας (σημερινή ονομασία: Εθνικής Αντίστασης) αναφέρεται και ως Άγνωστος Στρατιώτης, ονομασία η οποία μάλλον δεν επικράτησε.
[30] Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τα ονόματα των επισήμων αναφέρονται και τα ονόματα των μαθητών και μαθητριών που απήγγειλαν ποιήματα.
[32] Και στην ίδια στήλη με την Πελοπόννησο.
[33] Προφανώς αναφέρεται στη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Σαφής αναφορά γίνεται στη βρετανική στάση σε σχέση με την Κύπρο και τη ρωσική στάση σε σχέση με την εγκατάσταση αμερικανικής βάσης στο ελληνικό έδαφος.
[34] Δημοσιεύονται αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα των Κολοκοτρώνη, Π. Π. Γερμανού, Κασομούλη και Μακρυγιάννη, καθώς και μια αναφορά για την αντίδραση φοιτητών κατά των Βαυαρών (δηλαδή του Όθωνα) στην επέτειο του 1841.
[35]Συγκέντρωση μαθητών στο ηρώο των πεσόντων και κατάθεση στεφάνου από τον Γενικό Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης, κατόπιν στην πλατεία Αγίου Γεωργίου για την κατάθεση στεφάνου από τον Δήμαρχο στην αναμνηστική στήλη της ορκωμοσίας των Αγωνιστών του ’21 από τον Π.Π. Γερμανό, μετάβαση στη συνέχεια στην πλατεία Υψηλών Αλωνιών, όπου με την παρουσία όλων των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών έγινε επιμνημόσυνος δέηση και κατάθεση στεφάνων.
[36] Να σημειωθεί ότι οι μοναδικές ονομαστικές αναφορές αφορούν στον γυμνασιάρχη Ηλιόπουλο που εκφώνησε τον πανηγυρικό, στο Γενικό Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης και στο Μητροπολίτη. Χωρίς σχόλια παρατίθεται και το πρόγραμμα εκδηλώσεων στα σημεία που αφορά την προσέλευση του κοινού.
[38] Ξεχωριστό ρεπορτάζ υπάρχει από τη Ρόδο, όπου και συνέβησαν τις προηγούμενες μέρες (19 Μαρτίου) βίαια επεισόδια (λιθοβολισμός) κατά του βρετανικού προξενείου, βλ. Ηλίας Νικολακόπουλος, «Από το τέλος του εμφυλίου…, ό.π.,σ.186.
[39] Το ρεπορτάζ συνεχίζεται στην 4η σελίδα.
[40] Ο τίτλος: «Λαμπρότατος ο εορτασμός της ιστορικής επετείου εις Πάτρας. Θερμόταται εκδηλώσεις διά την ένωσιν της Κύπρου και δέησις υπέρ των αλύτρωτων αδελφών»
[41]Ακριβώς η ίδια φράση συναντάται και στην Ημέρα.
[42] file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/776_.pdf .Τίτλος: «Αι εκδηλώσεις υπέρ της Κύπρου εκυριάρχησαν του εορτασμού της 25 Μαρτίου. Ο λαός της πρωτευούσης επευφημεί τους Βασιλείς με τας κραυγάς «Η Κύπρος στην Ελλάδα. Ο βασιλεύς στην Κύπρο»
[43] Τίτλος: «Αι εκδηλώσεις υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου εκυριάρχησαν του εορτασμού της 25 Μαρτίου».
[44] Π.χ. «…ο βασιλεύς … κατήλθε διά της αριστεράς κλίμακος…»
[45] Η αναφορά –χωρίς ονοματεπώνυμο παρά μόνο με το αξίωμα- γίνεται σε σχέση με τον βασιλιά, όταν δέχεται τα συγχαρητήρια.
[46] Στην ίδια σελίδα ρεπορτάζ από την Κύπρο.
[47] Στην 4η σελίδα μικρά άρθρα αναφέρονται σε εκδηλώσεις διαφόρων συλλόγων.
[48] Μελετήθηκαν 12 δημοσιεύματα της Ημέρας (28/10:8, 29/10:4) και 16 της Πελοποννήσου (28/10:7, 29/10:9).
[51] Υπότιτλος: «Διεθνής η σημασία του αγώνος του 1940», που προκύπτει από το διάγγελμα, σύμφωνα με το οποίο, «…εις την Αλβανίαν εκερδήθη υπό των Ελλήνων ο αγών της ελευθερίας ολοκλήρου της ανθρωπότητος. Δια της νίκης εκείνης εκερδήθη ο παγκόσμιος πόλεμος…».
[52] Πρόκειται για τον βουλευτή Μεσολογγίου Χρήστο Ευαγγελάτο, άρθρο του οποίου ως υφυπουργού είχε δημοσιευτεί στο φύλλο της 25/3/1954. Με τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης στις 10/4/1954 ο Ευαγγελάτος απομακρύνθηκε από το θώκο του.
[53]Τα άρθρα και τα μηνύματα στελεχών της κυβέρνησης συνεχίζουν στην 4η σελίδα. Υπάρχει επίσης ένα λυρικότατο άρθρο για την απανθρωπιά του πολέμου.
[55] Οι ειδήσεις που κυριαρχούν αναφέρονται στην κρίση στο Κόμμα των Φιλελευθέρων και στη συζήτηση στην αγγλική βουλή για την παραχώρηση συντάγματος στην Κύπρο.
[56] Στην 3η σελίδα η εφημερίδα δικαιολογεί την απουσία του βασιλιά καθώς «…ήτο υποχρεωμένος να μείνη πλησίον της ασθενούσης βασιλίσσης», αλλά διερωτάται με σκωπτικό ύφος «…ο κ. Παπάγος ήτο ανάγκη να περιδιαβάζη την Ιβηρικήν χερσόνησον, παρακολουθών ταυρομαχίας και χορούς με καστανιέτες;» Η εφημερίδα επίσης αναφέρεται στη διελκυστίνδα μεταξύ υπουργών για το ποιος θα καταθέσει στεφάνι στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
[57] Αξίζει να σημειωθεί ότι απουσιάζουν ανταποκρίσεις από άλλες περιοχές καθώς και ιστορικά αφιερώματα.
[58]file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/2914.pdf Πρώτη είδηση και εδώ είναι οι εξελίξεις στη βρετανική βουλή σε σχέση με το κυπριακό.
[59] Χαρακτηριστικός ο υπέρτιτλος: «Η πρωταγωνίστρια πόλις του 21 διά το νεώτερον έπος». Εκτός από την αναλυτική παρουσίαση των παριστάμενων η εφημερίδα παραθέτει και κατάλογο των οργανώσεων που δεν παρίσταντο.
[60] Σχολιάζεται ότι ο φετινός εορτασμός ήταν κατώτερος του αναμενόμενου. Σε στήλη με ειδήσεις από άλλες εκδηλώσεις σημειώνεται ότι «ελάχιστες ήσαν οι πνευματικές εκδηλώσεις που έγιναν εφέτος στην πόλιν μας με την ευκαιρία της επετείου της 28 Οκτωβρίου».
[61] Η ίδια φράση απαντάται και στην Ημέρα. Στην Πελοπόννησο υπάρχουν επίσης ανταποκρίσεις από άλλες περιοχές και από την Κύπρο, ενώ το αφιέρωμα της εφημερίδας ολοκληρώνεται με αναφορές στην ποιητική δημιουργία του «ΟΧΙ».
[62] Όταν έγινε γνωστή η πρόθεση του Παπάγου να πολιτευθεί, ο βασιλιάς έδωσε εντολή να συλληφθεί, στο, Ηλίας Νικολακόπουλος, «Από το τέλος του εμφυλίου…, ό.π., σ.177.
[63] Όθων Τσουνάκος, «Από την άνοδο της…, ό.π.,σσ.208-215. Για να τιμηθεί η επέτειος ανεστάλη το πένθος.
[64] file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/5867.pdf Στον τίτλο της στην 3η σελίδα η Ημέρα έχει προσθέσει τη φράση: «Από τον λαόν – με τον λαόν διά τον λαόν». Η έκδοση είναι εξασέλιδη.
[66] Η Ημέρα πρόσθεσε δύο σελίδες προφανώς λόγω του αφιερώματος στην επανάσταση. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η Πελοπόννησος στερείται εικονογραφικού υλικού (μια χαλκογραφία και δυο αφίσες κινηματογραφικών ταινιών) σε αντίθεση με την Ημέρα που εμπλουτίζει τις σελίδες της με φωτογραφίες, σκίτσα, γελοιογραφίες και πίνακες ζωγραφικής. Από αυτά 3 φωτογραφίες απεικονίζουν το σπίτι της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, 4 σκίτσα τους 3 ιδρυτές της και τη Μονή Αρκαδίου και ο πίνακας ζωγραφικής κάποιον ανώνυμο (!) Κρητικό αγωνιστή του ’21.
[67] Πελοπόννησος: 20 δημοσιεύματα (25/3:9, 26/3:11), Ημέρα: 20(25/3:12, 26/3:8).
[68] Με σαφείς αναφορές στο Κυπριακό.
[69] Του Χρήστου Ευαγγελάτου, του τ. υφυπουργού της κυβέρνησης Παπάγου το 1954. Τώρα με την ιδιότητά του ως Δημάρχου Μεσολογγίου ο πανηγυρικός του δημοσιεύεται και στην Ημέρα και στην Πελοπόννησο.
[70] Οι κλεφταρματολοί του Μοριά, Τα «ενθυμήματα» του Κασομούλη, τα μνημεία της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό, ανέκδοτα των αγωνιστών του ‘21, οι σφαγές στην Κύπρο το 1821 είναι κάποια από τα θέματα.
[71] Ο «Συμπολίτης» -ψευδώνυμο του ανώνυμου συντάκτη- προτείνει μάλιστα στο Δήμο Πατρέων «…να κατασκευάση μίαν πολυτελή σημαίαν, ομοίαν εκείνης του Γερμανού, την οποίαν να υψώνη κατά τον εορτασμόν της επετείου της επαναστάσεως εις τον εξώστην του Δημαρχείου». Η σημαία εκείνη «…ήταν λευκή και εις το μέσον έφερε με μαύρο χρώμα το σήμα της Φιλικής Εταιρείας, τον σταυρόν επί ανεστραμμένης ημισελήνου και άστρου…».
[72] Στην τελευταία, 6η σελίδα.
[74] Ο αρθρογράφος (από τα Βραχνέικα Πατρών, χωρίς άλλα στοιχεία ) φέρεται ως συνεργάτης της εφημερίδας, βλ. Βασ. Γ. Παπαγεωργίου, «Πώς δεν γράφεται η αληθής ιστορία της επαναστάσεως. Παραποιούν και διαστρευλώνουν την αλήθειαν ιστορικοί και ακαδημαϊκοί». Το μακροσκελέστατο άρθρο συνεχίζει στην 3η σελίδα, όπου και καταλήγει ζητώντας την παρέμβαση του Υπουργείου Παιδείας και καταγγέλλοντας την «καραμανλικήν απολυταρχίαν», γιατί «…απέφευγον επιμελώς να αγοράσουν βιβλία μου προς μελέτην…».
[75] 3 φωτογραφίες μαθητών και μαθητριών δημοτικού (με παραδοσιακές στολές) και μαθητριών γυμνασίου.
[76] Το άρθρο συνοδεύεται από φωτογραφία των μαθητών της Σχολής Λούτζη.
[77]«Κατά δημοσιογραφικάς πληροφορίας, ο κ. Παπανδρέου δεν παρέστη εις την παρέλασιν, διότι λόγοι υγείας δεν του επιτρέπουν την επ’ αρκετήν ώραν ορθοστασίαν».
[79] Το ρεπορτάζ, από την Πάτρα καταλαμβάνει το κάτω μέρος της σελίδας και συνεχίζει στην 4η σελίδα. Απόσπασμα ομιλίας του Δημάρχου Μεσολογγίου: Τίτλος: (Συσπειρωμένοι οι Έλληνες περί τον βασιλέαν Κωνσταντίνον θα διεκδικήσουν τα ιδανικά» και άρθρο με τίτλο: «Το ‘παρόν’ της φυλής». Στην 1η σελίδα επίσης υπάρχει ρεπορτάζ από την Κύπρο και την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την τακτική της εφημερίδας αναφέρονται ονομαστικά οι επίσημοι και όλα τα παρελαύνοντα τμήματα.
[80] 4 φωτογραφίες στη βάση της σελίδας, όπως ακριβώς και στην Ημέρα. Υπάρχει ωστόσο διαφοροποίηση. Εικονίζονται μαθήτριες δημοτικού και γυμνασίου (όπως στην Ημέρα) αλλά και ένα σώμα του ΚΕΤΕΣ και οι επίσημοι με ονομαστική αναφορά.
[81] «…αψυχολόγητος διαταγή του αρμοδίου επί της σωματικής αγωγής […] εδημιούργησαν ποιαν τινά ανιαρότητα κυρίως εις τους μακράν της δημοτικής μουσικής ισταμένους και παρακολουθούντας την παρέλασιν συμπολίτας».
[82] Στην 3η σελίδα. Ο συντάκτης της επιστολής συστήνεται ως γεωπόνος, έφεδρος λοχαγός πεζικού.
[83] Πιθανότατα ο συντάκτης υπονοεί κάποιο είδος ιδεολογικής-πολιτικής αμφισβήτησης και αντίστασης.
[84] Υπότιτλος: «Μυριάδες λαού τον επευφήμησαν ζωηρώς». Σε ξεχωριστή στήλη γίνεται αναφορά στην απουσία του Παπανδρέου.
[85] Η Ημέρα: 9 δημοσιεύματα (28/10:5, 29/10:4), Πελοπόννησος: 13 (28/10:5, 29/10:8).
[88] Και υπότιτλο: «Θερμή υποδοχή των Βασιλέων μας».
[89] «Η μεγάλη ώρα του ανθρώπου και του πολιτισμού. […] Ο Έλλην του 1940 κατέστη ο Άτλας που εκράτησεν […] την υπόθεσιν της Οικουμένης, ο Αρχάγγελος, που εκόμισεν τον Ευαγγελισμόν της λυτρώσεως».
[90] Η μάχη στη Μουλβία γέφυρα μεταξύ Κωνσταντίνου και Μαξέντιου. Πρόκειται για εκτεταμένη ανάλυση που συνεχίζει και στην 4η σελίδα, στο Δημ. Παπαθανασόπουλος, «Συμβολισμός δύο επετείων». Ο Παπαθανασόπουλος δηλώνει φιλόλογος.
[91] Στη 2η σελίδα, υπογράφει «Ο Πελοποννήσιος».
[92] Η ανταπόκριση από την Κύπρο είναι πανομοιότυπη με αυτήν της Ημέρας. Προφανώς και οι δύο εφημερίδες έχουν την ίδια πηγή. Στην Ημέρα όμως η είδηση βρίσκεται στο πρωτοσέλιδο. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι εκδηλώσεις των μαθητών προβλέπονται για την ίδια μέρα και όχι την προηγούμενη. Η λαμπαδηφορία επίσης προβλέπεται να γίνει από στρατιωτικά τμήματα. Δεν υπάρχει επίσης το πρόγραμμα των εκδηλώσεων της Αθήνας αλλά ούτε και της Θεσσαλονίκης, όπου είναι και ο επίσημος εορτασμός της 28ης. Στην 4η σελίδα δημοσιεύεται το πρόγραμμα των εκδηλώσεων στην Πάτρα («με πατριωτικήν έξαρσιν») και στην Κύπρο («με εθνικήν έξαρσιν»).
[93] Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέστη με την ιδιότητα του Αναπληρωτή Υπουργού Συντονισμού στην κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου. Στην Πελοπόννησο στο φύλλο της 28ης δεν υπάρχει καμία αναφορά στο πρόσωπό του.
[94] Πανομοιότυπο άρθρο με της Πελοποννήσου, που το δημοσιεύει όμως στην 4η σελίδα.
[96] Στην 3η σελίδα. Ο αναγνώστης υπενθυμίζει ότι εκείνη τη μέρα η Πάτρα βομβαρδίσθηκε ανηλεώς.
[97] Τίτλος: «Η επέτειος του ιστορικού ‘ΟΧΙ’ εωρτάσθη χθες εις τας Πάτρας με πάσαν επισημότηταν». Το –πλούσιο -ρεπορτάζ στη 4η σελίδα με ενθουσιώδες σχολιασμό των παρελαυνόντων σωμάτων και των εκδηλώσεων του πλήθους. Ωστόσο η εφημερίδα δεν παραλείπει να αναφέρει ότι «… η παρέλασις γενικώς ως θέαμα υπελείπετο εν τω συνόλω της των παρελάσεων άλλων ετών και δεν αντεπεκρίθη εις τας προσδοκίας του πλήθους».
[98] Χωρίς σχολιασμό αλλά με την παράθεση 3 φωτογραφιών από τη στρατιωτική παρέλαση. Επίσης δημοσιεύεται και μια φωτογραφία του Παπανδρέου με άλλους επισήμους από την παρέλαση στην Πάτρα και ρεπορτάζ από την Αθήνα, τη Βιέννη και τις Βρυξέλλες. Στη Θεσσαλονίκη η κατάθεση στεφάνου γίνεται στο Ηρώον του Γ’ΣΣ.
[99] «Ρωτάμε τους αρμοδίους φωστήρες να μας πούνε: Είναι ή δεν είναι εθνική εορτή; […]«Στη Θεσσαλονίκη […] πήρε πανεπίσημο χαρακτήρα. Στην Αθήνα ημιεπίσημο. Και στην άλλην Ελλάδα θύμιζε ποδοσφαιρικόν αγώνα σωματείων Γ΄κατηγορίας». Στα πολλά αρνητικά σχόλια που γίνονται στις παραπολιτικές στήλες της εφημερίδας, σημειώνεται ότι κάθε κατάστημα λειτούργησε κατά το δοκούν, οι σημαίες των σχολείων ήταν σε κακή κατάσταση, οι μαθητές παρέλασαν χωρίς πηλήκια και με ανομοιόμορφες εμφανίσεις, που θύμιζαν «…εκδρομή στο δασύλλιο».
[101] Τίτλος: «Μεγαλειώδης παρέλαση των ενόπλων δυνάμεων προ του βασιλέως». Στην ανταπόκριση από την Αθήνα σημειώνεται ότι «…ο Δήμαρχος Αθηναίων και τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου δεν μετέβησαν εις το ναόν, διαμαρτυρόμενοι, διότι, από απόψεως προβαδίσματος, ετέθησαν εις μειονεκτικήν θέσιν» (την ίδια ακριβώς φράση συναντάμε και στο ρεπορτάζ της Ημέρας).
[102] Εξίσου λεπτομερές με τα προηγούμενα το ρεπορτάζ, χωρίς ωστόσο σχολιασμό και φωτογραφίες! Χαρακτηριστικός ο ουδέτερος τίτλος: «Αι χθεσιναί πατριωτικαί εκδηλώσεις εις τας Πάτρας» Το μοναδικό σχόλιο αφορούσε στο πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου: «…τόσον κατά την προσέλευσιν όσον και κατά την αποχώρησιν […] ουδεμία εγένετο πολιτική εκδήλωσις εκτός αραιών χειροκροτημάτων».
[103] Σε σχέση με το 1954.
[104]Τίτλος: «Ενώπιον χιλιάδων λαού ετελέσθη εις τας Αθήνας μνημόσυνον του αείμνηστου Ιωάννη Μεταξά». Πιθανότατα πρόκειται για αντιπερισπασμό στις επίσημες εκδηλώσεις.
[105] Θα μπορούσαν να θεωρηθούν περιστασιακές.
[106] Παναγιώτης Στάθης, «Εθνικές επέτειοι και γεγονότα διαμαρτυρίας: ένα καινοφανές πρόβλημα;», Ενθέματα Αυγής, 08.04.2012.
[107] Παντελής Λέκκας, Το παιχνίδι με τον χρόνο. Εθνικισμός και νεοτερικότητα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001, σ.119, 130.
[108] Ο Π.Π Γερμανός, ο Κολοκοτρώνης, ο Κασομούλης, ο Μπότσαρης, ο Καραϊσκάκης αποτελούν τις κυρίαρχες αναφορές, με τους δύο πρώτους να έχουν τη μερίδα του λέοντος με τις ιδιότητές τους ως εθνεγέρτης ο πρώτος και ως αρχιστράτηγος ο δεύτερος. Η εμβληματική παρουσίασή τους στον τύπο των Πατρών δικαιολογείται απόλυτα λόγω και τοπικότητας. Η Αγία Λαύρα και το Μεσολόγγι καταλαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία στις ηρωικές στιγμές του έθνους.
[109] Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Πελοπόννησο της 29/10/1954 σε σχέση με τον πνευματικό-ποιητικό απολογισμό σημειώνεται από τον Ν.Π. «…στάθηκε φτωχός […] δίχως καμιά συναίσθηση ευθύνης και χρέους». Την ίδια παρατήρηση –αν και πιο ήπια- διατυπώνει στη διπλανή στήλη για την πεζογραφία ο Γ.Κ.
[110] Μόνο σε ένα μικρό αφιέρωμα με τίτλο «Το πνευματικό ‘όχι’», Πελοπόννησος, 29/10/1954, φύλλο 2914 σε τίτλο ποιήματος: Γερ. Χ. Μοσχόπουλος, «Το ιστορικόν ‘όχι’» και σε μια ανταπόκριση από την Κύπρο. Το 1964 φαίνεται πλέον να χρησιμοποιείται περισσότερο και να γενικεύεται σαν σύμβολο, βλ. Χριστίνα Κουλούρη, «60 χρόνια από τον πόλεμο του ’40. Ο Οκτώβριος και ο Οχτώβρης», ΤΟ ΒΗΜΑ, 29/10/2000.
[111] Δέσποινα Παπαδημητρίου, «Αντικρουόμενες βεβαιότητες και νέοι τρόποι στον πολιτισμό του εντύπου 1940-1974, στο Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974. Εφημερίδες, Περιοδικά, Δημοσιογράφοι, Εκδότες, Λ. Δρούλια, Γ. Κουτσοπανάγου (επιμ.), Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/103, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2008, σ.49.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αντωνόπουλος Αρτ. Ι., «Ο εορτασμός εις τας Πάτρας δεν ήτο αντάξιος», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Πικραμένη Επέτειος», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο
άρθρο, «Μήνυμα κ. Παπάγου επί τη 25η Μαρτίου», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Νέα διαδήλωσις διά την Κύπρον», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αφηγήματα πρωταγωνιστών της επαναστάσεως», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Απεδοκίμασε τους Βαυαρούς η νεολαία του 1841 κατά τον εορτασμόν της 25ης Μαρτίου», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Ο εορτασμός της εθνικής επετείου υπό μαθητών», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Κατεξεσχήθη και εκάη εις Αθήνας αγγλική σημαία κατά νέαν ογκώδη φοιτητικήν διαδήλωσιν, Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Ο κ. Παπάγος κηρύσσει την ένωσιν του έθνους», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Με λαμπρότητα ήρχισαν οι εορταστικαί εκδηλώσεις εις Πάτρας», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Ανώνυμο
άρθρο, «Αι εκδηλώσεις υπέρ της ενώσεως της Κύπρου εκυριάρχησαν του εορτασμού
της 25 Μαρτίου», Η Ημέρα, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Η αστυνομία διαλύει διαδήλωσιν φοιτητών», Η Ημέρα, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Η Εθνική Εορτή εις τας Πάτρας με εκδηλώσεις υπέρ της Κύπρου», Η Ημέρα, 26/3/1954.
Ανώνυμο
άρθρο, «Ο λαός της Κύπρου εώρτασε με ενθουσιασμόν την εθνικήν επέτειον», Η Ημέρα, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Πώς εωρτάσθη η εθνική επέτειος εις τον Πύργον», Η Ημέρα, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Πανελλήνιοι εκδηλώσεις δια το Κυπριακόν έδωσαν χθες τον τόνον εις τας εκδηλώσεις. Η ιαχή ‘Ο Βασιλεύς εις την Κύπρον’ εκυριάρχει εις Αθήνας», Πελοπόννησος, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Λαμπρότατος ο εορτασμός της ιστορικής επετείου εις Πάτρας», Πελοπόννησος, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Εκδηλώσεις διά την Κύπρον εις τον Πύργον και Αμαλιάδα», Πελοπόννησος, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Λαμπρότατος ο εορτασμός της εθνικής επετείου εις την Κύπρον», Πελοπόννησος, 26/3/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Συλλαλητήριον εις την Θεσσαλονίκην», Πελοπόννησος, 26/3/1954.
Ανώνυμο
άρθρο, «Διάγγελμα του Βασιλέως», Η Ημέρα,
28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Η επέτειος», Η Ημέρα, 28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι χθεσιναί τελεταί επί τη 28η Οκτωβρίου», Η Ημέρα, 28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Εορταί εις τα σχολεία», Η Ημέρα, 28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αισιοδοξία διά το μέλλον», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι χθεσιναί εορταστικές εκδηλώσεις επί τη εθνική επετείω της 28ης Οκτωβρίου», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Η χθεσινή παρέλασις εις τας Αθήνας», Η Ημέρα, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Τιμώμενα πρόσωπα», Η Ημέρα, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι απουσίαι», Η Ημέρα, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Με λαμπρότητα εωρτάσθη εις Πάτρας η επέτειος της αντιστάσεως του 1940», Η Ημέρα, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Με εθνικήν έξαρσιν αι Πάτραι εώρτασαν την ιστορικήν επέτειον», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Στα πεταχτά», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Το ποιητικό χρονικό της Αλβανίας», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι πνευματικαί εκδηλώσεις στην Πάτρα», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Η λογοτεχνία του πολέμου 40-41», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο, «Οι Κύπριοι εώρτασαν την επέτειον του ‘ΟΧΙ’, Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Ανώνυμο άρθρο (Ο Συμπολίτης), «Σημειωματάριο», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Τρομερές σφαγές στην Κύπρο το 1821», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Με λαμπρότητα εορτάζεται σήμερον η εθνική επέτειος», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Ο εορτασμός της εθνικής επετείου εις Αθήνας», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Μεγάλη στρατιωτική παρέλασις θα γίνει σήμερον προ του βασιλέως», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Στα πεταχτά», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Εδώ κι εκεί», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι εορταστικαί εκδηλώσεις εις Πάτρας επί τη επετείω της εθνικής παλιγγενεσίας», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Εώρτασε χθες με ενθουσιασμόν η Κύπρος την εθνικήν επέτειον πλέουσα εις την κυανόλευκον», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η εθνική επέτειος εωρτάσθη χθες με πατριωτικήν έξαρσιν», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Αρίστη υπήρξεν η εμφάνισις των μαθητών εις την παρέλασιν», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Επιβλητική η παρέλασις των στρατιωτικών τμημάτων», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, Μεγαλοπρεπής εορτασμός εις Αθήνας. Ο λαός επευφήμη ζωηρώς τον βασιλέα», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η 25η Μαρτίου εις το Μεσολόγγι», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Το ‘παρόν’ της φυλής», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Τα σχολεία με τας εθνικάς ενδυμασίας», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Αψυχολόγητος ενέργεια», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Λαμπρός ο εορτασμός εις τας Πάτρας της επετείου της εθνικής μας παλιγγενεσίας», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η εθνική επέτειος εις την μαρτυρικήν Κύπρον», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Μεγαλειώδης στρατιωτική παρέλασις εις Αθήνας προ του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Μυριάδες λαού τον επευφήμησαν ζωηρώς», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η Κύπρος εορτάζει με εθνικήν έξαρσιν την 28ην Οκτωβρίου», Η Ημέρα, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Ο υπουργός κ. Ανδρ. Παπανδρέου εις τον σημερινόν εορτασμόν εκ μέρους της κυβερνήσεως», Η Ημέρα, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Το πρόγραμμα εορτασμού διά την σημερινήν επέτειον», Η Ημέρα, 28/10/1964.
Ανώνυμο- Ομιλία Γ. Παπανδρέου, «Η Ένωσις έρχεται», Η Ημέρα, 28/10/1964.
Ανώνυμο- Ομιλία Γ. Παπανδρέου, «Συνέχεια του αλβανικού έπους ο αγών δι’ ένωσιν της Κύπρου», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Ευαγγελισμός λυτρώσεως», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, -Ο Πελοποννήσιος, «Εδώ και εκεί», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Με πατριωτικήν έξαρσιν προβλέπεται ο σημερινός εορτασμός εις Πάτρας», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Με εθνικόν παλμόν ήρχισαν εις την Κύπρον αι εορταί επί τη επετείω του αλβανικού έπους», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Με ενθουσιασμόν ο κυπριακός λαός εώρτασε χθες την 28η Οκτωβρίου», Η Ημέρα, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η επέτειος του ιστορικού ‘ΟΧΙ’ εωρτάσθη χθες εις τας Πάτρας με πάσα επισημότητα. Ιδιαιτέρας λαμπρότητος αι εορταί εις την Θεσσαλονίκην», 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Μεγαλειώδης παρέλασις των ενόπλων δυνάμεων προ του βασιλέως», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Αι χθεσιναί πατριωτικαί εκδηλώσεις εις τας Πάτρας», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Στα πεταχτά», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο- Ο Πελοποννήσιος, «Εδώ και εκεί», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Εις ατμόσφαιραν πατριωτικού ενθουσιασμού εωρτάσθη η 28η Οκτωβρίου εις την Λευκωσίαν», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Ενώπιον χιλιάδων λαού ετελέσθη εις τας Αθήνας μνημόσυνον του αειμνήστου Ιωάννη Μεταξά», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Ανώνυμο άρθρο, «Η εορτή του ‘ΟΧΙ’ και η 150ετηρίς της Φιλικής», Πελοπόννησος, 29/10/1964.
Αργυρός Σπυρίδων Φ., «27 Ιανουαρίου 1821 η πρώτη συνέλευσις του αγώνος εις το Αίγιον», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Black Jeremy, Using History, London-New York 2005.
Βουνάς Χρήστος, «Από την συμβολήν Κεφαλληνών και Ιθακησίων εις την ελληνικήν επανάστασιν», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Γκολφινόπουλος Σωτ., «Προς τους αλύτρωτους», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Ευαγγελάτος Χρ., «Ας τιμήσωμεν σήμερον το 1821 με πίστιν και ενθουσιασμόν», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Ευαγγελάτος Χρ. Γ., «Προ των μεγάλων σκιών», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Ευαγγελάτος Χρήστος Γ., Η θριαμβική απόδειξις της ελληνικής αρετής, Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Gillis John R., (ed.), Commemorations: The Politics of National Identity, Πρίνστον, Princeton University Press, 1994.
Hobsbawm Eric, - Ranger T. (επιμ.), Η επινόηση της παράδοσης, Αθήνα, Θεμέλιο, 2004.
Θωμάς Κρίτων, «Ημέρα προσευχής», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Καραλής Γιάννης, «Αυτό είναι το αθάνατο 21», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Κοσμάς Δήμος, «Σελίδες ιστορίας», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Κούκη Ελένη, «Ο ήρωας, το πλήθος και η εξουσία. Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη της Αθήνας» στο Αβδελά, Ε., Αλβανός, Ρ., Κουσουρής, Δ., Χαραλαμπίδης, Μ. (επιμ.), Η Ελλάδα στον Μεσοπόλεμο, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σσ.63-82.
Κουλούρη Χριστίνα, «60 χρόνια από τον πόλεμο του ’40. Ο Οκτώβριος και ο Οχτώβρης», ΤΟ ΒΗΜΑ, 29/10/2000. https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/60-xronia-apo-ton-polemo-toy-40/
Κουλούρη Χριστίνα, «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, Αθήνα, Ασίνη, 2012, σσ.181-210.
Κουλούρη Χριστίνα, «Ο Καποδίστριας ως εθνικός ήρωας: οι αντιφάσεις της μνήμης και της ιστορίας», στο Γ. Γεωργής (επιμ.), Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας: Κριτικές προσεγγίσεις και επιβεβαιώσεις, Αθήνα, Καστανιώτης, 2015, σσ.88-107.
Κουτσόχερας Ιω., «Η πνευματικότης της φυλής και το 21», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Κωνσταντόπουλος Τάκης Άγγ., «Διατηρούνται στην Οδησσό μνημεία της Φιλικής Εταιρείας», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Κώνστας Κ.Σ., «Ηρωίδες της Ελλάδος», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Λαλαπάνος Θωμάς Π., «Οι Ιταλοί δεν πέρασαν», Η Ημέρα, 28/10/1964.
Λέκκας Παντελής, Το παιχνίδι με τον χρόνο. Εθνικισμός και νεοτερικότητα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001.
Μοσχόπουλος Γερ. Χ., «28η Οκτωβρίου 1940», Πελοπόννησος, 28/10/1954.
Μοσχόπουλος Γερ. Χ., «Το ιστορικόν ‘ΟΧΙ’», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Μυττάς Κώστας, «Αντί ευγνωμοσύνης μας ποτίζει με δάκρυα», Πελοπόννησος, 25/3/1954.
Νικολακόπουλος Ηλίας, «Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου έως την άνοδο της Ένωσης Κέντρου» στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ’: Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου έως τη μεταπολίτευση του 1974. Η περίοδος της ανάπτυξης, 1949-1967, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σσ.171-207.
Παπαγγελούτσος Κων.Δ., «Γίνεται ρομφαίαν το δίκαιον», Πελοπόννησος, 25/3/1964.
Παπαγεωργίου Βασ. Γ., Προεπαναστατικά εθνικά συνέδρια», Η Ημέρα, 25/3/1964.
Παπαγεωργίου Βασ. Γ., «Πώς δεν γράφεται η αληθής ιστορία της επαναστάσεως», Η Ημέρα, 26/3/1964.
Παπαδημητρίου Δέσποινα, «Αντικρουόμενες βεβαιότητες και νέοι τρόποι στον πολιτισμό του εντύπου 1940-1974, στο Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974. Εφημερίδες, Περιοδικά, Δημοσιογράφοι, Εκδότες, Λ. Δρούλια, Γ. Κουτσοπανάγου (επιμ.), Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/103, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2008, σσ. 46-53.
Παπαθανασόπουλος Δημ., «Συμβολισμός δύο επετείων», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Προυσαλίδης Αχ., «Πολεμούσαμε και πεθαίναμε τραγουδώντας», Η Ημέρα, 28/10/1954 [αναδημοσίευση: Η Ημέρα, 28/10/1964].
Σαράντης Βασίλειος Χ., «ΟΧΙ», Πελοπόννησος, 28/10/1964.
Σικελιανός Άγγελος, «28 Οκτωβρίου 1940», Πελοπόννησος, 29/10/1954.
Στάθης Παναγιώτης, «Εθνικές επέτειοι και γεγονότα διαμαρτυρίας: ένα καινοφανές πρόβλημα;», Ενθέματα Αυγής, 08.04.2012.
https://enthemata.wordpress.com/2012/04/08/stathis-2/
Σφέτσας Σπ., «Μία παρατήρησις από την παρέλασιν», Πελοπόννησος, 26/3/1964.
Τενεκετζής Αλέξανδρος, «Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου», Ιστορία της Τέχνης, τχ. 1, Αθήνα (χειμώνας 2013),σσ.65-88.
Τσουνάκος Όθων, «Από την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στη Δικτατορία, 1963-1967» στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ’: Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου έως τη μεταπολίτευση του 1974. Η περίοδος της ανάπτυξης, 1949-1967, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σσ.208-222.
Φώτος Τάκης, «Το φανταράκι», Η Ημέρα, 28/10/1954.
Χατζησαράντος Ξ., «Η Ημέρα του Έθνους», Η Ημέρα, 25/3/1954.
Χατζησαράντος Ξ., «28η Οκτωβρίου», Η Ημέρα, 28/10/1954.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Η Ημέρα, (εφημερίδα της Πάτρας), Βικιπαίδεια,
Μουσείο Τύπου Ε.Σ.Η.Ε.Π.Η.Ν.
http://www.mouseiotipou.gr/arxeion-xml/pages/esiepi/internet/tekmiria-find
Πελοπόννησος (εφημερίδα της Πάτρας), Βικιπαίδεια,
Πελοπόννησος (ιστότοπος της εφημερίδας), http://www.pelop.gr/default.aspx?page=home
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.